Рахмадиев Е.Р.
- Жаңартылды 20.06.2024 14:15
Рахмадиев Еркеғали (1930-2013) - қазақ совет композиторы, педагог, қоғам және саяси қайраткер, Қазақ ССР халық әртісі (1975). КСРО Халық әртісі (1981), Қазақстан Еңбек Ері (2010)
Еркеғали Рахмадиев 1930 жылы 1 тамызда Семей облысы, Шұбартау ауданы (қазіргі Шығыс Қазақстан облысы, Аягөз ауданыягөз ауданы) Мәдениет ауылында туған. 1957жылы Қазақ консерваториясының композиция факультетін бітірді Е. Брусиловскийдің шәкірті 1967-75 жылдары осы консерваторияның ректоры қызметін атқарды.
1968 жылдан Қазақстан Композиторлар одағы басқармасының председателі және КСРО Композиторлар одағы басқармасының секретары. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік сыйлығының иегері (1980) Е.Рахмадиев творчествосы қазақтың халық музыкасының бай мұрасын бойына сіңіре отырып, классикалық музыка өнері жетістіктерінің игі әсерімен қалыптасты. Е.Рахмадиевтің симфониялық, опералық, вокальды-аспаптық, камералық шығармалары профессионалды ұлттық өнердің өресін кеңейтіп, онын жанрлық салаларын дамытты.
Сазгердің «Қамар сұлу» (1963), "Алпамыс" (1972) опералары байсалды да сабырлы, лирикалы-эпикалы кантилена тұрғысында жазылған. "Мейрам күйі" симфониялық поэмасы 1973 жылы Алматыда өткен Азия елдерінің халықаралық музыка жиынында дүние жүзілік эфирге жолдама алып, бірінші жүлдеге ие болды. «Амангелді» (1956), "Толғау" (1960), "Дайрабай күйі" (1961) атты симфониялық поэманың, труба мен оркестрге жазылған скерцоның (1966), «Сәлем саған Аястан» (1968) кантатасының, "Қыз ұзату" (1965) вокальды-хореографиялық композициясының, халық аспаптар оркестріне арналған "Ләйлім" (1953), спектакль мен көркем фильмдерге арналған музыкалардың авторы. Сондай-ақ, тынысты, шалқымалы асқақ әуенді "Таң самалы" (1963), «Туған ел»(1972), өткір де ұшқыр, жалын атқан "Әнші бақыты" (1966) т.б. ән-романстары бар.
Сазгердің "Құдаша-думан" мен "Мейрам күні" деген шығармалары
симфониялық оркестрдің орындауында Лондон (1973), Филадельфия (1973), Братислава (1974), Прага (1975) т.б. қалаларда орындалды. Қазақстан КП ХІІІ-ХІV съезінің және Мәскеуде өткен (1971) дүние жүзі Музыка Кеңесі ІV конгресінің делегаты. Қазақстан КП ОК мүшелігіне кандидат (1971), VII-IX сайланған Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты. Еңбек Қызыл Ту орденімен және медальдармен марапатталған. Қазақтың опера және балет театрында Е.Рахмадиевтің "Қамар сұлу", "Алпамыс", "Абылай хан" опералары қойылды. Музыка өнерін дамытуға қосқан үлесі үшін 2005 жылы «Жыл адамы» номинациясын алған.
Еркеғали Рахмадиев 2013 жылы 9 сәуірде Алматы қаласында дүниеден өтіп, Кеңсай зиратына жерленді.
