Торайғыров С.
- Жаңартылды 14.09.2016 16:07
Сұлтанмахмұт Торайғыров (1893-1920 ж.ж.)
“Қараңғы қазақ көгіне өрмелеп шығып күн болам,
Қараңғылықтың көгіне күн болмағанда кім болам?”
Қазақтың белгілі ақыны Сұлтанмахмұт Торайғыров 1893 жылы 28 қазанда Омск уезінің Шағрай болысындағы Жантай ауылында дүниеге келген. Әкесі Шоқпыт Семей губерниясының Павлодар уезінен. Алғаш рет ауыл молдасынан хат таныған Сұлтанмахмұт Троицк қаласында оқуын жалғастыра отырып, сол маңайдағы ауылдардың бірінде мұғалімдік қызметті қоса атқарады.
1914 жылы әдебиетпен шұғылдану, халықты сауаттандыру мақсатында туған ауылына оралады. Қазақ балаларын сауаттылыққа үйрету мақсатында ”Шон серіктестігі” қоғамын құруға тырысады. Жергілікті байлардан қолдау таппаған ақын, ойын жүзеге асыра алмайды.
1914-15 жылдардағы жаңа кезеңде Семей қаласына кетеді. Онда болыс Әбдікерім Ережеповпен танысады да, екі кластық орыс-қазақ мектебінде мұғалім болып бала оқыту үшін Шыңғыстайға аттанды. Шыңғыстай мектебі жергілікті әкімшілікке аудармашылар мен кеңсе хатшыларын дайындайтын. Сұлтанмахмұт өз жұмысында заман талабына сай жаңа оқулықтарды пайдалана отырып, сабақ жүргізді. Сабақ барысында белгілі автор А. Е. Алектровтың “Русско-казахская азбука”, “Казахская хрестоматия” оқулықтары көп көмектесті. Қалаша киген киімі, көп білетіндігі Сұлтанмахмұттың ауыл жастарымен тез тіл табысуына әсер етеді. Оларға өзінің табиғат, махаббат, әділеттілік туралы жазылған жалынды жырларын оқиды. Шыңғыстай жерінде ақынның алғашқы махаббаты оянады. Ақынның таңдауы болыс Әбдікерімнің қызы Бағилаға түскен еді. Қыз да кет әрі болған жоқ. Бірін-бірі түсініскен екі жас реті келгенде бұлақ басында жолығып, сырласып жүрді. Ақын сезімге толы жырларын оқитын. Екеуі бақытты еді. Бірақ ол бақыт ұзаққа бармады. Екі жастың сезімін білген Әбдікерім болыс қатты ашуланып, қызын айттырған жеріне жылдамдатып ұзатады. Қақаған аязды қыста он сегіз жасар Бағила еріксіз Шу аймағына ұзатылады...
Ақын көктем шығысымен Шыңғыстай жерін тастап, Зайсандағы досы Мәулет Шамсутдиновқа аттанады...
Жергілікті халық жас мұғалімді көп жыл бойы естеріне сақтады. Оның көзін көрген бақташы Қанапия Мусин 70 -жылдарға дейін өмір сүрді. Кезінде Бағилаға ақынның талай хаттарын тасыған Нұрмаш Баиырова бертін 70 жасында қайтыс болды. Шыңғыстайлықтар өз ауылдарында мұғалімдік қызмет атқарған ақынды мақтан тұтады. Ауыл мектебі С. Торайғыровтың атында. Осы Шыңғыстайдағы сәтсіз аяқталған махаббаты, әйел теңсіздігі ақынның “Кім жазықты” поэмасына арқау болып, Зайсанда жазылған.
Бойындағы бар жылуын өзін қоршаған адамдарға берген ақын көп ізденіп, көп жазады. Жоқшылық, көп оқу, сүйіктісімен айрылысу ақынға оңай тиген жоқ, денсаулығы да сыр бере бастады. 1916 жылы дәрігерге қаралу үшін алдымен Семейге, сонсоң Томскіге барады. Ауруы асқынған ақын туған ауылына оралады. Үнемі халықпен бірге болып, митингілерде сөз сөйлеп, жаңа өмірді жырлайды.
Қазақ ұлттық мәдениетінің көрнекті қайраткері, ХХ ғасыр басындағы қазақ өмірінің шежірешісі болған ақын Сұлтанмахмұт Торайғыров 1920 жылы 21 мамырда дүниеден өтеді. Ақын бар жоғы 27 жыл ғана өмір сүрді...
Өмірі қысқа болғанмен, жырларының ғұмыры ұзаққа созылды. Ақын бақыты да сонда.
С. Торайғыровтың шығармалары
Произведения С. Торайғырова
Торайғыров С. Адасқан өмiр [Мәтін] / С. Торайғыров - Алма-Ата, 1944.- 32 б.
Торайғыров, С Таңдамалы шығармалар [Мәтін] / С. Торайғыров. - Алматы : Қаз.ССР Ғылым Академиясы, 1950. - 293 б.
Торайғыров, С. Таңдамалы шығармалар [Мәтін] / С. Торайғыров. - Алматы : Қазақтың Мемлекеттік Көркем Әдебиет Баспасы, 1957. - 397 б.
Дастандар [Мәтін] : Октябрь ревалюциясына дейінгі қазақ ақындарының дастандары. - Алматы : Қазақтың мемлекеттік көркем әдебиет баспасы, 1960. - 322 б.
