Кулжанова Н. С.

Details

Last Updated on Thursday, 04 January 2018 16:39

Кулжанова Назипа Сегизбайкызы (1887-1934) – педагог-просветитель, журналист-переводчик, этнограф, член Русского Географического общества, участник движения Алаш.

Родилась в 1887 г. в г. Торгай, где училась в русско-казахской школе, основанной Ибраем Алтынсариным. В 1902 г. окончила Костанайскую женскую гимназию. В 1903-04 гг. В возрасте 15 лет исполняла обязанности помощника учителя в Торгайском женском училище. Затем окончила Оренбургскую учительскую семинарию. В 1905-20 гг. преподавала в Учительской семинарии г. Семипалатинска (г. Семей).

В 1902 г. Назипа познакомилась с Нургали Кулжановым, учителем Чубарской волостной школы, за которого позже вышла замуж. В 1905 году они переехали в Семипалатинск (г. Семей).

В 1913 г. Назипа стала членом группы «Гражданские спутники» («Азамат серіктігі») Семипалатинского отделения Русского Географического общества.

Работа в Семипалатинске (г. Семей) позволила Назипе ближе познакомиться с семьей великого Абая, многими известными деятелями того времени, среди них были и ссыльные революционеры. Являясь членом-сотрудником Семипалатинского географического общества, она организует литературно-музыкальные и этнографические вечера, которые по ее мнению имеют огромное познавательное значение. Назипа Кульжанова являлась также первым пропагандистом поэтического творчества Абая среди казахского и русского народов. Она перевела на русский язык стихотворение Абая «О любви», «Желсиз тунде жарык ай» («Безветренная ночная луна»). Перевод последнего был напечатан в 1915 г. в журнале «Сибирский студент».

Вторым огромным культурным мероприятием, организованным Назипой Кулжановой, был литературно-музыкальный благотворительный вечер, который состоялся 13 февраля 1915 г. Данному событию посвятили свои заметки журнал «Айкап» и газета «Казах».

Опыт Назипы в проведении литературно-музыкальных вечеров был использован в становлении национального театра. В своей деятельности она постоянно поднимала проблемы воспитания молодежи и культурного возрождения народа.

В 1917 г. Назипа участвует в съезде казахов Семипалатинской области (ныне Восточно-Казахстанская область) и входит в Правление съезда.

В 1920 г. Назипа Кулжанова вошла в состав Комиссии Народного комиссариата Просвещения Казахской автономной республики по подготовке учебников, книг, по делам издательств.

В 1922 г. Назипа стала членом редакционной коллегии газеты «Енбекши казах».

В 1920-1922 гг. Н. Кулжанова работала учителем в Акмолинске (ныне Астана). В 1923-1925 гг. - она работала в журнала «Қызыл Қазақстан» («Красный Казахстан»), «Равенство женщин» и печатала статьи в газетах «Айкап», «Казах», «Знамя единства», «Алаш». В 1925-1929 гг. Н. Кулжанова - ответственный секретарь общественно-политического и литературно-художественного журнала «Әйел теңдігі». По ее просьбе русский композитор Александр Затаевич написал музыку к песням «Гайни-ау, саулем», «Плач Кадыра».

После смерти мужа, в течении двух лет, Назипа работает учительницей в г. Акмолинске (ныне г. Астана). В 1923 г. она переходит в журнал «Кызыл-Казахстан» и вплотную занимается журналистикой и литературно-переводческой деятельностью. Она переводит произведения русских писателей на казахский язык. В частности, ею переведены книги В. Г. Короленко и Б. А. Лавренева, и казахских - на русский (И. Алтынсарин «Весна»).

Являясь одной из первых просвященных женщин Казахстана, она отдавала много сил развитию женского движения, поддерживала стремление женщин к активной позиции в обществе. Она была в числе организаторов Первого съезда женщин Востока.

Назипа Кулжанова публиковала материалы во многих периодических изданиях Казахстана, занималась переводами. Были у нее и книги. Она автор «Дошкольного воспитания» («Мектептен бұрынғы тәрбие»), вышедшего в Оренбурге в 1923 г., и книги «Мать и дитя» («Ана мен бала»), изданной в 1927 г. Обе они актуальны и сегодня.

Ее книга «Мать и дитя» посвящена проблемам материнства и педагогического образования женщины-казашки, сыграла важную роль в условиях, когда педагогическая литература на государственном языке отсутствовала.

В работе «Дошкольное воспитание» раскрываются основные задачи дошкольного воспитания в казахской степи.

