Ер Жаныбек Батыр

Жаңартылды 29.10.2021 17:34

Ер-Жаныбек Бердаулетулы (1714 - 1792) - казахский батыр, оратор.

Происходит из рода Жантекей племени Керей.

Получил благословение для борьбы с жонгарами у Казыбек-бия. В одном из сражении спас хана Абылая. Вместе с батырами Каракерей Кабанбаем, Канжыгалы Богенбаем и другими участвовал в борьбе с Жонгарским ханством.

Когда в 1731 году хан Младшего жуза принял подданство России, Ер-Жанибек возглавив род керей, откочевал из Присырдарии в горы Калба (ныне Калбинский хребет) к озеру Зайсан. Затем прошёл через перевал в Алтайских горах. Этот перевал позднее был назван «Перевал Жанибека». В 1760 году Жанибек расселил род абак-кереев на этих землях Алтая, ныне относящихся к китайскому Синьцзяну. Ер-Жанибек прославился своими незаурядными качествами народного лидера и батыра — красноречьем и мудростью, храбростью, умением руководить.

Имя Ер-Жанибек стало ураном (боевым кличем) абак-кереев. Священный флаг батыра из тонкого белого шёлка шириной в сажень с красно-жёлтыми шёлковыми кистями был прикреплён на чёрное трёхсаженное копьё. По преданию это знамя Ер-Жанибеку вручил сам Аблай-хан. Стяг, хранившийся у 11-го потомка Ер-Жанибека в Чингильском районе Синьцзяня, стал в 1940 году флагом национально-освободительного восстания казахов под руководством Оспан-батыра в Китае.

Умер в возрасте 80 лет.

Могила Ер-Жанибека находится в урочище Ортабулак Жарминского района Восточно-Казахстанской области. Над могилой воздвигнут памятник. В микрорайоне Шыгыс в г. Усть-Каменогорске его именем названа улица.

Литература о батыре Ер-Жанибеке

Ер Жәнібек Бердәулетұлы туралы:

Елтұтқа [Мәтін] : Ел тарихының әйгілі тұлғалары / Жолдасбекұлы М., Салғараұлы Қ., Сейдімбек А. - Астана : KUL TEGІN, 2001. - 356 б.
Тарихи жырлар [Мәтін] : Қытайдағы қазақ фольклоры. - Астана : Фолиант, 2006. - 352 б (Введено оглавление)
Ер Жәнібек [Электрондық ресурс] : [Ер Жәнібек Бердәулетұлы туралы мақала, қисса-дастандар. ]. - Алматы : [б. ж.], 2008. - 320 б. с. (Введено оглавление)

Мүсірбайұлы Т. Жармадағы Ер Жәнібек [Электрондық ресурс] : [Ер жәнібек Брдәулетұлының 295 жылдық мерейтойына орай.] / Т. Мүсірбайұлы . - [Б. м.] : Өскемен, 2009. - 240 б. с.

Ер Жәнібек Бердәулетұлы [Мәтін] : тарихи жырлар мен аңыздар. - Алматы : Раlitra Press, 2014. - 552 б.

Тәукейұлы, Сұлтан. Ақыр Жәнібек [Мәтін] : роман шежіре / С. Тәукейұлы. - Алматы : Абзал-Ай, 2014. - 312 б.
Ел ұраны - Ер Жәнібек [Мәтін] : зерттеу мақалалары. - Алматы : Ер Жәнібек халықаралық қоғамдық қоры, 2014. - 284 б.

Қазақ ру-тайпаларының тарихы [Мәтін]. Т. 15 : Керей. - Алматы : "Алаш"тарихи-зерттеу орталығы, 2014. - 608 б.

***

Шавлева, Д. Помнить наших предков / Д. Шавлева. - Текст // Рудный Алтай. - 2009. - 25 сент. - С. 1.

Макалалар-Статьи:

Шәкенұлы, Жәди. Жәнібек батырдың Абылай ханға айтқан үш тілегі [Мәтін] / Ж. Шәкенұлы // Мәдени мұра = Культурное наследие. - 2013. - №6.- Б.45-48.
Сүлейменов Қ. Ер Жәнібекке ескерткіш орнатқан азамат [Мәтін] : [Ортабұлақтағы Ер Жәнібекке арналған ескерткіштің орнауына мұрындық болған азаматпен сұхбат.] / Қ. Сүлейменов ; сұхбат: Қ. Жұмаділ // Ертіс өңір. - 2012. - 29 ақпан.- Б.8-9.

Сайдулдин, Тілеуберді. Ел бастаған, қол бастаған Ер Жәнібек [Мәтін] / Т. Сайдулдин // Дидар. - 2010. - 4 қазан.- Б.5.

Сайдулин , Тілеуберді. Ел бастаған, қол бастаған Жәнібек [Текст] : [Бердәулетұлы Жәнібек батыр туралы] / Т. Сайдулин // Дидар. - 2010. - 4 қазан.- Б.5.

Мұхамадиев, Мұхамедқазы. Ер Жәнібек зираты [Мәтін] / М. Мұхамадиев // Ертіс өңірі. - 2009. - 23 қыркүйек.- Б.10.

Раисова, Күлия. Ер Жәнібек -ерліктің белгісі, елдіктің белгісі [Мәтін] / К. Раисова // Ертіс өңірі. - 2009. - 30 қыркүйек.- Б.8-9.

Мұхамадиұлы, Мұхаметқазы. Өлмес даңқ өшпес ерлік иесі [Мәтін] / М. Мұхамадиұлы // Қалба тынысы. - 2009. - 18 қыркүйек.- Б.3.

Мұхамадиұлы, Мұхаметқазы. Тарихтан сыр тартар кесене [Мәтін] / М. Мұхамадиұлы // Қалба тынысы. - 2009. - 18 қыркүйек.- Б.3.

Шәкенұлы, Жәди. Еліне ұран болған Ер Жәнібек [Мәтін] / Шәкенұлы // Мәдениет жаршысы / Шығыс Қазақстан облыстық мәдениет басқармасы=Управление культуры Восточно-Казахстанской области. - Өскемен, 2009. - N 7.- Б.7-15
Шәкен Ж. Ер Жәнібек есімі неге ұлықталмайды [Мәтін] / Шәкен Ж. // Түркістан . - 2007. - 8 ақпан (N 6). - 6
Алтыбаев , Қалибек. Керей Ер Жәнібек [Электрондық ресурс] / Қ. Алтыбаев // Достық . - 2007. - 26 ақпан.- Б.10.

Мүсірбайұлы Т. Керей Ер Жәнібек Бердәулетұлы өмірбаянынан деректер [Мәтін] / Мүсірбайұлы Т. // Дидар. - 2005. - 27 қыркүйек.- Б.2

Тоқтабай А. Ер Жәнібек Бердәулетұлы [Мәтін] / Тоқтабай А. // Семей таңы. - 2003. - 22-28 тамыз

Әукебаев М. Ер Жәнібек/1716-1792/ [Мәтін] : [Қабанбай батырдың батырларының бірі...жайлы] / Әукебаев М. // Дидар. - 1997. - 12тамыз.- Б.

Қайратұлы Б. Ер Жәнібек туралы ой толғамдар [Мәтін] / Қайратұлы Б. // Дидар. - 1995. - 4 сәуір.- Б.4.