Торайғыров, С. Екі томдық шығармалар жинағы [Мәтін]. Т.2, 1967. - 314 б.
Торайғыров, С. Өлеңдер [Мәтін] / С. Торайғыров. - Алматы : Жазушы, 1971. - 62 б.
Торайғыров С. Арыстан мен тышқан.- Алматы: Жазушы, 1971.- 12 б.
Торайғыров С. Қымыз; Тұрмысқа; Айт; Көшу; Бiр адамға: Өлеңдер // Бес ғасыр жырлайды: XV ғасырдан ХХ ғасырдың бас кезiне дейiнгi қазақ ақын-жырауларының шығармалары. Үш томдық.- Алматы, 1984.- Т.3.- 324-349 б.
Торайғыров С. Арыстан мен тышқан.- Алматы: Жалын, 1985.- 48б.
Торайғыров, С. Сарыарқаның жаңбыры [Мәтін]. 2-ші кітап : Поэмалар. /С.Торайғыров - Алматы : Жазушы, 1987. - 222 б.
Торайғыров, С. Адасқан өмір; Кедей; Жарқынбай; Кім жазықты; Қамар сұлу [Мәтін] / С.Торайғыров. - Алматы : Рауан, 1992. - 238 б.
Торайғыров, С. Екі томдық шығармалар жинағы [Мәтін] /С. Торайғыров. - Алматы : Ғылым, 1993.
Торайғыров С. Екі томдық шығармалар жинағы [Мәтін]. Т.2./С. Торайғыров 1993. - 200 б.
Торайғыров С. Қамар сұлу [Мәтін] : роман / С.Торайғыров. - Астана : Елорда, 1999. - 268 б.
Торайғыров С. Алаш ұраны: Таңдамалы шығармалары./ С. Торайғыров - Алматы: Жазушы, 2002.- 152 б.
Торайғыров С. Үш томдық шығармалар жинағы [Мәтін] : 3 томдық / С. Торайғыров. - Алматы : Жібек жолы, 2002.
Торайғыров С. Жақсылық көрсем өзімнен [Мәтін] / С.Торайғыров. - Астана : Фолиант, 2002. - 96 б.
Торайғыров С. Қамар сұлу [Мәтін] : Романдар, поэмалар, өлеңдер / С. Торайғыров. - Алматы : Атамұра, 2002. - 288 б.
Торайғыров С. Үш томдық шығармалар жинағы [Мәтін]. Т.2./С.Торайғыров – Алматы.- 2003. - 256 б.
Торайғыров С. Алаш ұраны: Таңдамалы шығармалары.- Алматы: Жазушы, 2003.- 152 б.
Торайғыров С. Алаш ұраны: Таңдамалы шығармалары.- Алматы: Жазушы, 2004.- 152 б
Торайғыров С. Үш томдық шығармалар жинағы [Мәтін]. Т. 3. /С. Торайғыров -Алматы. -2005. - 232 б.
Жеті ғасыр жырлайды [Мәтін] : XIX ғасырдан XX ғасырдың бас кезіне дейінгі қазақ ақын-жырауларының шығармалары. Т. 2 / құраст. Е. Дүйсенбайұлы . - Алматы : Жазушы, 2004. - 528 б.
Торайғыров С. Асыл сөз [Мәтін] : өлеңдер мен дастандар / С. Торайғыров. - Алматы : Қазақпарат, 2005. - 117 б.
Торайғыров С. Сарыарқаның жаңбыры [Мәтін] : өлеңдер мен дастандар / С. Торайғыров. - Алматы : Раритет, 2007. - 208 б.
Торайғыров, С. Қамар сұлу [Мәтін] : роман / С. Торайғыров. Қалың мал : роман / С. Көбеев. Адасқандар : роман / С. Мұқанов. - Алматы : Жазушы, 2009. - 416 б.
Торайғыров, С. Дүние дөңгелегі айналады [Мәтін] : таңдамалы / С. Торайғыров. - Жидебай : Халықаралық Абай клубы, 2009. - 350 б.
Торайғыров С. Өлеңдер, поэмалар, роман.- Алматы: Ан Арыс, 2009.- 312 б. - (Алтын қалам)
Торайғыров, С. Қамар сұлу / құраст. және ред. А. Ментебаева.- Алматы: Олжас кiтапханасы, 2012.- 172 б.
Торайғыров С. Қамар сұлу ; Кiм жазықты ; Адасқан өмiр ; Айтыс ; Өлеңдер / құраст. Г. Мұқышева.- Алматы: Өлке, 2012.- 488 б
Қазақтың 100 поэмасы [Мәтін]. Т. 2. - Алматы : Жазушы, 2013. - 376 б.
С. Торайғыровтың мерзімді басылым беттерінде жарияланған мақалалары
Статьи С. Торайғырова на страницах периодической печати
Торайғыров С. Айтыс; қала ақыны мен дала ақынының айтысқаны: Поэма / Дайындаған А.Еспенбетов // Жұлдыз.- 1989.- N 12.- 156-168 б.
Торайғыров С. Әлиханның Семейге келуi; Жаңа кiтап; Топырақ: Өлеңдер: Қандай басылымдарда жарық көргенi көрсетiлмеген // Сарыарқа самалы.- 1992.- 24 наурыз.