Назипа Кульжанова скончалась в возрасте сорока шести лет в 1934 г., оставив после себя небольшое, но значительное творческое наследие, статьи, книги, переводы.

Н. С. Кулжанова внесла большой, неоценимый вклад в развитие казахской педагогики, принимала активное участие в организации дошкольных учреждений.

 Н. Құлжанованың еңбектері

Труды Кулжановой Н.

 Құлжанова, Н. Халқыма деп іс қылдым [Мәтін] : педагог, журналист, әдебиетші Нәзипа Құлжанованың мұрасы / Н. Құлжанова. - Алматы : Рауан, 1993. - 168 б.

Құлжанова, Н. Шығармалары [Мәтін] : мақалалар, очерктер, педагогикалық ой-пайымдар, аудармалар / Н. Құлжанова. - Алматы : Ана тілі, 2014. - 384 б.

 Н. Құлжанова туралы әдебиетер

Литература о Кулжановой Н.

 Кітаптар - Книги

Ибраев, М. Құтты қойнау [Мәтін] : (Семей облысы туралы кітап) / М. Ибраев. - Алматы : Жалын , 1986. - 80 б.

Ахметова, Л. Қарлығаш қаламдастар [Мәтін] / Л. Ахметова. - Алматы : Қазақ университеті, 1993. - 112 б.

Жарықбаев, Қ. Б. Қазақ тәлім-тәрбиесі [Мәтін] : қазақ ұлттық педагогикасы мен ұлттық психологиясының тарихы. Оқу құралы / Қ. Б.Жарықбаев, С. К. Қалиев. - Алматы : Санат, 1995. - 352 б.

Қожакеев, Т. Сара сөздің сардарлары [Мәтін] : көмекші оқу құралы / Т. Қожакеев. - Алматы : Санат, 1995. - 168 б.

Қалиев, С. Қазақ этнопедагогикасының тарихы (Кеңестік дәуір-1920-1990) [Мәтін] : мектеп мұғалімдері мен жоғары оқу орындарының студенттеріне арналған оқу құралы / С. Қалиев. - Алматы : Білім, 1999. - 160 б.

Кәрібжанова, Г. А. Н. С. Құлжанованың өмірі және қоғамдық-ағартушылық қызметі (1887-1934) [Мәтін] : тарих ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның авторефераты / Г. А. Кәрібжанова. - Алматы, 2003. - 36 б.

Қалиұлы, С. Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері мен тарихы [Мәтін] : оқу құралы / С. Қалиұлы. - Алматы : Білім, 2003. - 280 б.

Хакімжанова, М. Үш томдық шығармалар жинағы [Мәтін] : естеліктер, мақалалар. Т. 3, 2006. - 368 б.

Этнопедагогика [Мәтін] : оқулық / С.Қалиев, Ж.Молдабеков, Б. Иманбекова. - Астана : Фолиант, 2007. - 400 б.

Жарықбаев, Қ. Жантану оқулығы [Мәтін] / Қ. Жарықбаев. - Алматы : Дарын, 2008. - 630 б.

 

Алаш. Алашорда [Мәтін] : энциклопедия. - Алматы : Арыс, 2009. - 544 б. – Құлжанова Нәзипа: б. 231-232.

Қазақтың тәлімдік ойлар антологиясы [Мәтін] : 10 томдық. Т. 6 : Ұлттық тәлім-тәрбиелік ғылымдардың дамып, қалыптасу тарихынан : 1920-2000 жылдар. - Алматы : Сөздік - Cловарь, 2009. - 400 б.

Әлемдік педагогикалық ой-сана [Мәтін] : 10 томдық / Қазақстан Республикасының байланыс және ақпарат министрлігі, Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі, Ы. Алтынсарин атындағы ұлттық білім беру академиясы. Т. 10 : XV-XX ғғ. қазақ ойшыл оқымыстыларының тәлім-тәрбие туралы ой-пікірлері. - Алматы : Таймас, 2010. - 400 б.

Кәріпжанова, Г. А. Нәзипа Құлжанова [Мәтін] / Г. А. Кәріпжанова. - Семей : Интеллект, 2012. - 198 б.

Тілешов, Е. Алаш қозғалысы [Мәтін] : энциклопедиялық анықтамалық / Е. Тілешов, Ш. Құрманбайұлы . - Алматы : "Сардар", 2014. - 528 б.

 

Шығыс Қазақстан облысы [Мәтін] : энциклопедия. - Алматы : Қазақ энциклопедиясы, 2014. - Құлжанова Нәзипа Сегізбайқызы: б. 481.

