Күшікбай батыр Қанайұлы
- Жаңартылды 11.08.2016 17:01
Күшікбай батыр Қанайұлы (18ғ. 2-жартысы.- өлген жылы белгісіз.)
Күшікбай – ХVІІІ ғасырдың соңында өмір сүрген қазақ батыры.Орта жүз, Уақ тайпасынан шыққан. Батыр жайындағы нақты деректер мардымсыз болғанымен, ел ішіндегі аңыздан мәлімі, қоныс еткен жеріне тосыннан шабуылдап, ауылдастарының малын тартып әкеткен ойрат-қалмақтардың соңынан түре қуып келіп, осы жерде айқасқа түскен. Өн бойына шешек қаптап, ауыр халде жатқанына қарамастан, атқа қонған ол жаудың бетін қайтарғанымен, жарақаты ауырлап, жасы 20-дан енді асқанда осы жерде найзасына сүйеніп тұрып жантәсілім еткен.
Ұлы жерлес жазушымыз Мұхтар Әуезов: «Күшікбай батыр 21 жасында дүние салған екен. Ерте күннен батыр атағын алған. Ол қолбасы атанған тұста шешек тиіп, көп уақыт қозғала алмай жатып қалады. Осыны білген дұшпандары оны қапыда алмақшы болады. Кек буған батыр жалаңаш денесіне желбегей жамыла салып, жауға атой беріпті. Жауын жеңген ол осы асуда ат үстінде найзасына сүйенген қалпы жантәсілі етіпті» деп суреттейді. Күшікбай жоңғар басқыншыларына қарсы күрескен белгілі батырлардың бірі. Ол батырлығына қоса нашарға қайырымды, әділдігімен аты шыққан адам.
Күшікбай кезеңі- Семеймен Шыңғыстауарасындағы Абайсан рет тоқтап, басында түнеген бекет. Семей қаласынан Абай еліне дейін 60 шақырымдай, Арқалықтауынан асатын тұсты «Күшікбай кезеңі» деп атайды. Арқалық тауының биік төбе басында Күшікбай батыр жерленген.Ұлы жазушы М. Әуезов 1917 жылы жазған "Қорғансыздың күні" әңгімесінде Күшікбайдың ерлігі баяндалған. Жазушы Роллан Сейсенбаев «Намыс» повесінде Күшікбай бейнесін сомдаған.
2013 жылы Семей қаласында құралған құрылған «Күшікбай батыр» қоғамдық қорының демеушілігімен батырдың басына кесене орнатылған. Монументтің биіктігі 21 м.
2012 жылы Күшікбай батырдың монументінің ашылуына арналған кітапша жарық көрді.
Қанайұлы Күшікбай туралы:
- Абай. Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, «Атамұра» баспасы, Шығыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. - Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2014.- Б. 418..
- Сейсенұлы Д. Қорғансызға қорған керек [Мәтін] / Д. Сейсенұлы // Ертіс өңірі. - 2009. - 9 қыркүйек.- Б.12-13.
- Имашұлы М. Күшікбай батыр [Мәтін] / Имашұлы М. // Семей таңы. - 2003. - 20-26 маусым.- Б.14.
- Ұлылар мекені [Мәтін] // Ертіс өңірі. - 2005. - 18 тамыз.- Б.12.
- Байқадиұлы С. Күшікбай батыр ұлықталмақ [Мәтін] / Байқадиұлы С. // Ертіс өңірі. - 2010. - 6 қазан.- Б.3.
- Бәшеев К. Күшікбай батыр [Мәтін] : [Семей өңірі Уақтан шыққан Күшікбай батыр Қанайұлы туралы] / К. Бәшеев // Ертіс өңірі. - 2010. - 3 қараша.- Б.13.
- Қасымжанұлы, Сәтжан. Күшікбай батырға [мәтін] : тарихи белгі қойылды / С. Қасымжанұлы // Семей таңы. - 2012. - 24 тамыз.- Б. 1.
- Нұғманбекова , Раушан. Күшікбай батырға ескерткіш орнатты. [Мәтін] : [Семейден Қарауылға шыға берістегі Күшікбай кезеңіне батырға арналған монумент қойылды.] / Р. Нұғманбекова // Дидар. - 2012. - 30 тамыз.- Б.2.
- Сейсенұлы , Дәулет. Әуезов кейіпкеріне қашан ескерткіш қойылады? [Мәтін] / Д. Сейсенұлы // Дидар. - 2012. - 1 қараша.- Б.19.
- Битан, Азамат. Жер кіндігі -Жидебай немесе Абай ауылына саяхат [Мәтін] / А. Битан // Менің өлкем. - 2013. - 8 тамыз.- б. 9.
- Исабаев , Бекен. Ұлылар мекені-Ақшоқы [Мәтін] / Б. Исабаев // Ертіс өңірі . - 2015. - 18 тамыз.- Б.12-13.
http://abayeli.kz/index.php/en/world-1/item/289-k-shikbaj-batyr
http://qamshy.kz/home/show/4302
http://ortalyk-kaz.kz/publ/tarikh/k_shikbaj_batyr/5-1-0-12206