Торайғыров С. Айтыс: Дастан // Ана тiлi.- 1992.- 7 мамыр.
Торайғыров С. Арыстан мен тышқан: Мысал өлең // Ара.- 1993.- N 6.- 12 б.
Торайғыров С. Алаш ұраны: Өлең // Халық кеңесi.- 1993.- 8 шiлде
Торайғыров С. Абылай аспас тау қылшы: өлең // Денсаулық.- 2012. - № 7. - 18 б.
С. Торайғыровтың шығармашылығы туралы әдебиеттер
Литература о творчестве С. Торайғырова
Кітаптар – Книги
Қазақстанның көркем әдебиеті = Художественная литература Казахстана. [Мәтін] : Библиографиялық көрсеткіш = Библиографический указатель. - Алматы : 1958. - 688 б
ХХ ғасыр басындағы қазақ ақындарының шығармалар жинағы [Мәтін]. - Алматы : Қазақ ССР Ғылым Академ.баспасы, 1963. – 130б.
Үш ғасыр жырлайды [Мәтін] : революцияға дейінгі қазақ ақындарының шығармалары / Қазақ ССР Ғылым Академиясы, М. Ә. Әуезов атындағы әдебиет және өнер институты. - Алматы : Жазушы, 1965. – Торайғыров С.: б.102-114.
Дүйсенбаев, Ы. Сұлтанмахмұт Торайғыров [Мәтін] / Ы. Дүйсенбаев. - Алматы : Қазақстан, 1967. - 114 б.
Әбілов, Дихан. Арман жолында [Мәтін] : роман / Д. Әбілов. - Алматы : Жазушы, 1968. - 408 б.
Жұмалиев, Қ. Қазақ әдебиеті [Мәтін] : Орта мектептің 9-класына арналған оқулық /Қ. Жұмалиев - Алматы : Мектеп, 1969. - 272 б.
Жиреншин, Ә. Қазақ кітаптары тарихынан [Мәтін] / Ә.Жиреншин. - Алматы : Қазақстан, 1971. - 178 б.
Әбілов, Дихан. "Баянауыл баурайында" [Мәтін] : роман / Д. Әбілов. - Алматы : Жазушы, 1975. - 376 б.
Әбілев, Д. Сұлтанмахмұт [Мәтін] : роман-трилогия. Т. 1 : Ақын арманы. /Д. Әбілев- Алматы : Жазушы, 1980. - 304 б.
Әбілов Д. Сұлтанмахмұт [Мәтін] : роман-трилогия. Екінші кітап : Арман жолында. /Д. Әбілев – Алматы.- 1980. - 343 б.
Әбілов Д. Сұлтанмахмұт [Мәтін] : роман-трилогия. Үшінші кітап : Баянауыл баурайында. /Д. Әбілев –Алматы. - 1980. - 315 б.
Әбілев Д. Ой толғауы [Мәтін] : естеліктер / Д. Әбілев. - Алматы : Жалын, 1981. - 240 б.
ХХ ғасырдағы қазақ әдебиеті [Мәтін] : Октябрь алдындағы кезең: Хрестоматия. - Алматы : Мектеп, 1983. - 327 с.
Шалабаев Б. Қазақ романының тууы мен қалыптасу тарихы [Мәтін] / Б.Шалабаев. - Алматы : Мектеп, 1983. - 192 б.
Бес ғасыр жырлайды [Мәтін] : XV ғасырдан XX ғасырдың бас кезіне дейінгі қазақ ақын-жырауларының шығармалары / Қазақ ССР ғылым академиясы М. О. Әуезов атындағы әдебиет және өнер институты. Т. 3 : үш томдық. - Алматы : Жазушы, 1985. - 352 б.
Уақыт және қаламгер [Мәтін] : Әдеби сын: 11-ші кітап. - Алматы : Жазушы, 1985. - 272 б.
Мырзахметов М. Абай жүрген ізбенен [Мәтін] / М. Мырзахметов. - Алматы : Қазақстан, 1985. - 172 б.
Дүйсенбаев Ы. Эпос және ақындар мұрасы [Мәтін] /Ы. Дүйсенбаев. - Алматы : Ғылым, 1987. - 344 с.- С. Торайғыров туралы.
Қирабаев С. "Қазақ әдебиеті" оқулығына методикалық нұсқау [Мәтін] / С. Қирабаев., Қ.Мырзағалиев. - Алматы : Мектеп, 1987. - 160 б.- С. Торайғыров туралы.
Әбдірахманов Т. Таланттар тағылымы [Мәтін] : ағартушы ақындар жайында / Т. Әбдірахманов. - Алматы : Мектеп, 1988. - 168 с.- С. Торайғыров туралы.
Сыздықова Р. Көркем тексті лингвистикалық талдау [Мәтін] / Р. Сыздықова, Б. Шалабаев. - Алматы : Мектеп, 1989. - 228 с.- С. Торайғыров туралы.
Бес ғасыр жырлайды [Мәтін] : XV ғасырдан XX ғасырдың бас кезіне дейінгі қазақ ақын-жырауларының шығармалары / Қазақ ССР ғылым академиясы М. О. Әуезов атындағы әдебиет және өнер институты. Т. 2 : үш томдық. - Алматы : Жазушы, 1989. - 496 б.- С. Торайғыров туралы.
