Тұрышев А. Қ.

Жаңартылды 21.02.2019 15:06

Тұрышев Айтмұхамбет Қасымбайұлы (1956 ж.) – Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының өмірі мен шығармашылығын зерттеуші, филология ғылымдарының докторы, профессор.

1956 жылы 18 шілдеде Семей облысы (қазіргі Шығыс Қазақстан облысы)  Аягөз ауданы Таңсық ауылында дүниеге келген. 1973 жылы Таңсық совхозындағы (қазіргі Тарлаулы ауылдық округі)  Қызылқия орта мектебін бітірген. 1981 жылы Семей қаласындағы Н. К. Крупская атындағы педагогикалық институттың  (қазір Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті) филология факультетін бітіреді.

1981-1991 жж. Таңсық совхозының мектеп-интернатында мұғалім, тәрбие ісінің меңгерушісі, кейін Шынқожа орта мектебінің директоры  болды. 1991-1996 жж. Павлодар педагогикалық институтында оқытушы, деканның орынбасары қызметтерін атқарды. 1996 ж. С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университетінің Мәшһүртану ғылыми-практикалық орталығының директоры, 2004-2014 жж. – Мәшһүр Жүсіп шығармаларының этно-мәдени лексикасына арналған факультет профессоры болды. Мәшһүр Жүсіп шығармалырының 20-томы  әзірленген.  4 томы орыс тілінде, ал, 3 томы – ағылшын тіліне аударылған. 

13 монография, 7 оқу құралы, 1 пьеса, 112 ғылыми мақала авторы.

Ш. Уәлиханов атындағы сыйлықтың иегері. «Қазақстан Республикасы ғылымын дамытуға қосқан үлесі үшін» төсбелгісі, көптеген медальдармен марапатталған.

 

 

 

 

А. Тұрышевтің баспасөз бетіндегі жарияланымдары

Статьи А. Тұрышева на страницах периодики

 

1992 - 1999

Тұрышев, А. "Айтыс" поэмасының табиғаты  [Мәтiн] : С. Торайғыровтың туғанына 100 жыл / А. Тұрышев // Сарыарқа самалы. - 1992. - 14 қараша.

Тұрышев, А. Абай жырлаған "Қозы Көрпеш -Баян сұлу" жыры / А. Тұрышев // Сарыарқа самалы. - 1994. - 2 маусым.

Тұрышев, А. "Қыз Жiбек" жырының тiлi, көркемдiк ерекшелiгi [Мәтiн]  / А. Тұрышев // Қазақ тiлi мен әдебиетi. – 1995. - № 10. – Б. 86-99.

Тұрышев,  А. Үкiм айтар Жамбыл болмаса  [Мәтiн] / А. Тұрышев // Сарыарқа самалы. - 1996. - 9 сәуiр.

Тұрышев, А. Әлем таныған тұлға [Мәтiн] : [М. Әуезовтiң басқа ұлт әдебиетi, мәдениетiн зерттеуi жайлы] / А. Тұрышев // Сарыарқа самалы. - 1997. - 5 маусым.

Тұрышев, А. М. Әуезов - "Қыз Жiбек" жырын зерттеушi [Мәтiн] / А. Тұрышев // Қазақ тiлi мен әдебиетi. - 1997. - № 9-10. – Б. 46-49.

Тұрышев, А. Әуезовтi қайта оқығанда [Мәтiн] : [М. Әуезовтiң "Абай жолы" эпопеясындағы Абай мен Мұхтардың тағдырларының ұқсастығы, тiл көркемдiг, кейiнгi ұрпақ тәрбиесiне ықпалы туралы] / А. Тұрышев // Сарыарқа самалы. - 1997. - 30 желтоқсан.

Тұрышев, А. Бұл жерде ұлылықтың iзi қалған [Мәтiн] : [М. Әуезовтiң 100 жасқа толуына] / А. Тұрышев // Сарыарқа самалы. - 1997. - 27 қыркүйек.

Тұрышев, А. Этнолингвистиканың негіздерін арнаулы курстарда оқып-үйренудің бағыттары [Мәтін] : [этнолингвистика пәнін оқыту туралы] / А. Тұрышев // Қазақ тілі мен әдебиеті. - 1999. - № 11. - Б. 55.

 

2000-2009

Тұрышев,  А. Орыс тiлдi аудторияларда қазақ тiлiн оқыту проблемалары  [Мәтiн] / А. Тұрышев // Павлодар мем. ун-тiнiң ғылыми жазбалары = Ученые записки Павлодарского гос. ун-та. - 2000. - № 1. - Б. 104-113.

