Оскенбайулы К.

Details

Last Updated on Thursday, 19 August 2021 11:48

Кунанбай Оскенбайулы (1804-1886) - общественный деятель

Кунанбай Оскенбайулы Кунанбай кажы – би, ага-султан, видный казахский общественный деятель, отец Абая.
Кунанбай родился близ гор Малой и Большой Акшокы в 1804 году. Здесь стоял аул Оскенбая (зимовка Акшокы, Шынгыстау, бывшая Семипалатинская область (ныне Восточно-Казахстанская область)).
Вот что писал об этом непростом человеке польский путешественник и географ А. Янушкевич : «Кунанбай… большая знаменитость в степи. Сын простого казаха, одаренный от природы здравым рассудком, удивительной памятью и даром речи, дельный, заботливый о благе своих соплеменников, большой знаток степного права, предписаний корана, прекрасно знающий все российские уставы, касающиеся казахов, судья неподкупной честности и примерный мусульманин…»
В 1834-1856 избран старшиной Кушик-Тобыктинской волости.В 1846 году участвовал в работе экспедиции генерала Вишневского по подчинению казахов Старшего жуза России.
Кунанбаем была открыта школа в местности «Ескі там». За верную службу царской власти в 1846 ему было присвоено звание хорунжия. В 1849-1852 годах Кунанбай избран ага-султаном Каркаралинского округа. Построил мечеть в Каркаралинске. В 1874 году он совершил хадж, прожил в Мекке более 2 лет и построил в городе для паломников таккие (дом, служивший гостиницей в медресе).
Кунанбай принимал решения, опираясь на традиционное право казахов. Жестоко карал за барымту, воровство, вероотступничество и насилие. Обучая детей русской грамоте и давая им русское образование, одновременно проповедовал ислам. У Кунанбая была большая семья. Кунанбай возлагал особую надежду на Абая, который с 13 лет сопровождал отца и учился искусству управления.
В народе сохранились множество мудрых изречений, прописываемых Кунанбаю. Мухтар Ауэзов собрал многочисленные сведения о жизни и деятельности Кунанбая, проанализировал их и воссоздал в своей эпопее «Путь Абая», противоречивый и вместе с тем яркий образ Кунанбая.
Недалеко от Акшокы находится могила Кунанбая, отца Абая, выложенная из черного горного камня.

Материал предоставлен ВК областной библиотекой им. Абая (г. Семей ВКО))

Қ. Өскенбайұлы туралы әдебиет

Литература об Оскенбайулы К.

Бейсенбаев М. Абай және оның заманы [Мәтін] : (Абай ізімен) / М. Бейсенбаев, 1988. - 136 с. Байжанов С. Архив-айғақ [Мәтін] / Байжанов С., 1988. - 240 б.

Шәкәрім [Мәтін] : энциклопедия / бас ред. Е. Сыдықов ; жауапты ред. Т. Шаңбай, 2008. - 864 б.

Білгенге маржан [Мәтін] : қанатты сөздер мен мақал-мәтелдер / құраст. А. Қ. Керімтаев, 2010. - 416 б.

Қазақстан композиторлары [Мәтін] : анықтамалық / ред. А. Қоныс, 2011. - 216 б.

Құнанбай Өскенбайұлының туғанына 210 жылдығына арналған "Құнанбай: дара тұлға және көркем бейне" атты республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясының материалдары [Текст], 2014. - 377 б.

Щербаков, Б. Жидебайдың жұлдызды даласы [Мәтін] / Б. Щербаков , 2017. - 342 б.

Зиманов, С. Абай-ұлы билердің соңғысы және оның бітім биліктері туралы [Мәтін] / С. Зиманов // Абай туралы естеліктер. - Алматы : Қаламгер, 2018.- Б.454-489

Абай [Мәтін] : республикалық фольклорлық-этнографиялық әдеби- көркем журнал. №2, №2. - Семей: PRІNTMASTER, 2019. - 95 б.

Абайдың киелі даласы [Мәтін] : фотоальбом. - Өскемен: ИП Бейсембаева С.В., ИПФ Артекс, 2020. - 148 б.

Жұртбай Т. Кешегі өткен би Құнанбай... [Мәтін] / Т. Жұртбай. - Нұр-Сұлтан: Алашорда, 2020. - 416 б.