Сыздықова Р. Көркем тексті лингвистикалық талдау [Мәтін] / Сыздықова Р., Шалабаев Б. - Алматы : Мектеп, 1989. - 128 б.- С. Торайғыров туралы.
Дербісәлин Ә. Әдебиет туралы толғаныстар [Мәтін] : ғылыми еңбектерінің жинағы / Ә. Дербісәлин - Алматы : Ғылым, 1990. - 296 б.- С. Торайғыров туралы.
Қазақ әдебиеті [Мәтін] : жоғары класс оқушылары мен абитуриенттерге арналған көмекші құрал / құраст. Қ. Алпысбаев. - Алматы : Атамұра, 1992. - 112 б.- С. Торайғыров туралы.
Қоңыратбаев Ә. Қазақ әдебиетінің тарихы [Мәтін] : Жоғары оқу орындары студенттеріне арн.оқулық /Ә. Қоңыратбаев. - Алматы : Санат, 1994. - 312 б.- С. Торайғыров туралы.
ХХ ғасыр басындағы әдебиет [Мәтін] : жоғары оқу орындары филология, журналистика факультеттері студенттеріне арналған хрестоматиялық оқу құралы / құр. Қ. Ергөбек. - Алматы : Білім, 1994. - 351 б.- С. Торайғыров туралы.
Белбаева М.А. С.Торайғыров шығармалары тілінің сөздігі [Мәтін] : Монография / М. Белбаева, А. Әміреева. - Алматы : Ғылым, 1995. - 272 б.
Қирабаев С. Әдебиетіміздің ақтаңдақ беттері [Мәтін] : Жоғары оқу орындарының студенттеріне арн.оқу құралы / С.Қирабаев. - Алматы : Білім, 1995. - 288 б.- С. Торайғыров туралы.
Қожакеев Т. Қым -қуат іздер [Мәтін] : оқу құралы / Т. Қожакеев. - Алматы : Санат, 1999. - 400 б.- С. Торайғыров туралы.
Ахметова Ж.Қ. ХХ ғасыр басындағы қазақ әдебиетіндегі фольклорлық дәстүр(Ш.Құдайбердиев , C.Торайғыров шығармаларының негізінде) [Мәтін] : Автореферат /Ж. Ахметова. - Алматы : Абай атындағы мемлекеттік ун-т, 1999. - 28 б.- С. Торайғыров туралы.
Кекілбайұлы Ә. Он екі томдық шығармалар жинағы [Мәтін]. Т. 11./Ә. Кекілбайұлы. – Алматы. - 1999. - 400 б.- С. Торайғыров туралы.
Қалиев С. Қазақ этнопедагогикасының тарихы (Кеңестік дәуір-1920-1990) [Мәтін] : Мектеп мұғалімдері мен жоғары оқу орындарының студенттеріне арналған оқу құралы / С. Қалиев. - Алматы : Білім, 1999. - 160 б.- С. Торайғыров туралы.
Бітібаева Қ. Әдебиетті тереңдетіп оқыту [Мәтін] : ХІХ ғасырдың ІІ жартысы, ХХ ғасыр: Оқу құралы, бағдарлама: Х,ХІ сыныптар /Қ. Бітібаева. - Алматы : Ы.Алтынсарин атындағы ҚР білім акад. Респ. баспа кабинеті, 2000. - 274 б.- С. Торайғыров туралы.
Дала даналары [Мәтін]. - Алматы : Қазақстанның даму институты, 2001. - 640 б.- С. Торайғыров туралы.
Табылдиев Ә. Қазақ этнопедагогикасы [Мәтін] : Оқу құралы / Ә.Табылдиев - Алматы : Санат, 2001. - 320 б.- С. Торайғыров туралы.
Торайғыров Сұлтанмахмұт = Торайгыров Султанмахмут [Мәтін] : Библиографиялық көрсеткіш = Библиографический указатель. - Алматы : Қазақстан, 2002. - 55 б.- С. Торайғыров туралы.
Әбдиманұлы Ө. ХХ ғасыр бас кезіндегі қазақ әдебиеті [Мәтін] : Оқу кұралы / Ө. Әбдиманұлы. - Алматы : Қазақ университеті, 2002. - 430 б.- С. Торайғыров туралы.
Әуезов М. Шығармаларының елу томдық толық жинағы [Мәтін] : Оқулықтар. Т.7. /М. Әуезов.- Алматы. - 2002. - 504 б. - С. Торайғыров туралы.
Оразбек М. Ақындық тұлға табиғаты ( Шәкәрім, Мағжан, Сұлтанмахмұт ) [Мәтін] : Зерттеу /М. Оразбек. - Астана : Фолиант, 2002. - 152 б.
Шәбжантайқызы М. Шығарма - тілі дана, іші сара бабалар мұрасының айнасы [Мәтін]. 2- ші бөлім. /М. Шәбжантайқызы. – Алматы. - 2002. - 100 б.- С. Торайғыров туралы.
Қазақ әдебиетінің қысқаша тарихы [Мәтін] : Оқу құралы. 2-ші кітап, 2002. - 455 б. - С. Торайғыров туралы.
Ергөбек Қ. Арыстар мен ағыстар [Мәтін] / Қ. Ергөбек. - Астана : Таным, 2003. - 360 б.- С. Торайғыров туралы.