Е. Рахмадиевтың шығармалары
Сочинения Е. Рахмадиева:
Опералары:
Оперы:
Қамар-сұлу» (1963)
«Степное зарево» (совм. с А. В. Бычковым и Г. И. Гризбилом, 1967)
«Алпамыс» (1973)
«Тың туралы жыр » (1980)
«Абылай-хан» (1999)
Поэмалары:
Поэмы:
Жеке дауыс, хор, мен оркестр үшін:
поэма-реквием «Мұхтар-аға» (1967)
«Аястан» (1968)
«Оянған жер» (1968)
«Салтанатты кантата» (жеке дауыс, балалар және аралас хор үшін, 1970)
«Партия туралы ода » (1971)
«Партия даңқы» (1976)
«Конституция туралы поэма» (1977)
«Балқаш кеші » (1962)
кантата "Туған елiм" сөзі . Н.А. Нахарбаев, Т. Молдагалиев (1993)
оратория "Жаса Казахстан - Жаса Нурсултан", (2013)
Оркестр үшін:
Для оркестра:
«Амангельды» (1956)
«Толғау» (1960)
Симфониялық күй " Дайрабай» (1961)
«Мейрам күйі» (1966)
«Ортпа» (1973)
«Құдаша-думан» (1973)
Тағы басқа:
Прочее:
Ғ. Мүсреповті еске алу оратория-реквием (1987)
М. Мақатаевтың өлеңдеріне жазылған алты романс (1983), Абай өлеңдеріне жеті романс (1985)
Музыкалық комедия «Майра» (либр. жазған Г. Мусрепов, (1985)
М.И. Исиналиевті еске алуға арналған элегия ( 2000)
Камералық–инструментальдық шығармалары:
Камерно-инструментальные сочинения:
Драмалық спектакльдерге, кинофильмдерге арналған хорлар, әндер, музыкалар:
Хоры, песни, музыка к драматическим спектаклям и кинофильмам:
«Транссібір экспресі» (1977)
«Атаманның ақыры» (1970)
«Бабалар жері » (1966)
«Өмір жолы » (1959)
Е. Рахмадиевтің кітаптары:
Книги Е. Рахмадиева:
Рахмадиев, Е. Поэма о конституции [Текст] : по мотивам стихотворений Джамбула / Е. Рахмадиев. - Алма-Ата : Жалын , 1978. - 34 с.
Рахмадиев, Е. Время и музыка [Текст] : статьи, очерки, воспоминания, размышления / Е. Рахмадиев ; сост. Л. Гончарова ; вступ. ст. К. Мухамеджанова. - Алма-Ата : Онер, 1986. - 216 с.
Е. Рахмадиевтің мерзімді басылым беттеріндегі мақалалары:
Публикации E. Рахмадиева в периодических изданиях:
Рахмадиев Е. Жарықтық Ғабитті соншалық қорлауға қайсысының ары барды екен? [Текст] / Рахмадиев Е. // Аңыз адам . - 2012. - № 18. - С. 40 б.
Рахмадиев Е. Ешбір паңдығы жоқ еді [Текст] / Рахмадиев Е. // Аңыз адам . - 2011. - № 13. - Б. 27.
Рахмадиев, Е. Консерваторияға жетелеп апарған Латиф ағамыз болатын [Мәтін] / Е. Рахмадиев // Дидар. - 2010. - 13 қараша.- Б.5.
Рахмадиев Е. Қалтайдың кітапханасы [Мәтін] / Рахмадиев Е. // Түркістан http://www.turkestan.kz. - 2002. - 11 көкек.- Б.5
Рахмадиев Е. Ұлы күйші Құрманғазы хақында бірер сөз [Мәтін] / Рахмадиев Е. // Жұлдыз. - 1999. - №5.- Б.186-192.
Рахмадиев Е. Заңғар [Текст] : [Ғ.Мұстафин туралы естелік] / Рахмадиев Е. // Жалын . - 1987. - № 3. - Б.18-19.
Рахмадиев Е. Дарын иесі [Текст] : [Композитор М.Төлебаевтың өмірінен] / Рахмадиев Е. // Жұлдыз . - 1967. - № 11. - Б.151-153.
Е. Рахмадиев туралы:
Кітаптар:
Қазақстан композиторлары = Композиторы Казахстана [Мәтін] : творческие портеты композиторов Казахстана. Т.2. - Алматы : Алматы-Болашақ, 2017. - 624 с.
Қазақстан композиторлары [Мәтін] : анықтамалық / ред. А. Қоныс. - Алматы : Sansam, 2011. - 216 б.
Бодаубай Б. Тұлға [Мәтін] / Б. Бодаубай. - Алматы : Қазығұрт, 2011. - 520 б
Кәрменов Ж. Әніңнің қазақ жетпес бұрмасына [Мәтін] / Кәрменов Ж. - Астана : Фолиант, 2002. - 232 б.
Измайлова, Л. В. Еркегали Рахмадиев [Текст] / Измайлова Л.В. - Астана : Елорда, 2000. - 192 с.
Композиторы Казахстана [Текст] : В 2 вып. - Алматы : Жалын, 1978.