 Құнанбай Өскембайұлы [Мәтін] // Мәңгілік тұлға -Ұлы Абай. - Алматы : Алматыкітап баспасы, 2020. -  С. 8-25

Сужикова А. У. Мәңгілік тұлға - ұлы Абай [Мәтін] / А. У. Сужикова, М. С. Қайрамбаева. - Алматы: Алматыкітап баспасы, 2020. - 295 б.

Кәрімхан, З. Толағай [Мәтін] : тарихи-танымдық толғаныстар / З. Кәрімхан. - Нұр-Сұлтан: Qyt balasy ҚҚ, 2021. - 188 б. 

***

Касымбаев, Ж. Старший султан Кунанбай Оскенбаев и его окружение [Текст] / Ж. Касымбаев. - 2- изд, пер.- Алматы: Кітап, 2004.- 208 с.

Янушкевич, А. Дневники и письма из путешествия по казахским степям [Текст] / А. Янушкевич, пер. с польского и предисл. Ф. Стекловой. - Алма-Ата : Казахстан, 1966. - 267 с.

Сыдыков, Ерлан. Кунанбай / Е. Сыдыков. - М. : Молодая гвардия, 2019. - 351 с. - (Жизнь замечательных людей).

Мақалалар – статьи:

Абай [Мәтін]. Абай : тәуелсіз әдеби-көркем журнал. №7(19), 1993. - 96 б.

Қайсенов З. Құнанбай мен Башық; Құнанбай мен Кеншімбай; Қаратай мен Құнанбай; Құнанбай мен Сүгір; Абай мен ұстазы хазірет; Абай мен Қуандық [Текст] : әңгімелер / З. Қайсенов // Дидар. - 1995. - 5 тамыз.- Б.2.

Дала данышпаны Құнанбай қажы [Мәтін] // Ертіс өңірі . - 2017. - 20 қыркүйек.- Б.1,10.

Садықова Ш. Семейде Құнанбай қажы көшесі болса... [Мәтін] / Ш. Садықова  // Ертіс өңірі. - 2018. - 31 қазан.- Б.5.

Есім, Ғ. Құнанбай бейнесі [Мәтін] : Жазушы Мұхтар Әуезовтың "Абай жолы" романы бойынша эссе. / Ғ. Есім // Ақиқат. - 2019. - №10.- Б.45-51.

Қасым, А. Құнанбай қорымы мемлекет қамқорлығына  қашан алынады ? [Мәтін] / А. Қасым // Егемен Қазақстан. - 2019. - 16 шілде.- Б.1, 6

Құнанбай мен Абай ескерткішін ашып қайтты [Мәтін] : [Қарқаралыда Құнанбай мен Абайға ескерткіш ашылды] // Дидар. - 2019. - 6 маусым.- Б.3.

Ер тілегі болса, қалсын, ел тілегі болса келсін (Құнанбай қажының Меккеге баруы) [Мәтін] // Ертіс өңірі . - 2019. - 20 ақпан.- Б.16.

Ахмер, Б. Құнанбайдың мөрі [Мәтін] / Б. Ахмер  // Қазақ әдебиеті . - 2019. - 15 наурыз.- Б.19.

Құнанбай мен Абай ескерткішін ашып қайтты [Мәтін] : [Қарқаралыда Құнанбай мен Абайға ескерткіш ашылды] // Дидар. - 2019. - 6 маусым.- Б.3.

Кенжеханұлы, М. Аяулы мекен Ақшоқы [Мәтін] / М. Кенжеханұлы // Дидар. - 2019. - 18 шілде.- Б.21,24.

Қасым, А. Құнанбай қорымы мемлекет қамқорлығына  қашан алынады ? [Мәтін] / А. Қасым // Егемен Қазақстан. - 2019. - 16 шілде.- Б.1, 6

Оразамбай, Ү. Көреген көсем, парасатты шешен ел қамқоры - Құнанбай [Мәтін] / Ү. Оразамбай // Ертіс өңірі. - 2020. - 4 наурыз.- Б.14.