Қалиұлы С. Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері мен тарихы [Мәтін] : Оқу құралы /С. Қалиұлы. - Алматы : Білім, 2003. - 280 б.- С. Торайғыров туралы.
Кәкішұлы Т. Қазақ әдебиеті сынының тарихы [Мәтін] /Т. Кәкішұлы - Алматы : Білім, 2003. - 188 б.- С. Торайғыров туралы.
Шәбжантайқызы М. Қазақ халқының тағдыры- поэзия тілінде [Мәтін] / М. Шәбжантайқызы. - Көкшетау : [б. и.], 2003. - 99 б.- С. Торайғыров туралы.
Кенжебаев Б. Түрік қағанатынан бүгінге дейін... [Мәтін] : шығармалары / Б.Кенжебаев. - Алматы : Ана тілі, 2004. - 344 б.- С. Торайғыров туралы.
Жеті ғасыр жырлайды [Мәтін] : XІV ғасырдан XX ғасырдың бас кезіне дейінгі қазақ ақын-жырауларының шығармалары. Т. 2, 2004. - 394 б.- С. Торайғыров туралы.
Жеті ғасыр жырлайды [Мәтін] : XІV ғасырдан XX ғасырдың бас кезіне дейінгі қазақ ақын-жырауларының шығармалары. Т. 2, 2004. - 394 б.- С. Торайғыров туралы.
Бердібай Р. Бес томдық шығармалар жинағы [Мәтін]. Т. 3 : Тарихи роман. Мұхтар шыңы./ Р. Бердібай. – Алматы. - 2005. - 448 б.- С. Торайғыров туралы.
Тарихи тұлғалар [Мәтін] : танымдық-көпшілік басылым : мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. - Алматы : Алматыкітап, 2005. - 368 б.- С. Торайғыров туралы.
Оқушы анықтамасы: қазақ әдебиеті [Мәтін] : 5-11 сыныптар. - Павлодар : Арман-ПВ, 2005. - 320 б.- С. Торайғыров туралы.
Сыдиықұлы Қ. Өмір өрнектері [Мәтін] : таңдамалы зерттеулері /Қ. Сыдиықұлы . - Алматы : Арыс, 2006. - 384 б.- С. Торайғыров туралы.
Мақпырұлы С. Қазақ әдебиеті [Мәтін] : оқулық /С. Мақпырұлы., Т.Сыдықов. - Астана : Фолиант, 2007. - 192 б.- С. Торайғыров туралы.
Кәкішұлы Т. Сын мен сыншы [Мәтін] : оқу құралы. 1-кітап : Жанр жайлауы./Т. Кәкішев - Алматы : Қазақ университеті, 2007. - 462 б.- С. Торайғыров туралы.
Қазақтың тәлімдік ойлар антологиясы [Мәтін] : 10 томдық. Т. 5 : Қазақстанның Ресейге бағыну кезіндегі тәлімдік ойлар және оқу-ағарту ісінің жайы. - Алматы : Сөздік - Cловарь, 2008. - 448 б.- С. Торайғыров туралы.
Негимов, Серік. Таным мен пайым [Мәтін] / С. Негимов. - Алматы : Арыс, 2009. - 238 б.- С. Торайғыров туралы.
Ахмет , К. Сәбит Мұқанов - Алаш әдебиетін зерттеуші [Мәтін] : оқу құралы / К. Ахмет . - Алматы : Қазақ университеті, 2009. - 108 б. - С. Торайғыров туралы.
Медеубаева, К. Орта мектепте С. Торайғыров шығармаларын оқытудың әдістемесі [Мәтін] : педагогика ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның авторефераты / К.Медеубаева. - Алматы, 2010- 28б.- С. Торайғыров туралы.
Шәбжантайқызы М. Шығарма - тілі дана, іші сара бабалар мұрасының айнасы [Мәтін]. II бөлім / К. Ибрагимова. - Кокшетау : Келешек - 2030, 2010. - 168 б.
Самарханова, Н. "Қазақ әдебиеті" пәні бойынша оқулық-тест [Мәтін] : (XIX-XX ғ.ғ.) / Н.Самарханова ; Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі, Қазақстан Американдық еркін университетінің колледжі. – Өскемен. - 2010. - 272 б.
Кенжебайұлы Б. Бес томдық шығармалар жинағы [Мәтін]. Т. 1 : Түрік қағанатынан бүгінгі күнге дейін.. - Алматы : Асем-систем, 2010. - 344 б.- С. Торайғыров туралы.
Әбдиманұлы, Ө. ХХ ғасырдағы қазақ әдебиетінің алғашқы кезеңі (1900-1940) [Мәтін] : оқу құралы / Ө. Әбдиманұлы. - Алматы : Қазақ университеті, 2010. - 156 б.
Тарихи тұлғалар [Мәтін] : танымдық-көпшілік басылым : мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. - Алматы : Алматыкітап, 2011. - 376 б.
Шәбжантайқызы М. Шығарма - тілі дана, іші сара бабалар мұрасының айнасы [Мәтін]. 2 бөлім / М. Шәбжантайқызы, К. Ибрагимова ; ред. Р. А. Исмағзанова. - Көкшетау : Келешек-2030, 2012. - 180 б.
