Алтынбаев Қ.

Жаңартылды 15.08.2024 15:20

Алтынбаев Қалихан Қалиасқарұлы (1927 - 2002) - суырып салма ақын.

1927 жылы 23 желтоқсанда Семей облысы (қазіргі Шығыс Қазақстан облысы), Жарма ауданы, Қаратал ауылында дүниеге келген. Атасы немересінің есімін Әлихан деп қойғысы келген екен. Алайда, қуғын-сүргінге ұшыраған қайраткер, «Алаш» партиясының жетекшісі Әлихан Бөкейхановтың есімін балаға қою қауіпті көрінеді. Сөйтіп, немересіне Қалихан есімін береді. 1958 жылға дейін Қ. Алтынбаев Ақжал алтын кенінде жұмыс істейді. 1960 жылдардың басынан «Молшылық үшін», «Жұлдыз» газеттерінде журналист болып еңбек етеді.

1973-1985 жж. «Дала бесік», «Қиял қанатында» өлеңдер жинағы жарық көреді. Жинақтар тақырыбы мен жанры жағынан әртүрлі еді: айтыс, терме, шағын поэмалар. 

1994 жылы оның «Мамай батыр» атты поэмасы жеке кітап болып басылып шығады.

Қ. Алтынбаев отыздан астам айтысқа қатысқан. Оның айтыстары «Ақындар шықты айтысқа», «Ақындар жыры», «Жыр шашу» жинақтарында жарық көрген.

Қ. Алтынбаев шығармалары (айтыс пен әндері) өзбек, орыс, қырғыз, тілдеріне аударылған. Оның айтыстары, орындау мәнері мен шешендігін жазушылар мен Ғ. Мүсірепов, М. Қаратаев, Б. Ысқақов т. б. сынды ғалымдар жоғары бағалаған.   

Қалихан Алтынбаев ауыз әдебиеті үлгілерін жинаушы, Семей топонимикасына арналған ғылыми мақалалардың авторы.

2002 жылы 07 қыркүйекте қайтыс болды.

  

Қ. Қ. Алтынбаев шығармалары

Произведения Алтынбаева К. К.

 

Кітаптар - Книги

 

Алтынбаев, Қ. Қалбатау [Мәтін] : Таңдамалы жырлары, айтыс-дастандары және зерттеу мақалалары / Алтынбаев Қ. - Алматы : Мерей, 1997. - 179 б.

Алтынбаев , Қ. Ақсуат [Мәтін] : (тарихи-деректі басылым) / Қ. Алтынбаев , Е. Жұмахан. - Алматы : Ер-Дәулет, 1998. - 288 б.

 

Қ. Қ. Алтынбаевтың мерзімді басылымдар мен жинақтардағы мақалалары

Публикации Алтынбаева К. К. в периодических изданиях и сборниках

 

Алтынбаев, Қ.Ақын талантына бас ию [Мәтін] / Қ. Алтынбаев // Семей таңы. - 1988. - 12 тамыз ; 24 тамыз.

Алтынбаев , Қ. Қазақтың Көкжал Барағы [Мәтін] / Қ. Алтынбаев // Дидар. - 1991. - 30 қараша. - Б. 3.

Алтынбаев, Қ. Әди Шәріповке арнау [Мәтін] : [жерлесіміз, партизан-жазушы Әди Шәріповтың 80 жылдық мерейтойына арнау] / Қ. Алтынбаев // Рауан. - 1992. - 6 қараша. - Б. 4.

Алтынбаев, Қ. Ұлылық ордасында [Мәтін] : [жазушы М. Әуезовтің 70 жылдығында Абай ауданының орталығы Қарауыл селосында айтылған толғау] / Қ. Алтынбаев // Абай. - 1992. - № 3. - Б. 87-88.

Алтынбаев, Қ. Беташар-арнау [Мәтін] / Қ. Алтынбаев // Абай. - 1995. - № 4.

Алтынбаев, Қ. Данышпанға бір ғасыр [Мәтін] : [М. Әуезовтың мерейтойына арналған жаңа туындысы] / Қ. Алтынбаев // Семей таңы. - 1997. – 29 шілде.

Алтынбаев, Қ. Жетпісім,Біздің аудан,Кеңейтілген аудан [Мәтін] : [өлеңдер] / Қ. Алтынбаев // Жұлдыз. - 1997. - 29шілде.

Алтынбаев, Қ. Жетпісім,Тілек... [Мәтін] : [өлеңдер] / Қ. Алтынбаев // Дидар. - 1997. - 13 қараша.