Тұрышев, А. Шақан Шерінің жанайқайын кім естиді? [Мәтін] : [М. Мағауиннің романы бойынша] / А. Тұрышев // Қазақ тілі мен әдебиеті. - 2000. - №1. - Б. 47-48.

Тұрышев, А. Түркiтанушы - Ш. Уәлиханов [Мәтiн] / А. Тұрышев // Павлодар мемл. унив. хабаршысы. - 2001. - № 2. - Б. 127-133.

Тұрышев,  А. "Қозы Көрпеш - Баян сұлу" жырының тiлi [Мәтiн] : ["Қозы Корпеш-Баян сұлу" жырының 1500 жылдығы мерейтойына орай] / А. Тұрышев , ред. басқарған. Е. Б. Сыдықов // "Қозы Көрпеш - Баян сұлу" жыры-әлемдiк фольклордың асыл ескерткiшi. - Семей, 2002. - Б. 96-100.

Тұрышев, А. "Қозы Көрпеш - Баян сұлу" жыры қай кезеңде қалыптасқан? [Мәтін] / А. Тұрышев // Абай. - 2002.  - № 3. - Б. 16-20.

Тұрышев, А. Мәшhүр Жүсiп шығармаларын кезеңге бөлу методологиясы [Мәтiн] / А. Тұрышев // Қазақ тiлi мен әдебиетi. - 2002. - № 10. -  Б. 124-127.

Тұрышев, А. Мәшhүр-Жүсiп Көпеев шығармаларындағы "орда" көне сөзiнiң құпиясы [Мәтiн] / А. Тұрышев // Ұлт тағылымы = Достояние нации. - 2003. - № 4. – Б. 137-143.

Тұрышев, А. Мәшhүр Жүсiп шығармасындағы көне сөздiң (көкпар) құпиясы [Мәтiн] / А. Тұрышев // Қазақ тiлi мен әдебиетi. - 2003. - № 9. – Б. 43-47.

Тұрышев, А. Мәшһүр Жүсiп Көпеев шығармаларындағы этнолингвистикалық ерекшелiктер [Мәтiн] / А. Тұрышев // Өлкетану :  Павлодар мемлекеттiк ун-тiнiң ғылыми-көпшiлiк журналы = Краеведение : научно-популярный журнал Павлодарского гос. ун-та. - 2003. - № 3. - Б. 19-23.

Тұрышев, А. Ғ. Мүсiреповтың әдеби тiлдi дамытудағы рөлi [Мәтiн] / А. Тұрышев // Өлкетану : Павлодар мемлекеттiк ун-тiнiң ғылыми-көпшiлiк журналы = Краеведение : научно-популярный журнал Павлодарского гос. ун-та.  - 2002. - № 3. – Б. 107-113.

Тұрышев, А. Ғ. Мүсреповтiң және қазақ әдеби тiлi [Мәтiн]  / А. Тұрышев // Ғабит Мүсрепов және әлемдiк әдеби процесс = Габит Мусрепов и мировой художественный поцесс. – Алматы : Ғылым, 2003. – Б. 390-394.

Тұрышев, А. М.-Ж.Көпеев шығармаларындағы "һумаюн" көне сөздiң құпиясы  [Мәтiн] / А. Тұрышев // Павлодар МУ хабаршысы. Филологиялық серия = Вестник Павлодарского ГУ. Серия филологическая. - 2004. - № 2. - Б. 62-75.

Тұрышев, А. М.-Ж.Көпеев шығармаларындағы "тәңiр" көне сөздiң құпиясы [Мәтiн] // Павлодар МУ хабаршысы. Филологиялық серия = Вестник Павлодарского ГУ. Серия филологическая. - 2004. - № 2. - Б. 213-221.

Тұрышев, А. М.-Ж.Көпеев шығармаларындағы "киiз үй" көне сөздiң құпиясы  [Мәтiн] / А. Тұрышев // Павлодар МУ хабаршысы. Филологиялық серия = Вестник Павлодарского ГУ. Серия филологическая. - 2004. - № 1. – Б. 28-39.

Тұрышев, А. Мәшһұр - Жүсіп  Көпеев - саясаткер [Мәтін] / А. Тұрышев // Ақиқат. - 2004. - № 1. - Б. 60-63.