Шәбжантайқызы М. Шығарма - тілі дана, іші сара бабалар мұрасының айнасы [Текст]. 3 бөлім / М. Шәбжантайқызы, К. Ибрагимова ; ред. Р. А. Исмағзанова. - Көкшетау : Келешек-2030, 2012. - 180 б.
Апышева К. Э. ХХ ғасыр басындағы қазақ әдебиеті [Мәтін] / К. Э. Апышева. - Өскемен : Шығыс-Полиграф, 2012. - 56 б
Қыраубаева А. Мыңжылдық жолаушы [Мәтін] : бес томдық шығармалар жинағы. Т. 5. - Алматы : Өнер, 2012. - 528 б.
Мұқанұлы С. XX жиырмасыншы ғасырдағы қазақ әдебиеті [Мәтін]. Т. 7, 1 бөлім. Ұлтшылдық, байшылдық дәуірі./С. Мұқанұлы - Алматы : Әдебиет әлемі, 2012. - 420 б.
Қирабаев С. Тәуелсіздік және әдебиет [Мәтін]. Т. 21 / С. Қирабаев. - Алматы : Әдебиет әлемі, 2013. - 416 б.
Әуезов М. Шығармаларының елу томдық толық жинағы [Мәтін]. Т. 7 : Оқулықтар : 1929-1933. /М. Әуезов - Алматы : Дәуір ; [Б. м.] : Жібек жолы, 2014. - 504 б.
Мұсаханова, Р. Бейсембай Кенжебаев және Сұлтанмахмұттану мәселелері [Мәтін] : монографиялық еңбек / Р. Мұсаханова. - Қарағанды. : Қазақстан-Ресей университетінің Баспа-полиграфиясы орталығы, 2014. - 120 б.
Мақалалар - Статьи
Әбдірашев Жарасқан "Аз өмірді ақындық жолға бердім..." [Мәтін] : С.Торайғыровтың туғанына 90 жыл /Ж. Әбдірашев // Жұлдыз . - 1983. - № 10. - Б.174-177.
Әшімбаев, С. Азаматтық формуласы [Мәтін] : тоғышарлық, немқұрайдылық сияқты құбылыстардың қоғамға қауіптілігін айта келіп, Абайдың, С.Торайғыровтың осы құбылыстарға қарсы күрес жүргізуде жазған өлеңдеріне талдау жасалған / С. Әшімбаев // Жалын . - 1984. - № 1. – б. 49-52.
Торайғыров С. "Жер жүзiн көк шөп басып түрленгендей": Өлең // Қазақ әдебиетi.- 1985.- 26 июль.- 5 б.
Торайғыров С. "Сыр тапсам дүниеден ашылмаған": Өлең шумақтары, қара сөздерiнен / Газетке дайындаған Қ.Ергөбеков // Қазақ әдебиетi.- 1985.- 7 июнь.- 6 б.
Өтебаев Е. Ақбеттаудағы тұңғыш ревком [Мәтін] / Е. Өтебаев // Жұлдыз. - 1986. - №11.- Б.199-202.
Өтебаев Е. Ақбеттаудағы тұңғыш ревком [Мәтін] : С.Торайғыров өмірінен бір дерек / Е. Өтебаев // Жұлдыз . - 1986. - № 11. - С. 199-202 б.
Торайғыров С. Құрбыма; Сағындым сенi; Баянтау: Ақынның жарияланбаған өлеңдерi // Қызыл ту.- 1988.- 2 окт.
Ғабдуллина А. Сұлтанмахмұттың педагогикалық көзқарасы [Мәтін] / А. Ғабдуллина. // Қазақстан мектебі. - 1992. - №2.- Б.74-78.
Жанымбет Б. Ақын аруағы арашалауды қалайды [Мәтін] / Б. Жанымбет. // Егемен Қазақстан. - 1992. - 7 қараша.
Жұмағалиев З. Құпиясы ашылған қос дастан [Мәтін] / З. Жұмағалиев. // Жас алаш. - 1993. - 7 тамыз.
Кенжебаев Б. Сұлтанмахмұт Торайғыровты зерттеу, тану мәселесі [Мәтін] / Б. Кенжебаев // Жұлдыз. - 1993. - №10.- Б.3-27.
Қирабаев С. Жырдарияның ұлы жылғасы [Мәтін] /С. Қирабаев. // Егемен Қазақстан. - 1993. - 17 сәуір.- Б.8.
Алтай А. Алаштың ұлы перзенті [Мәтін] / А. Алтай. // Қазақ әдебиеті. - 1993. - 2 көкек.- Б.4.
Әбілев Д. Арман дауылпазы [Мәтін] /Д. Әбілев. // Қазақ әдебиеті. - 1993. - 14 мамыр.- Б.4-5.
Шамкенов А. Аққан жұлдыздың сыңары [Мәтін] / А. Шамкенов // Қазақ әдебиеті. - 1993. - 20 шілде.
Әбілев Д. Жүрекжарды жырау хат [Мәтін] /Д. Әбілев. // Қазақ әдебиеті. - 1993. - 2 шілде.
Өтебаев Е. Өмір өткелдері [Мәтін] /Е. Өтебаев. // Егемен Қазақстан. - 1993. - 10 шілде.
Кенжебаев Б. Сұлтанмахмұт Торайғыровты зерттеу, тану мәселелері [Мәтін] /Б. Кенжебаев. // Жұлдыз . - 1993. - № 10. - С. 3-27 б.