Алтынбаев, Қ. Ақын ана [Мәтін] : [Әшім Мырзашқызынның жыр қазынасынан] / Қ. Алтынбаев // Дидар. - 1998. - 15 желтоқсан.

Алтынбаев, Қ. Алаш азаматтарының аты ұмытылмасын [Мәтін] : [1920 жылы қайтыс болған, Алаштың көрнекті азаматы Х.Тоқтамысов туралы дерек] / Қ. Алтынбаев // Дидар. - 1998. - 19 мамыр.

Алтынбаев, Қ. Аңызға айналған онжеті [Мәтін] / Қ. Алтынбаев // Абай. – 1998. -№ 4.

Алтынбаев, Қ. Қазақ әні қазаққа жетіп жүр ме ? [Мәтін] : [халықтық музыка мұраларын жинау төңірегінде ой] / Қ. Алтынбаев // Дидар. - 1998. - 5 мамыр.

Алтынбаев, Қ. Қалбаның күнгей жағында [Мәтін] : [Қалба Матай ұрпақтары туралы тарихи дерек] / Қ. Алтынбаев // Дидар. - 1998. - 30 мамыр.

Алтынбаев, Қ. Аңызға айналған он жеті [Мәтін] : [Семей өңірінен шыққан суырып салма ақындар туралы айтылған] / Қ. Алтынбаев // Абай. - 1999. - № 4. - Б. 45-50.

Алтынбаев, Қ. Жеңіс туралы [Мәтін] : [Ұ. О. соғысының 54 жылдығына орай] / Қ. Алтынбаев // Дидар. - 1999. - 8 мамыр.

Алтынбаев, Қ. Жердің де тілі бар [Мәтін] : жер атауларының сырынан / Қ. Алтынбаев // Дидар. - 1999. - 12 қаңтар. - Б. .

Алтынбаев, Қ. Днепр суын дулығасымен сапырған [Мәтін] / Қ. Алтынбаев // Рауан - Восход. - 2003. - 17 қазан. - Б. 1-5.

Алтынбаев, Қ. Оралханның жері бұл [Мәтін] / Қ. Алтынбаев // Дидар. - 2003. - 8 шілде. - Б. 4.

Алтынбаев, Қ. Көркейген менің Көкпектім [Мәтін] : толғау / Қ. Қ. Алтынбаев // Бесқарағай тынысы. - 2009. - 17 қазан. - Б. 2.

Ақтамберді Күлдір-күлдір кісінетіп [Мәтін] : жыр-толғаулар және ғылыми мақалалар, зерттеулер / Ақтамберді. - Астана : Фолиант, 2013. - 264 б. - Алтынбаев Қ. Қазақ тарихындағы көрнекті тұлға.

Тобықты Мамай батыр, би [Мәтін] / құраст.: Молдабек Жанболатұлы. - Алматы : [б. и.], 2015. - 340 б. - Алтынбаев Қ. Жер иесі.

 

 

Қ. Қ. Алтынбаев туралы әдебиеті

Литература об Алтыбаеве К. К.

 

Кітаптар - Книги

 

Жарма ақындары [Мәтін] : антологиялық жинақ. 1-ші кітап / құраст.: М. Иманжапаров, М. Зүкенұлы. - Семей : Үш биік, 2010. - 328 б.

Семей өңірінің ақын-жазушылары [Мәтін] : био-библиографиялық көрсеткіш / Абай атындағы әмбебап ғылыми кітапхана. - Семей : Талант, 2005. - 96 б. – Алтынбаев Қалихан: б. 3-4.

Тулебаева, К. Т. Қалихан Алтынбаевтың әдеби мұрасы [Мәтін] : филология ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның авторефераты / К. Т. Тулебаева. - Алматы, 2009. - 24 б.

Шығыс Қазақстанның мәдени мұралары (тарих, мәдениет, білім) [Мәтін]. - Өскемен : ШҚМУ, 2006. - 432 б.

 

***

Мусин, М. Ш. От Толагая до Сарыбеля [Текст] / М. Ш. Мусин. - Усть-Каменогорск : Медиа-Альянс, 2005. - 331 с. – Алтынбаев К.

 

 

Мақалалар - Статьи

 

Нұқайұлы, Т. Зерделі ойлар сандығы [Мәтін] : [Қ. Алтынбаевтың "Қалбатау" жинағы жайында] / Т. Нұқайұлы // Дидар. - 1997. - 6 қараша.

Серікбаев, Н. Кеудесі - жыр, зердесі - нұр [Мәтін] : [айтыскер ақын Қ. Алтынбаев 70 жаста] / Н. Серікбаев // Дидар. - 1997. - 28 маусым.

