Күркебай батыр
- Жаңартылды 24.05.2024 18:06
Байдосұлы Күркебай, батыр (1830-1916).
Күркебай Байдосұлы қазіргі Шығыс Қазақстан облысы, Күршім ауданы, Маралды (Кеңсу) ауылында дүниеге келген. Жас күнінен жүректілігімен, асқан мергендігімен көзге түсіп, «батыр» атанған екен. Ол елін, жерін шеттен келген басқыншы, шақырусыз келімсектерден қорғап, жарғақ құлағы жастыққа тимей, өмірінің көп бөлігін жортуылда өткізген адам.
Кедейлерге болысып, аштарға азық тауып беріп, қамқоршы болыпты. Зар жылағанды уатып, көкірегі қарс айырылыпты, сондықтан патшаға жақпапты. Көнекөз қариялардың айтуынша Күркебай қол мерген болыпты. Не нәрсені болсын көздемей ата салатын көрінеді және атқаны қате кетпейтін көрінеді.
Ол туралы ел аузында тараған өлеңде:
Шығыпты сол Сәйкеден ер Күркебай,
Жыр қылып талай ақын айтқан мұны.
Аң құмар, асқан күшті бопты мерген
Айнымай атады екен көрген жерден.
Асырап аң етімен кедейлерді.
Олжаға қарқ болыпты қасына ерген,
Өш бопты шонжарларға сол Күркебай
Жағынып көрсетпеген жылы шырай.
Жалбарынып не қылсын болыс-биге
Болған соң қайратына ақылы сай...
...Басына Күркебайдың төнді қауіп,
Жиынды пәле салды, жала жауып
Уйезден Зайсандағы солдат шығып,
Ұстамақ Күркебайды ебін тауып.
Бұл хабарды естіген батырды сол әділетсіз заманда қорғап қалу мүмкін емес еді. Сондықтан бас сауғалап қашудан басқа амал болмапты. Өзін ұстауға келген 60 солдатты қырып тастап Мәнжүр елінен бірақ шығыпты. Ол жерде Бөке батырды пана тұтып жүргенде Күркебайдың батырлығы Үрімжідегі Мәнжүр билеушілерінің құлағына жетіпті. Әміршінің алдына Күркебайды әкелгенде сағы сынбай, сұс көрсетіпті. Жандарал оқ жетер жердегі шаруаны көрсетіп, қолына мылтық бергізеді. «Көздемей атып, сонау шаруаның басындағы бөркін атып, өзін аман қалдырсаң басыңа бостандық берем»,-депті. Батыр әміршінің талабын мүлтіксіз орындап басына бостандық алыпты. Еліне келген Күркебай 1916 жылы дүниеден қайтты. Зираты Шығыс Қазақстан облысы Күршім ауданы Маралды аулының жанында (суретте).
Күркебай батыр туралы:
Зәкәрия Х. Баба даңқын жаңғыртуда // Дидар.- 2005. – 2 тамыз. - Б. 4
Қалиғожин С. Күркебай мерген [Мәтін]: дастан / С. Қалиғожин // Рауан.- 2008. - 7 шілде. - Б. 2.
Саликова Р. Р. Күркебай батыр // Рауан.- 2003.- № 45.- Б. 3.