Кенжебаев Б. Сұлтанмахмұт Торайғыровты зерттеу, тану мәселесі [Мәтін] / Б. Кенжебаев. // Жұлдыз . - 1994. - № 10. - С. 3-27 б.
Есембаев Ғ. Шыңғыстайда ұлылардың ізі бар [Мәтін] : [ақын С. Торайғыров туралы] / Ғ. Есембаев // Арай. - 1994. - 12 шілде.- б.2
Сүйіншәлиев Х. Шоқтығы биік бір тұлға [Мәтін] : [С.Торайғыровтың шығармашылығы туралы] / Х. Сүйіншәлиев // Егемен Қазақстан. - 1994. - 18 қазан
Оразбек М. Саяси тұлғаларға ақындық көзқарас [Мәтін] : [С.Торайғыровтың жарық көрмей келген "Таныстыру" поэмасы туралы] /М.Оразбек. // Ақиқат. - 1998. - №2.- Б.Б93-94
Мәшhүр-Жүсіп Қ. Сұлтанмахмұт және Сәкен немесе қазақ лирикасындағы реализм сабақтастығы [Мәтін] / Қ. Мәшhүр-Жүсіп// Абай. - 1999. - №4.- Б.61-65.
Торайғыров С. Қамар сұлу: Роман / Құраст.:Қ.Әбiлов,Е.Асқаров.- Астана: Елорда, 1999.- 268 б
Мұсаханова Р. Б.Кенжебаевтың сұлтанмахмұттану ісіндегі алғашқы ойлары [Мәтін] / Р. Мұсаханова // Қазақ тілі мен әдебиеті. - 2001. - №1.- Б.47-49
Мәшhүр Жүсіп Қ. Қазақ әдебиетін оқыту мәселелері [Мәтін] / Мәшhүр Жүсіп Қ. // Қазақ тілі мен әдебиеті. - 2002. - №3.- Б.38-43
Тұрлыбаев Т. С.Торайғыровтың "Таныстыру" поэмасы [Мәтін] / Т. Тұрлыбаев// Қазақ тілі мен әдебиеті. - 2002. - №4.- Б.27-29.
Торайғыров С. Қамар сұлу: Романдар, поэмалар, өлеңдер.- Астана: Атамұра, 2002.- 240 б.
Тарақов Ә. Ақынның арман-аңсары - Абылайдай ардағы [Мәтін] / Ә.Тарақов // Жұлдыз. - 2002. - №8.- Б.183-187
Бисенғали З. "Қамар сұлу" - романындағы әлеуметтік шындық [Мәтін] / З. Бисенғали // Қазақ тілі мен әдебиеті. - 2002 - N11. - №11.- Б.66.
Торайғыров С. "Қараңғы қазақ көгіне, өрмелеп шығып күн болам!" [Мәтін] // Семей таңы. - 2003. - 24-30 қазан.- Б.6.
Жұматаева Е. С.Торайғыров шығармашылығын жаңаша оқытудың мәнісі [Мәтін] / Е. Жұматаева // Ұлт тағылымы. - 2004. - №2.- Б.243-247
Аян Ағып өткен бір жұлдыз [Мәтін] : ақын Сұлтанмахмұт Торайғыров туралы / Аян // Қазақстан - ZAMAN . - 2004.- 30 шілде (N 31). – Б.13
Шалғынбаева Қ. Қазақ ағартушыларының мұраларындағы еңбек тәрбиесі [Мәтін] / Қ. Шалғынбаева. // Ізденіс. Гуманитарлық ғылымдар сериясы. - 2005. - №2.- Б.243-246.
Батаева Д. Сұлтанмахмұт - ірі суреткер [Мәтін] / Батаева Д. // Қазақ және әлем әдебиеті= Казахская и мировая литература. - 2006. - №2.- Б.30-34
Батаева Д. Сұлтанмахмұт- ірі суреткер [Мәтін] / Д. Батаева. // Қазақ және әлем әдебиеті=Казахская и мировая литература. - 2006. - №3.- Б.15-19.
Даркенов Қ.Ғ. 1925-1932 жылдары қазақ әдебиеті дамуында идеялық жіктелу мен саяси идеялық күрестің шиеленісуі [Мәтін] / Қ. Даркенов. // Қайнар университетінің хабаршысы. - 2007. - №1/1.- Б.9-13.
Дүйсенбайұлы, Е. Ұлтыңа ұл болу -ұлылық [Мәтін] / Е. Дүйсенбайұлы. // Түркістан һttp://www.turkestan.kz. - 2007. - 12 шілде.- Б.7.
Дүйсенбайұлы, Е. Ұлтыңа ұл болу ұлылық [Мәтін] /Е. Дүйсенбайұлы. // Түркістан һttp://www.turkestan.kz. - 2007. - Б.- Б.7.
Қосыбаев, А. Қ. С. Торайғыров капиталистік қатынастар туралы [Мәтін] / А. Қосыбаев // Қазақ Ұлттық Университетінің хабаршысы. Тарих сериясы. - 2007. - №3.- Б.55-59.
Қосыбаев, А.Қ. С.Торайғыров капиталистік қатынастар туралы [Мәтін] / А. Қосыбаев.// ҚазҰУ хабаршысы. Тарих сериясы = Вестн. КазНУ. Сер. историческая . - 2007. - № 3. - Б. 55-59.