Төлеуов, М. Ақынымызды қашан ардақтаймыз? [Мәтін] : [cуырып салма айтыс ақыны Қ.Алтынбаев жайлы] / М. Төлеуов // Семей таңы. - 1997. - 1шілде.

Аханов, Б. Қарымды ақын [Мәтін] : [Семей өңірінің ақыны, тарихи шежірелерді жинақтап, дәріптеуші Қалихан Алтынбаев туралы] / Б. Аханов // Семей таңы. - 2002. - № 42. - Б. 10.

Аханов, Б. Үлгі едің жастарыңа [Мәтін] : [ақын Қалихан Алтынбаевтың рухына арналған өлең] / Б. Аханов // Дидар. - 2002. - 12 қараша. - Б. 4.

Ердембеков, Б. Алтынбаев мен едім, қай қазақтан кем едім ?! [Мәтін] : [шежіре - ақынды ақтық сапарға үн- түнсіз шығарып салғанымыз туралы автор сөз қозғайды] / Б. Ердембеков // Семей таңы. - 2002. - № 47. - Б. 9.

Мұхамадиұлы, М. Халқының Қалиханы, Қалбаның қара дауылы [Мәтін] / М. Мұхамадиұлы // Рауан - Восход. - 2003. - 10 қазан. - Б. 5.

Оралов, М. Айтыстың ақиығын ұмытпайық [Мәтін] / М. Оралов // Дидар. - 2003. - 16 қыркүйек. - Б. 4.

Ғабдуллаұлы, С. Айтыстың алтын арқауы [Мәтін] : айтыскер Қалихан Алтынбаев жайлы қанағат сөз / С. Ғабдуллаұлы // Дидар. - 2006. - 16 желтоқсан. - Б. 6.

Тоқанұлы, Б. Кенді Алтай кенен жырға кенде емес-ау [Мәтін] / Б. Тоқанұлы // Дидар. - 2006. - 30 желтоқсан. - Б. 4.

Төлебаева, Қ. Қ. Алтынбаевтың "Ақырғы айқас" дастанының эпикалық табиғаты [Мәтін] / Қ. Төлебаева // ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы = Вестн. КазНУ. Серия филологическая. - 2006. - № 8-9. – Б. 205-206.- Библиогр.: 4 атау.

Төлебаев, А. Қара өлеңнің құдіретін таныған [Мәтін] / А. Төлебаев // Семей таңы. - 2008. - 17 қаңтар. - Б. 5.

Бердібек, Д. Қалиханның айтыскерлік қыры [Мәтін] : ақын Қалихан Алтынбаевтың туғанына 85 жыл / Д. Бердібек // Жұлдыз. - 2012. - 26 шілде. - Б. 4.

Қожаев , Қ. Абай әлемін танытқан [Мәтін] : Қалибек Алтыбай зиялы қауым ілтипатына бөленді / Қ. Қожаев // Семей таңы. - 2012. - 1 маусым. - Б. 2.

***

Жумабайулы, М. Полвека в творчестве [Текст] : [о творчестве акына К. Алтынбаева] / М. Жумабайулы // Рудный Алтай. - 1997. - 6 нояб.

Тупицын, В. Акын-импровизатор, поэт, журналист, писатель, человек [Текст] : [о К. Алтынбаеве] / В. Тупицын // Новая жизнь. - 2009. - 14 ноября. - С. 3.

Аканова, Л. Презентация книги "Кокпекты" [Текст] : [об Алтыбаеве К.] / Л. Аканова // Новая жизнь. - 2002. - 15 июня. - С. 1.

 

 

Электрондық ресурстар

Электронные ресурсы

 

Ақынның асқар тауы [Электрондық ресурс] : [ақын Қ. Алтынбаевтың 65 жылдық мерейтойына арналған бет] // Рауан. - 1992. - 6 қараша. - Б. 3.

Алтынбаев, Қ. Жауынгер, жазушы, журналист [Электрондық ресурс] : [халқы жазушысы Ә. Нұршайықовтың туғанына 70 жыл] / Қ. Алтынбаев // Семей таңы . - 1992. - 6 тамыз. - Б. 3.

Атажұртым - Көкпекті [Электрондық ресурс] : [Көкпекті ауданының 80 жылдығына арналған] / А. Тлеухан, Ә. Жайсан . - Семей, 2010 .

Т. 2. - 371 б. – Алтынбаев Қ. туралы.

Төлебаева, Қ. Шалқар шабытты ақын [Электрондық ресурс] : [халық ақыны Қалихан Алтынбаевтың шығармашылығы мен өмірі туралы] / Қ. Төлебаева. - Астана : Полиграфия, 2010. - 160 б.