Мұхтар Әуезовтің мұражай-үйі [Мәтін]. - Семей, [ж. ж.]. - 53 б.

***

Список организаторов Алашского конного партизанского полка, участников организации против Советской власти 1918 года правительства Восточной Алаш-Орды [Текст] : [значится в списках как Кульджанова Назифа] // Восточное отделение правительства Алашорды : сборник документов / сост.: Е. Б. Сыдыков. - Семей : 2010. - С. 310.

Назипа Сагызбаевна Кульжанова (1887-1934) - первая казахская журналистка [Текст] // История Восточного Казахстана с начала XX века до современности: хрестоматия для 9 класса общеобразовательных школ ВКО / сост. Д. И. Бралинова [и др.]. - Семей : Тенгри, 2013. - С. 172-174.

 

Мақалалар - Статьи

 

Қазақша бастапқы ойын [Мәтін] : [1915 жылы Ұлы Абайдың туғанына 70 жыл толуына арнап өткізілген әдеби кеш туралы] // Абай. - 1992. - № 2. - Б. 8-10.

Бейсенова, Ш. Дәстүр жалғастығы немесе журналдың алғашқы шығарушылары Сара Есова, Нәзипа Құлжанова, Нағима Арықова туралы] [Мәтін] / Ш. Бейсенова // Қазақстан әйелдері. - 1995. - № 9. - Б. 7-9.

Қалиев, С. Нәзипа Құлжанова және Ахмет Байтұрсынов [Мәтін] : [Н. Құлжанованың туғанына-110 жыл] / С. Қалиев // Қазақстан мектебі. - 1997. - № 7. - Б. 72-76.

Сағыбаева, З. Ардақты,бар Нәзипа ханым [Мәтін] : [журналист Н. Құлжанова туралы] / З. Сағыбаева // Қазақ тілі мен әдебиеті. - 1997. - № 3-4. - Б. 119-124.

Сағыбаева, З. Қайраткер қыз [Мәтін] : [қоғам қайраткері Н. Құлжанова туралы] / З. Сағыбаева // Қазақстан мектебі. - 1997. - № 3. - Б. 64-66.

Орынбаева, Р. Қазақтың зиялы -қайраткер әйелдерінің идеялары мен ағартушылық қызметі [Мәтін] : [Н. Құлжанова туралы] / Р. Орынбаева // Ұлт тағылымы. - 2000. - № 3. - Б. 72-77.

Ілиясова, К. Қазақтың күрескер әйелдері [Мәтін] : [Н. Құлжанова туралы] / К. Ілиясова // Қазақ тарихы. - 2000. - № 5. - Б. 20-24.

Дүкенбаева, З. О. Қазақ әйелдері арасынан шыққан ұлттық шығармашылық интеллигенцияның тұңғыш өкілдері (ХХ ғасырдың 1- ші жартысы) [Мәтін] / З. О. Дүкенбаева // Білім - Образование. - 2003. - № 1 - Б. 77.

Белгібаев, М. Семей Орыс Географиялық бөлімінің XX ғасырда атқарған жұмысы [Мәтін] / М. Белгібаев, Ж. Әділбекқызы // География және табиғат. - 2004. - № 3. - Б. 5-15; № 4. - Б. 3-10; № 5. - Б. 10.

Қазбалинов, Т. Ең алғашқы баспахана [Мәтін] / Т. Қазбалинов // Семей таңы. - 2004. - 3 қыркүйек. - Б. 14.

Қазбалинов, Т. Ірі аймақтың хикаясы [Мәтін] : [Н. Құлжанова туралы] / Т. Қазбалинов // Ертіс өңірі. - 2004. - 17 маусым.

Байжұманова, Г. Ұлы ақынды ұлықтаған Нәзипа [Мәтін] / Г. Байжұманова // Семей таңы. - 2007. - 30 тамыз. - Б. 3.

Мағауина, З. Қазақтың ардақты қызы [Мәтін] : [Н. Құлжанова туралы] / З. Мағауина // Семей таңы. - 2007. - 24 мамыр. - Б. 3.

Жәрімбетова, Н. Екеуі де еліне еңбек етіп еді, алайда қостанайлықтар Құлжановтар атын елемей отыр [Мәтін] / Н. Жәрімбетова // Егемен Қазақстан. - 2008. - 13 мамыр. - Б. 6.

