Көбдіков Т.

Жаңартылды 07.10.2024 09:51

Көбдіков Төлеу (1874-1954) – ақын

 

1874 ж. 15 наурызда Қарқаралы уезі, Дағанды болысында (қазіргі Шығыс Қазақстан облысы, Аягөз ауданы, Баршатас ауылы) дүниеге келген. Он екі жасында өзінің суырып салмалық қасиетімен алғашқы өлеңдерін шығара бастаған. Төлеу Көбдіков – ақындар отбасынан шыққан. Анасы – Қуандық, ұлы Абаймен сөз таластырып, өзінің суырып салмалық өнерімен танылған. Ұлы Абаймен өмірінің соңына дейін дос болған, Төлеу де Абаймен кездесіп тұрған. Оның әңгіме, өлеңдерін тыңдап, кейін естеліктерінде қалдырған. Ол өмір бойы Абайды ұстаз тұтқан. Төлеу ақынның Абаймен кездесулері 

Біздің тарихымыздың қауіп-қатерге толы жылдары Т. Көбдіковтың да тағдырына әсерін тигізді. Ол он жыл бойы (1924-1934) Қарқаралы түрмесінде қамауда болды, журналист А. Садуақасов «ақынның өзі де  не үшін тұтқындалғанын білмеді» деп жазды. 30 жылдардың аяғында қуғын-сүргіннен қашып, Барнаулға қоныс аударады. Тек 1940 ж. Әрхам Кәкітайұлының іздеу салуымен табылып, туған жерге оралады. Т. Көбдіковтың суырыпсалма ақындығы әсіресе 1943-1946 жж. ашылып, ол республикалық және облыстық айтыстарға қатысады. 

1943 ж. шілде-тамыз айында ғана газет беттерінде қаламгердің «Ақшоқы бөктерінде», “Алып күшті Отаным”, “Жаудан жерім тазарады” т.б. өлеңдері жарық көреді. Ақын өлеңдерінде Отан, халықтар достығын, халықтың шығармашылық еңбегін жырлайды. 1940 жылы Шығыс Сібірден Семейге келіп, біраз уақыт тұрады. Мұхтар Әуезов оның ерекше талантын жоғары бағалаған. 

1954 ж. Төлеу Көбдіковке «Қазақ ССР-нің халық ақыны» деген атақ берілді. 

«Сарыарқа», «1916», «Жеңіс серті», «Ұлдарым», «Төлегенге», «Жаудан жерім тазарады» и др., поэмы «Абай тойы» (1945), толғау «Қазақстан» (1946) т.б. өлеңдердің авторы. 

Ақын шығармалары «Алып күшті Отаным» (1948), «Өмір жыры» (1953), «Өлеңдер» (1955), «Жырларым» (1975) атты жинақтарда жарық көрген.  

Қаламгер 80 жасында 1954 ж. 23 қарашада қайтыс болады. Өзінің аманаты бойынша ол Шар өңіріндегі биік жартасқа жерленген. 

Т. Көбдіков шығармалары

Произведения Т. Кобдикова

Кітаптар - Книги

Көбдіков, Т. Алып күшті Отаным [Мәтін]: өлеңдер жинағы / Т. Көбдіков. - Алматы: Қазмемкөркемәдеббас, 1948. - 130 б.

Көбдіков, Т. Өмір жыры [Мәтін] : таңдамалы өлеңдер. - Алматы: / Т. Көбдіков. - Алматы: Қазмемкөркемәдеббас, 1953. - 48 б.

Көбдіков, Т. Жырларым [Мәтін]: таңдамалы өлеңдер /Т.Көбдіков. - Алматы: Жазушы, 1975. - 207 б.

Көбдіков, Т. Өлеңдері [Мәтін] / Т. Көбдіков. - Алматы: Қазмемкөркемәдеббас, 1955. - 240 б. 