Тоққараұлы, Д. Құнанбай және ұлы дала мектеп-медресесі [Мәтін] : ақын Абай Құнанбайұлының туғанына - 175 жыл / Д. Тоққараұлы // Ертіс өңірі. - 2020. - 8 қаңтар.- Б.12.

Тоққараұлы, Д. Құнанбай және ұлы дала мектеп-медресесі [Мәтін] : ақын Абай Құнанбайұлының туғанына - 175 жыл / Д. Тоққараұлы // Ертіс өңірі. - 2020. - 8 қаңтар.- Б.12.

Нұғманбекова, Р. Құнанбайдың таңбалы мөрі [Мәтін] / Р. Нұғманбекова // Дидар. - 2020. - 31 наурыз.- Б.4.

Құрманбекұлы, М. Құнанбайдың Меккедегі тәкиясы туралы бірер сөз [Мәтін] / М. Құрманбекұлы // Ертіс өңірі. - 2020. - 11 наурыз.- Б.15.

Тоққараұлы, Д. Құнанбай салдырған мектеп-медресе [Мәтін] / Д. Тоққараұлы // Семей таңы. - 2020. - 25 ақпан.- Б.6.

Балтақайұлы, М. Құнанбай бабамыздың фотосуреті хақында [Мәтін] / М. Балтақайұлы // Ертіс өңірі. - 2020. - 27 мамыр.- Б.12.

Санақбекқызы, Н. Құнанбайдың әйелдері [Мәтін] / Н. Санақбекқызы // Айқын. - 2020. - 16 мамыр.- Б.6.

Шәкәрімұлы А. Құнанбай туралы [Мәтін] / А. Шәкәрімұлы // Адырна. - 2020. - №3.- Б.39-61.

Қасымжанұлы, С. "Құнанбайдың шынайы фотосы жарты ғасыр менде сақтаулы" [Текст] / С. Қасымжанұлы // Жас алаш. - 2020. - 19 маусым.- Б.8.

Кәрімов, М. Фотосуреттегі анық Құнанбай емес [Текст] / М. Кәрімов // Жас алаш. - 2020. - 30 маусым.- Б.5.

Санақбекқызы, Н. Құнанбай балаларының аналары [Мәтін] / Н. Санақбекқызы // Ертіс өңірі. - 2020. - 15 шілде.- Б.8.

Естаева, Г. Қарауыл ауылында "Құнанбай қажы" мешіті ашылды [Мәтін] / Г. Естаева // Дидар. - 2021. - 8 сәуір.- Б.14.

Құнанбайға қатысты қисса-дастан табылды [Мәтін] // Дидар. - 2021. - 13 мамыр.- Б.21.

***

Алтайский, К. Абай, сын Кунанбаева [Текст] : [к 125-летию со дня рождения] / К. Алтайский Детская литература. - 1971. - № 5. - С. 31- 33.

Асылбеков, Е. Кунанбаев в роли Кунанбая [Текст] / Е. Асылбеков // Казахстанская правда. - 1995. - 23 сентября.

Кабжалелова, С. Старший султан Кунанбай Оскенбаев [Текст] / С. Кабжалелов// Семипалатинские вести. - 2004. - 26 нояб. - С. 12

Касымбаев, Ж. Деятельность Кунанбая Оскенбаева : 1804-1886 по архивным данным [Текст] / Ж. Касымбаев // Абай. - 2004. - №2. - С. 40-49

Домбровые кюи [Текст] // Рудный Алтай. - 2010. - 31 мая. - С. 5.; 8 июня. - С. 5. 9 июля. - С. 7.; 19 октября. - С. 4.

Мырза, Р. Печать Кунанбая [Текст] / Р. Мырза // Наше дело. - 2014. - 18 декабря. - С. 3

Касенов, Ж. Экскурс в прошлое [Текст] / Ж. Касенов // Вести Семей. - 2015. - 15 мая. - С. 1

ТОО Шығыс Ақпарат Абайцы чествуют своих предков [Текст] : [об открытии памятника Кунанбаю Оскенбайулы. Скульптор: Нурбол Калиев (Семей)] / ТОО Шығыс Ақпарат // Рудный Алтай. - 2017. - 19 сентября. - С. 5.

Гуляева, Е.Удивительные приключения памятника [Текст] / Е. Гуляева // Наше дело. - 2017. - 21 сентября. - С. 3.