Кенгирбай би

Жаңартылды 28.10.2021 17:33

Кенгирбай Жандосулы (Кеңгірбай би) (1735 -1825) - казахский би (судья), предок поэта Абая Кунанбаева.

Выходец из племени аргын рода тобыкты Среднего жуза. Внук казахского государственного деятеля и правоведа Анет Баба Кишикулы (1626 -1723). Был известен своей благосклонностью к исламу, выступил инициатором переселения в среду своего народа представителей рода кожа; в частности, Абди (предка писателя Мухтара Ауэзова).

Кенгирбай был храбрым воином, который подарил своему народу землю, защищал ее вместе с Абылай ханом. Перед смертью, Кенгирбай би, передал управление деду Абая - Оскембаю.  Мазар аулие, в переводе с казахского - святого Кенгирбая, построен на небольшом холме, которое находится в 143 метрах на восток от домиков для посетителей.
22 августа 1996 года в Абайском районе прошли празднования в честь Кенгирбая. В том же году аул Олжабай переименован в Кенгирбай би, а также обновлён построенный в 1825 году Кунанбаем Оскенбаевым (правнуком Кенгирбая и отцом Абая) мавзолей в заповеднике Жидебай на берегу Ши. На месте старого купола возведён новый высотой 8 м, шириной 4 м.

Мавзолей Кенгирбая би (в народе Бий ата) находится в Абайском районе Восточно-Казахстанской области в 8 километрах на северо-запад от урочища Жидебай. Согласно легенде Кенгирбай при жизни выбрал место себе для захоронения. С холма открывается панорама на окружающие ковыльные степи просторов Восточного Казахстана.Жизнь Кенгирбая описана в дастанах «Кенгирбай би» Байкокше и «Абылай-хан». Его имя упоминается в произведениях Шакарима, М. Ауэзова, А. Кудайбердиева, С. Муканова, А. Алимжанова, М. Магауина и других поэтов и писателей.

К. Жандосұлының өмірі мен шығармашылығы туралы әдебиеттер

Литература о жизни и творчестве К. Жандосулы

Кенгирбай Жандосулы // Казахстан. Национальная энциклопедия. - Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. - Т. III.

Шығыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. /Бас ред. Б. Жақып. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2014.- 848 б:. - Б. 391.

Мың бір мақал, жиырма үш жоқтау [Мәтін], 1993. - 96 б.

Абай [Мәтін] : Республикалық тәуелсіз фольклорлық-этнографиялық әдеби-көркем журнал. №4(32), 1996. - 96 б.

Төреқұл, Н. Даланың дара ділмарлары [Мәтін] / Н.Төреқұл, 2001. - 592 б.

Қазақтың тәлімдік ойлар антологиясы [Мәтін]. Т. 4 : XV-XVIII ғғ. билер мен ақын-жыраулар тағылымы, 2007. - 464 б.

Жанболатұлы, М. Би ата [Мәтін] : (Кеңгірбай би Жандосұлы) / М. Жанболатұлы, 2008. - 342 б.

Макин, Қ. Тобықты-Ырғызбай, Есболат шежіресі [Мәтін] / Қ. Макин, 2009. - 87 б.

Макин, Қ. Шежіре [Мәтін] / Қ. Макин, 2013. - 44 б

Щербаков, Б. Жидебайдың жұлдызды даласы [Мәтін] / Б. Щербаков, 2017. - 342 б.

Мақалалар - Статьи

Қарамендина, Ә. Кеңгірбай би [Мәтін] / Ә. Қарамендина // Жұлдыз . - 1997. - № 3. - Б. 204-205.

Ахметбекова, А. Өсер елдің баласы өткенін қастерлейді. [Мәтін] : [Кеңгірбай Жандосұлы Олжайтегі(1735-1825) жылдар аралығында Шыңғыстау өңірінде өмір сүрген. Аруақты адам болғандықтан Би ата деп атап кеткен] / А. Ахметбекова // Семей таңы. - 1999. - №20-26 мамыр.- Б.4.

Бұланбаева, Х. Кеңгірбай би [Мәтін] : [1735 жылдар шамасында Ұлытаудағы Кеңгір өзенінің бойында туған] / Х. Бұланбаева // Дидар. - 1999. - 21 тамыз.- Б.

Сейсенұлы, Д. Шежірелі Шыңғыстау [Мәтін] : [Ұлылар елі Семей өңіріндегі бабалар тарихынан дерек]. /Д. Сейсенұлы // Егемен Қазақстан. - 2002. - 28 тамыз.- Б.12

Орынғожина, Л. Кеңгірбай бидің өмірі, өскен ортасы [Мәтін] / Л. Орынғожина. // Ертіс өңірі. - 2004. - 11 наурыз.- Б.31.

Кратенко, А. Волшебная шапка Кенгербая : Репортаж из центра Евразии / А. Кратенко - Текст // Flash!. - 2003. - 1 ноября. - С. 16.

Шабданұлы, С. Кеңгірбай би [Мәтін] /С. Шабданұлы // Ертіс өңірі. - 2004. - 19 ақпан.- Б.28

Нұрланов, Ә.Н. Тарихи шындықтың көркемдік ғұмыры [Мәтін] / Ә.Н. Нұрланова // ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы = Вестн. КазНУ. Сер. филологическая . - 2009. - № 5/6. - С. 233-236 б.- Библиогр.: 16 атау.

Рақышев, М.. Кемеңгер Кеңгірбай би [Мәтін] : [Орта жүзге аты әйгілі Кеңгірбай би туралы.] / М. Рақышев // Ертіс өңірі . - 2013. - 8 мамыр.- б.13.

Анаш, Д. Дала даналары: Кеңгірбай би мен Шәкәрімге ескерткіш қойылды [Мәтін] / Д. Анаш // Егемен Қазақстан. - 2013. - 23 тамыз.- Б.10.

Жұртбай, Т. Құнанбай өз иығымен көтеріп, Абайды биікке шығарып тұр [Мәтін] / Ж. Тұрсын // Аңыз адам. - 2015. - № 13.- Б.16 -19

Әуезханов, Ә. Қилы заманның куәгері [Мәтін] : [Кеңгірбай бидің шөбересі Хауа Бұланбаева туралы.] / Ә. Әуезханов // Дидар. - 2018. - 27 қазан.- Б.4.

Интернет- ресурс

https://www.6alash.kz/kz/article/qunanbaydin-kengirbay-byden-bata-alui.html