Мерзімді басылымдар мен жинақтардағы жарияланымдары

Публикации в периодических изданиях и сборниках

Көбдіков, Т. Алтын заң [Мәтін] / Т. Көбдіков // Екпінді. - 1950. - 5 желтоқсан. - Б. 2.

Көбдіков, Т. Заманым [Мәтін] / Т. Көбдіков // Екпінді. - 1950. - 5 желтоқсан. Б. 2.

Көбдіков, Т. Даңқты күн [Мәтін] / Т. Көбдіков // Екпінді. - 1952. - 5 октябрь. - Б. 4.

Көбдіков, Т. Асыл сөздің арнасы [Мәтін] : Абайға арналған / Т. Көбдіков // Семей таңы. - 1971. - 29 май. - Б. 3.

Көбдіков, Т. Шұбартау [Мәтін] / Т. Көбдіков // Семей таңы. - 1974. – 7 июнь. - Б. 2.

Көбдікұлы, Т. Ұлы ақын жайлы естеліктерден [Мәтін] / Көбдікұлы Т., Құрымбайұлы М. // Жалын. - 1994. - № 5-6. - Б. 247-262 б.

Көбдіков, Т. Төлеу сөзі [Мәтін] / Т. Көбдіков // Абай. - 2003. - №4.- Б.44-52. 

Т. Көбдіковтың өмірі мен шығармашылығы туралы әдебиеттер

Литература о жизни и творчестве Т. Кобдикова

Тұрысбекова, Ж.Қ. Төлеу Көбдіковтің әдеби мұрасы [Мәтін] : филология ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның авторефераты / Ж.Қ. Тұрысбекова. - Алматы, 2003. - 29 б. Семей өңірінің ақын-жазушылары [Мәтін] : био-библиографиялық көрсеткіш / Абай атындағы әмбебап ғылыми кітапхана

. - Семей : Талант, 2005. – Төлеу Көбдіков: б.46-47.

Жарма ақындары [Мәтін] : антологиялық жинақ. 1-ші кітап / құрастырған М. Иманжапаров, М. Зүкенұлы. - Семей : Үш биік, 2010. - 328 б.

Шығыс Қазақстан облысы [Мәтін] : энциклопедия. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы». - 2014. - Көбдіков Төлеу: б. 398.  

1950-2000

Өміржанов, Ә. Екі өлеңнің тарихы [Мәтін] / Ә. Өміржанов // Қазақ әдебиеті. - 1959. - 15 март. - Б.2.

Алтынбаев, Қ. Тұлпар талант [Мәтін] / Қ. Алтынбаев // Семей таңы. - 1974. - 3 январь. - Б. 3.

Әміренов, Т. Аяулы азамат, ардагер аға [Мәтін] /Т.Әміренов // Семей таңы. - 1974. - 2 март. - Б.3.

Сәрсекеев, М. Ел ардагері [Мәтін] / М.Сәрсекеев // Семей таңы. -1974. - 8 июнь. - Б. 4.

Алтаев, К. Ақын және ұрпақтары [Мәтін] / К.Алтаев // Семей таңы. - 1975. - 24 июнь. - Б. 3.

Алтынбаев, Қ. Ұлы өзеннің арнасы [Мәтін] / Қ. Алтынбаев // Семей таңы. - 1989. - 12 сентябрь. - Б. 4.

Төлеу ақынның туған жерге оралуы [Мәтін] // Жаңа өмір. - 1989. - 12 сентябрь. - Б.3.

Қаймолдин, О. Өнер өрінде өткен ақын [Мәтін] / О. Қаймолдин // Жаңа өмір. - 1990. - 9 қаңтар. - Б.2.

Алтынбаев, А. Шардағы ақын тойы. [Мәтін] : [Т.Көбдіковтың 125 жылдық мерейтойынан] / А.Алтынбаев // Дидар. - 1999. -6 шілде.- Б.4.