Қазақ қыздары арасындағы тұңғыш журналист [Мәтін] : [тұңғыш журналист Н. Құлжанова туралы] / әзірлеген: А. Қасым // Дидар. - 2011. - 3 маусым. - Б. 8.

Селкебаева, А. Нәзипа Құлжанова [Мәтін] : қоғамдық саяси және ұстаздық қызметі / А. Селкебаева // Қазақ тарихы. - 2011. - № 2. - Б. 29-30. - Мақала соңында библиогр.

Хасан, С. Алашшыл абайтанушы [Мәтін] / С. Хасан // Ақиқат. - 2011. - № 11. - Б. 25-32.

Аусарбаева, М. Ұлылардың ұлағаты қазіргі таңға ұласты [Мәтін] : Н. Құлжанованың туғанына 125 жыл / М. Аусарбаева // Семей таңы . - 2012. - 5 қазан. - Б. 7.

Ерсәлімов, Б. Орысша оқыған алғашқы қазақ қызы [Мәтін] : [белгілі қоғам қайраткері, журналист Н. Құлжанова туралы] / Б. Ерсәлімов // Дидар. - 2012. - 27 желтоқсан. - Б. 26.

Исабай, Е. Қайраткер қызға құрмет көрсетілді [Мәтін] / Е. Исабай // Семей таңы. - 2012. - 25 желтоқсан. - Б. 2.

Исабаев, Е. Мектепке дейінгі тәрбиенің негізін салған [Мәтін] : Н. Құлжанованың туғанына 125 жыл / Е. Исабаев // Семей таңы. - 2012. - 19 қазан. - Б. 2.

Кәрібжанова, Г. Қазақтың қайраткер қызы [Мәтін] : [Н. Құлжанова туралы] / Г. Кәрібжанова // Егемен Қазақстан. - 2012. - 26 желтоқсан. - Б. 6.

Мағауина, З. Ұстаздықтың алғашқы қарлығашы [мәтін] : Н. Құлжановаға - 125 жыл / З. Мағауина // Семей таңы . - 2012. - 22 мамыр. - Б. 3.

Нұғманбекова, Р. Халық Құлжанованы қашанда қадір тұтады [Мәтін] : [Семей қаласында белгілі журналист, қоғам қайраткері Н. Құлжанованы еске алу кеші өтті] / Р. Нұғманбекова // Дидар. - 2012. - 27 желтоқсан. - Б. 26.

Бөлеев, Қ. Ұлт мектептерінің ұлы мұраты [Мәтін] : [Н. Құлжанова туралы] / Қ. Бөлеев, Л. Бөлеева, П. Бөлеева // Қазақстан мектебі. - 2013. - № 8. - Б. 27-31.

Сәрпеков, Р. Қазақтың мақтанышына айналған ғұламалар Құлжановтардың шәкірті болған [Мәтін] : [Семей қаласында алаш ардагерлері Нәзипа мен Нұрғали Құлжановтарғв арналып ас берілді] / Р. Сәрпеков // Дидар. - 2013. - 4 қаңтар. - Б. 20-21.

Сейсенұлы, Д. Депутат сыйы [Мәтін] : Семейдегі М. Әуезов атындағы педагогикалық колледждің құрылғанына - 110 жыл / Д. Сейсенұлы // Егемен Қазақстан. - 2013. - 7 маусым. - Б. 7.

Садықова, Ә. Нәзипа Құлжанова мен Ахмет Байтұрсынұлы [Мәтін] / Ә. Садықова // Қазақ тарихы. - 2013. - № 4. - Б. 33-34.

Теміров, Б. Алғашқы сахналық қойылым [Мәтін] : [XX ғасырдың басында Семей қаласында өткен алғашқы әдеби кеш туралы] / Б. Теміров // Ертіс өңірі. - 2015. - 11 наурыз; 18 наурыз. - Б. 8.

Абдуллина, А. Қос қарлығаш [Мәтін] / А. Абдуллина // Абай. - 2016. - № 1. - Б. 68-74.

Балтабаева, З. Қ. Ыбырай Алтынсариннің шәкірттері мен ізбасарлары [Мәтін] : Ы. Алтынсаринның 175 жылдық мерейтойына орай / З. Қ. Балтабаева // Білім. - 2016. - № 3. - Б. 69-82. - [Н. Құлжанова туралы].

Хасан, С. Алғашқы журналист қыздар [Мәтін] : [Н. Құлжанова туралы] / С. Хасан // Айқын. - 2016. - 5 тамыз. - Б. 11.