Әбдиманұлы, Ө. "Айтыс" - ұлттық рухтың асқақ үні [Мәтін] /Ө. Әбдиманұлы // Жұлдыз . - 2007. - № 12. - С. 194-208 б.
Шалғынбаева, Қ. Қ. Сұлтанмахмұт Торайғыров (1893-1920) [Мәтін] / Қ. Шалғынбаева // Білім - Образование. - 2008. - №5.- Б.61-64.
Мүтиев, З. Қазақ лирикасы және С.Торайғыров пен М.Дулатов [Мәтін] / З. Мүтиев // Жалын . - 2010. - № 8. - Б. 46-49.
Мүтиев, З. Қазақ лирикасы және С.Торайғыров пен М. Дулатов [Мәтін] : автордың фотосы бар /З. Мүтиев // Жалын . - 2010. - № 6. - Б. 46-49.
Мұқатайқызы, Б. Қамар сұлу романының құрылымы мен құндылығы [Мәтін] / Б. Мұқатайқызы // Қазақ тілі мен әдебиеті. - 2012. - №2.- Б.20-25.
Кәрменова, Г. Сұлтанмахмұттың өмірі мен шығармашылығы [Мәтін] : (9 - сынып) / Г. Кәрменова // Қазақ тілі мен әдебиеті. - 2012. - №3.- Б.36-42.
Әуезова, Қ. "Қамар сұлу" романы [Мәтін] : (9 - сынып) / Қ. Әуезова // Қазақ тілі мен әдебиеті. - 2012. - №4.- Б.30-34.
Нұрманова, Г. "Қамар сұлу" романы [Мәтін] / Г. Нұрманова // Қазақ тілі мен әдебиеті. - 2013. - №2.- Б.77-80.
Нүсіпов , Р. Сұлтанмахмұт Торайғыров Тарбағатайда да сабақ берген [Мәтін] / Р. Нүсіпов // Дидар. - 2013. - 22 ақпан.- б.22.
Қайырқұлов, А. "Қамар сұлу" романы [Мәтін] / А. Қайырқұлов // Қазақ тілі мен әдебиеті. - 2013. - №3.- Б.54-57.
Ысқақұлы, Дандай. Түркі әлемінің рухани жұлдыздары [Мәтін] / Д. Ысқақұлы // Жалын. - 2013. - №11.- Б.3-19.
Елубаева, Л. Сұлтанмахмұт өлеңдерінің тақырыбы, маңызы, ерекшелігі [Мәтін] : (9-сынып) / Л. Елубаева // Қазақ тілі мен әдебиеті. - 2013. - №12.- Б.76-79.
Еспенбетов, А. Сұлтанмахмұт- Семейде [Мәтін] / А. Еспенбетов // Ертіс өңірі . - 2013. - 30 қазан.- б.10-11.
Еспенбетов, А. Араб әліпбиін біржарым айдың ішінде үйреніп шықтым [Мәтін] / А. Еспенбетов ; сұхбат. М. Иманғали // Дидар. - 2014. - 5 мамыр.- б.8.
Ильясова, Г. Диқан баба [Мәтін] / Г. Ильясова // Бастауыш білім. - 2014. - № 1.- Б.21.
Утарбаева, Г. Сұлтанмахмұт Торайғыровтың шығармалары, "Қамар сұлу" романы [Мәтін] / Г. Утарбаева // Тәрбие сағаты. - 2014. - №4.- Б.18-19.
Саламатова, Ш. С. Торайырғыров. "Бір адамға" [Мәтін] : (7-сынып) / Ш. Саламатова // Қазақ тілі мен әдебиеті. - 2014. - №12.- Б.52-54.
Жамиева, Анар. С.Торайғыров. "Шығамын тірі болсам, адам болып", "Мен - қазақ" өлеңдерін оқыту [Мәтін] / А. Жамиева // Қазақ тілі мен әдебиеті. - 2015. - №2.- Б.101-103.
Харисова, Г. Әдебиетті оқуға баулу [Мәтін] / Г. Харисова // Қазақстан мектебі. - 2015. - №3.- Б.59.
Төлеубайұлы, Н. Сұлтанмахмұт Торайғыров [Мәтін] / Н. Төлеубайұлы // Қазақ тілі мен әдебиеті. - 2015. - №4.- Б.87-93.
Абизенова, М. Сұлтанмахмұт Торайғыров романындағы образдар жүйесі [Мәтін] / М. Абизенова // Білім технологиялары. - 2015. - №3.- Б.45-47
Қожанова, З. С.Торайғыровтың "Қамар сұлу" романындағы кейіпкерлер келбеті [Мәтін] / З. Қожанова // Ұлағат. - 2015. - №4.- Б.106-110
Есетова, Р. Сұлтанмахмұт Торайғыров. Қамар сұлу [Мәтін] / Р. Есетова // Қазақ тілі мен әдебиеті. - 2015. - №10.- Б.50-52.
Ғазезұлы , С. Әбдікерім Ережепұлы, Сұлтанмахмұт Торайғыров, Бағила Әбдікерімқызы туралы [Мәтін] / С. Ғазезұлы // Арай. - 2016. - 8 сәуір.- Б.3.
Бүкіләлемдік желіде
http://toraigyrov.psu.kz/biografia.html