Ахметуллин, М. Рухы алдында бас иеміз. [Мәтін] : [халық ақыны Т.Көбдіковтың туғанына 125 жыл] / М.Ахметуллин // Семей таңы. - 1999. - №10-16 маусым.- Б.3.

Зүкенов, М. Тойтөбенің баурайындағы той- думан. [Мәтін] : [халық ақыны Т.Көбдіковтың туғанына 125 жыл] / М.Зүкенов // Семей таңы. - 1999. - 24-30 маусым.- Б.4.

Құлжанбеков, Е. Біз Төлеудің ұрпағымыз. [Мәтін] : [Т. Көбдіковтың туғанына 125 жыл толуына орай] / Е.Құлжанбеков // Семей таңы. - 1999. - №10-16 маусым. - Б.3.

Сәрсекеев, М. "Ақылды адам арманмен егеспейді" [Мәтін] : [Cемейде жазушы М.Сәрсекеевтің "Бес тұғыр" кітабы жарық көрді. Бұл жинаққа Т. Көбдіковтың,Н.Баймұратовтың, С.Әлімбетовтың, Ш.Әбеновтың, К Тұрғанбаевтың өлеңдері енген. / М. Сәрсекеев // Семей таңы. - 2000. - 1 қыркүйек. - Б. 4.

Тұрысбекова, Ж. Саф алтынды тот баспас [Мәтін] / Ж. Тұрысбекова // Қазақ тілі мен әдебиеті. - 2000. - №8. - Б.49-51.

Ибраева, С. Төлеу ақын жайлы бір үзік сыр [Мәтін] / С.Ибраева // Абай. - 2003. - №4.- Б.53-54.

Берікболов, Қ. Бір айтыстың сыры [Мәтін] : [электрондық ресурс] : [халық ақыны Т. Көбдіковтың туғанына 130 жыл] / Қ. Берікболов // Семей таңы . - 2004. - 14 мамыр. - Б.5.

Берікболов,Қ. Төкпе ақын еді [Мәтін] / Қ. Берікболов // Дидар. - 2004. - 26 маусым. - Б. 5.

Берікболов, С. Туған елім [Мәтін] / С. Берікболов // Ертіс өңірі. - 2004. - 29 сәуір. - Б.27.

Жұмабаев, М. Ақындар шықты айтысқа, Сарыарқаның ескен желіндей [Мәтін] : [Т. Көбдіковтың туғанына 130 жыл толуына орай] / М. Жұмабаев // Ертіс өңірі. - 2004. - 8 шілде. - Б.4.

Зүкенов, М. Төлеу ақын ақ батасын беріпті [Мәтін] / М.Зүкенов // Семей таңы. - 2004. - 27 тамыз. - Б.3.

Құлжанбеков, Е. Төлеудің елге оралуы [Мәтін] / Е.Құлжанбеков // Рауан - Восход. - 2004. - 12 наурыз. - Б.5.

Терең ойлы ақын [Мәтін] : [ақын Т. Көбдіковтың туғанына 130 жыл] // Рауан - Восход. - 2004. - 12 наурыз. - Б.5.

Төкпе ақын Төлеу Көбдіков [Мәтін] // Аякөз жаңалықтары. - 2004. - 28 ақпан. - Б. 2.  

Тұрысбекова, Ж. Т. Көбдіковтың өмірі мен шығармашылығы [Мәтін] / Ж. Тұрысбекова // ШҚО педагогика жаршысы. - 2008. - № 2.- Б.71-72.

Иман-Жапар, М. Бір суреттің сыры [Мәтін] / М. Иман-Жапар // Ертіс өңірі. - 2009. - 3 маусым.- Б.12.

Мағауина, З. Халық ақыны Төлеу Көбдіковке - 135 жыл [Мәтін] / З. Мағауина // Семей таңы. - 2009. - 2 сәуір. - Б. 3.