***

Азмухамбетов, Ш. Ступени, хранящие следы гения [Текст] : к 110-летию Мухтара Ауэзова / Ш.Азмухамбетов // Рудный Алтай. - 2007. - 24 апр. - С. 6. - о супругах Кулжановых Н. и Н.

Биданова, А. Союз любви и мысли [Текст] : [о супругах Кулжановых Нургали и Назипе] / А. Биданова // Казахстанская правда. - 2008. - 9 янв. - С. 12.

Ерсалимов, Б. Женщина - легенда [Текст] / Б. Б. Ерсалимов; сост. Я. Иванченко // Наше дело. - 2012. - 4 окт. - С. 10.

Ерсалимов, Б. Назипа - гордость нации [Текст] / Б. Б. Ерсалимов // Казахстанская правда. - 2012. - 21 декабря. - С. 14.

Титова, С. Преподаватель гимназии в... 14 лет [Текст] : [первая женщина-казашка педагог, просветитель и журналист Н. Кульжанова] / С. Титова // Рудный Алтай. - 2012. - 24 мая. - С. 12.

Иванченко, Я. В память о великих [Текст] : [о Н. Кулжановой] / Я. Иванченко // Наше дело. - 2013. - 10 янв. - С. 2.

Первая журналистка Казахстана [Текст] : [о Н. Кулжановой] // Вести Семей. - 2014. - 2 декабря. - С. 12.

 

Интернет-сілтемелер

Интернет-ссылки

Нәзипа Құлжанова [Электрондық ресурс] : [өмірбаян] // Уикипедия – ашық энциклопедиясы : сайт. – Пайдалану орны : https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D3%99%D0%B7%D0%B8%D0%BF%D0%B0_%D2%9A%D2%B1%D0%BB%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B0 (25.02.2017)

Сүйінкина, П. Нәзипа Құлжанова – мектепке дейінгі тәрбиенің негізін қалаушы [Электрондық ресурс] : [өмірбаян] / П. Сүйінкина // Біздің Қостанай : сайт. – Пайдалану орны : http://top-news.kz/index.php?np=00013550&nl=1&tp=N&npN=00013550&sR=61430745&npMWp=---&npAWp=&npWp=1&npKd=60480952 (25.02.2017)

Нұрланұлы, М. Нәзипа Құлжанова – қазақ қыздарынан шыққан тұңғыш журналист [Электрондық ресурс] : [өмірбаян] / М. Нұрланұлы // Қазақстан тарихы порталы : сайт. – Пайдалану орны : http://e-history.kz/kz/publications/view/1234 (25.02.2017)

НАЗИПА ҚҰЛЖАНОВА ЕҢБЕКТЕРІ ЖӘНЕ ҚАЗІРГІ ПЕДАГОГИКАНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ [Электрондық ресурс] // Инфоурок : сайт. – Пайдалану орны : https://infourok.ru/nazipa-lzhanova-ebekteri-zhne-azirgi-pedagogikani-zekti-mseleleri-konferenciya-722653.html (25.02.2017)

Нәзипа Құлжанова (1887-1934) [Электрондық ресурс] : [өмірбаян] // Презентация : сайт. – Пайдалану орны : http://referatikz.ru/load/aza_sha_referattar/aza_debieti/n_zipa_lzhanova/10-1-0-1110 (25.02.2017)

"Кітапхана" - Нәзипа Құлжанова [Электрондық ресурс] : [өмірбаян] : [телехабар] // Massaget.kz - Жастар порталы : сайт. – Пайдалану орны : http://massaget.kz/video/adebiet_alemi/kitaphana/916/ (25.02.2017)

Сексенбаева, Р. Б. Назипа Кулжанова – выдающийся педагог-просветитель XX века(1887–1934 гг.) [Электронный ресурс] : [биография] / Р. Б. Сексенбаева // collegy.ucoz.ru : сайт. – Режим доступа : http://collegy.ucoz.ru/publ/9-1-0-14293 (25.02.2017)

Нурланулы, М. Первая казахская женщина-журналист — Назипа Кулжанова [Электронный ресурс] : [биография] / М, Нурланулы // yvision.kz : сайт. – Режим доступа : http://yvision.kz/post/517327 (25.02.2017)

Белякина, А. Назипа КУЛЖАНОВА. Ее судьба – быть первой [Электронный ресурс] : [биография] / А. Белякина // Караван : сайт. – Режим доступа : http://www.caravan.kz/gazeta/nazipa-kulzhanova-ee-sudba-byt-pervojj-78619/ (25.02.2017)