Е. Рахмадиев туралы мерзімді басылым беттеріндегі мақалалар:
Публикации в периодическй печати о Е. Рахмадиеве
Күмісбек Н. Өнеге өрнегі [Текст] / Күмісбек Н. // Егемен Қазақстан. - 2013. - 12 ақпан (№ 65). - 10
Еркеғали Рахмадиев [Мәтін] : қазанама // Егемен Қазақстан. - 2013. - 10 сәуір.- Б.5.
Салықов К. Борышын адал ақтаған [Текст] : қазанама (1932-2013) / Салықов К. // Егемен Қазақстан. - 2013. - 10 сәуір (№ 103). - 5
Аманжол Қ. Ел Еркеғалимен қоштасты [Текст] : қазанама (1932-2013) / Аманжол Қ. // Егемен Қазақстан. - 2013. - 12 сәуір (№ 105). - 7
Төлегенова Б. Орны ойсырап тұрады [Текст] : қазанама (1932-2013) / Төлегенова Б. // Егемен Қазақстан. - 2013. - 10 сәуір (№ 103). - 5
Кекілбайұлы Ә. Саз саңлағы [Текст] : қазанама (1932-2013) / Кекілбайұлы Ә. // Егемен Қазақстан. - 2013. - 10 сәуір (№ 103). - 5
Еркімбеков Ж. Қош, қадірлі дос [Текст] : қазанама (1932-2013) / Еркімбеков Ж. // Егемен Қазақстан. - 2013. - 10 сәуір (№ 103). - 5
Бодаубай Б. Алыптардың сарқыты [Текст] : қазанама (1932-2013) / Бодаубай Б. // Егемен Қазақстан. - 2013. - 10 сәуір (№ 103). - 5
Ермекова, Салтанат. Рахмадиев шығармашылығының ерекшеліктері [Мәтін] / С. Ермекова // Қазақстан мектебі. - 2013. - №6.- Б.26-27.
Бодаубай Б.Сал-серінің сарқыты [Мәтін] / Б. Бодаубай // Егемен Қазақстан. - 2010. - 27 қаңтар.- Б.7.
Бодаубай, Б. Қазақ музыкасының классигі [Мәтін] : атақты композитор Еркеғали Рахмадиевпен сыр-сұхбат / Б. Бодаубай // Егемен Қазақстан. - 2010. - 2 сәуір.- Б.5.
Бодаубай, Б. Қазақ театрының қара нары [Мәтін] : атақты композитор Еркеғали Рахмадиевпен сыр-сұхбат / Б. Бодаубай // Егемен Қазақстан. - 2010. - 26 мамыр.- Б.11, 12.
Бодаубай, Б. Ел ағасы Ерағаң [Мәтін] : [сазгер Еркеғали Рахмадиев жайлы] / Б. Бодаубай // Егемен Қазақстан. - 2010. - 28 шілде.- Б.5-6. ; Аягөз жаңалықтары. - 2010.; 14 тамыз.- Б.3.; 21 тамыз.- Б.3.; 4 қыркүйек.- Б.2.
Бодаубай, Б. Айтулы ғұмырдың айшықты сәттері [Мәтін] / Б. Бодаубай // Егемен Қазақстан. - 2010. - 15 желтоқсан.- Б.3.
Еркеғали ағамыз - Еңбек Ері [Мәтін] // Дидар. - 2010. - 17 желтоқсан.- Б.2.
Кекілбай Ә. Тұлға [Мәтін] / Кекілбай Ә. // Егемен Қазақстан. - 2005. - 5 қараша.- Б.3
Қыдырбек Б. Халқының сазға қосып бар болмысын. [Мәтін] / Қыдырбек Б. // Егемен Қазақстан. - 2000. - 16 маусым
Интернет ресурстар:
Интернет ресурсы:
Еркеғали Рахмадиев [Электрондық ресурсы]. - Мәдени мұра: сайт. - Режим доступа: http://www.madenimura.kz/kk/culture-legacy/music-legacies/composer/erkegali-rahmadiev
Рахмадиев Еркегали [Электронный ресурс]. - Рахмадиев Еркегали : сайт. - Режим доступа: rakhmadiyev.kz
Рахмадиев Еркегали Рахмадиевич [Электронный ресурс]. - El.kz : сайт. - Режим доступа: http://el.kz/kz/news/archive/content-28724