Кашаку, Г. Төлеу Көбдіковтың елінде [Мәтін] : [халық ақыны Т. Көбдіков туралы] / Г. Кашаку // Мәдениет жаршысы / Шығыс Қазақстан облыстық мәдениет басқармасы=Управление культуры Восточно-Казахстанской области. - Өскемен, 2011. - N 8.- Б.4-9.

Елтайдың алдында ел мұңын жырлаған ақын [Мәтін] : [Т. Көбдіков жайлы] // Уақыт тынысы - Пульс времени. - 2012. - 31 мамыр. - Б.3.

Таттимбетова, К. О. Төлеу Көбдіков лирикасындағы ұлт-азаттық сарын [Мәтін] / К. О. Таттимбетова // ҚазҰУ хабаршысы. - Алматы, 2012. - N 2.- Б.162-164.

Таттимбетова, К. О. Төлеу Көбдіков поэзиясының көркемдік кестесі [Мәтін] / К. О. Таттимбетова // ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. - Алматы, 2012. - N 5-6. - Б.221-225.

Төлеуұлы, М, Әкемді ресейден көшіріп алған Мұхтар Әуезов болатын [Мәтін] : [ақын Төлеу Көбдіков туралы.] / М. Төлеуұлы // Дидар. - 2012. - 6 сәуір. -Б. 5.

Ботабаева, А. Тамырын тереңге жайған [Мәтін] : [ақын Төлеу Көбдіковке арналған көрме ашылды] / А. Ботабаева // Алдаспан. - 2014. - 25 желтоқсан.- Б.4.

Мұратқызы, Ш. Халық мұңын жырлаған ақын [Мәтін] : [хлық ақыны Төлеу Көбдіковтың туғанына 140 жыл.] / Ш. Мұратқызы // Ертіс өңірі . - 2014. - 5 қараша. - Б.10-11.

Мұратқызы, Ш. Заманның зарын айтқан Төлеу ақын [Мәтін] : [халық ақыны Т.Көбдіков туралы] / Ш. Мұратқызы // Дидар. - 2015. - 24 желтоқсан. - Б.22.

Мұратқызы Ш. "Шешем ақын болған соң сеніп жүрмін..." [Мәтін] / Ш. Мұратқызы // Абай. - 2015. - №1.- Б.70-76. 

Мұратқызы, Ш. Өлең сөз ұялаған таңдайына : ақын Төлеу Көбдіков туралы / Ш. Мұратқызы. - Мәтін (визуалды) // Семей таңы. - 2024. - 22 тамыз (№101). - Б. 2.
Байділдә, Ш. Сөз құдіреті тоқтатқан күш : ақын Төлеу Көбдіков туралы / Ш. Байділдә. - Мәтін (визуалды) // Семей таңы. - 2024. - 22 тамыз (№101). - Б. 2.
Жолымбет, Қ. Ақынын ардақтаған ел озады : [Жармада Төлеу Көбдіковтің 150 жылдық мерейтойы өтті] / Қ. Жолымбет. - Мәтін (визуалды) // Семей таңы. - 2024. - 27 тамыз (№103). - Б. 3.

***

Гайнуллина Ф.А. Литература Семипалатинского Прииртышья: Учебное пособие.- Семипалатинск: Б. и., 2002.- 132 с.: портр.

Монастырева, З. Его голос звучит и сегодня: [К 125-летию акына Толеу Кобдикова]// Рудный Алтай.- 1999.-5 июня.

Интернет ресурстар

Интернет ресурсы:

Толеу Кобдиков [Электронный ресурс] : [песни] // Официальный интернет-ресурс: сайт. – Режим доступа :http://myz.nur.kz/artist-7594-kobdikov-toleu (04.11.2018)

Толеу Кобдиков [Электронный ресурс] : [биография] // Официальный интернет-ресурс восточно-казахстанского архитектурно-этнографического и природно-ландшафтного музея - заповедника : сайт. – Режим доступа : http://etnografiavko.kz/etno7_files/vustavki46.html (04.11.2018)