Тұрышев, А. Мәшһүр Жүсiп Көпеев шығармаларындағы "ереу" және"ереуiл" көне сөздерiнiң құпиясы [Мәтiн] / А. Тұрышев // Iзденiс. Гуманитарлық ғылымдар сериясы = Поиск. Серия гуманитарных и общественных наук.- 2004.- № 4.- Б. 104-108.

Тұрышев, А. Ғ. Мүсiрепов шығармашылығы және көркем мәтiн мәселесi [Мәтiн]  / А. Тұрышев//  // Өлкетану : Павлодар мемлекеттiк ун-тiнiң ғылыми-көпшiлiк журналы = Краеведение : научно-популярный журнал Павлодарского гос. ун-та. - 2004. - № 1. – Б. 152 -181.

Тұрышев, А. М.-Ж.Көпеев шығармаларындағы "сақ,  ер" көне сөздiң құпиясы [Мәтiн] / А. Тұрышев // Павлодар МУ хабаршысы. Филологиялық серия = Вестник Павлодарского ГУ. Серия филологическая. - 2004. - № 1. – Б. 49-54.

Тұрышев,  А. "Шипагерлiк баян" кiтабындағы көне сөздер құпиясы [Мәтiн] / А. Тұрышев // Өлкетану : Павлодар мемлекеттiк ун-тiнiң ғылыми-көпшiлiк журналы = Краеведение : научно-популярный журнал Павлодарского гос. ун-та.- 2004. - № 2. – Б. 79-82.

Тұрышев, А. Қ. Мәшhүр-Жүсiп шығармалары лексикасының этномәдени негiздерi [Мәтiн] : Абай, Шәкәрiм шығармаларымен үндестiк, желiлестiк, сабақтастық  / А. Тұрышев // Павлодар МУ хабаршысы. Филологиялық серия = Вестник Павлодарского ГУ. Серия филологическая.- 2005. - № 3.-  Б. 160- 179.

Тұрышев, А. Мәшһүр Жүсiп Көпеев шығармаларының этномәдени негiздерi  [Мәтiн] / А. Тұрышев // Өлкетану. Павлодар мемлекеттiк университетiнiң ғылыми-көпшiлiк журналы = Краеведение. Научно-популярный журнал Павлодарского государственного университета. - 2005. - № 1. – Б. 145-169.

Тұрышев,  А.  М-Ж. Көпеев шығармасындағы ұзындық өлшемi  [Мәтiн]  / А. Тұрышев // Павлодар МУ хабаршысы. Филологиялық серия = Вестн. Павлодар. ГУ. Сер. филологическая. - 2005.  - № 1. – Б. 157-177.

Тұрышев, А. Мәшһүр-Жүсiп шығармаларындағы Шоң би кiм? [Мәтiн]  / А. Тұрышев // ПМУ хабаршысы. Өлкетану сер. = Вестн. ПГУ Сер.краеведение. - 2005. - № 4. - Б. 92-102.

Тұрышев, А. Абылай аспас Арқаның сары белi [Мәтiн] : сөздiң түп төркiнiне ғылыми шолу / А. Тұрышев // Ана тiлi. - 2006. - 20 шiлде. – Б. 12.

Тұрышев, А. Дуа қыл Жандарбектi есiңе алған ... [Мәтін] : [ М-Ж. Көпеевтiң ұстазы болған Исабек ишан, оның шөбересi Жандарбек қожа жайлы] / А. Тұрышев // ПМУ хабаршысы. Өлкетану сер. = Вестн. ПГУ Сер.краеведение. - 2006. - № 2. - Б. 107-113.

Тұрышев, А. Кутузов көшесiн Мәшһүр Жүсiптiң атына беру керек [Мәтiн]   / А. Тұрышев // Жас Алаш. - 2006. - 3 тамыз. - Б. 4.

Тұрышев, А. Мәшһүр Жүсiп Көпеев шығармаларындағы дiни-мифологиялық лексика [Мәтін] / А. Тұрышев // ПМУ хабаршысы. Филологиялық сер. = Вестн. ПГУ Сер. филологическая. - 2006. - № 3. -  Б. 97-118.

Тұрышев, А. Мәшһүр Жүсiп Көпеев шығармаларындағы "қос" көне сөздiң құпиясы [Мәтін] / А. Тұрышев // Сөз өнерiнiң зергерi : дiнтанушы, фольклорист Мәшһүр Жүсiп Көпеевке арналады. - Алматы, 2008. – Б. 263-268.

Тұрышев, А. Мәшһүртану белестері [Мәтін] / А. Тұрышев, бас ред. Ж. Қ. Түймебаев // Рухани - ғылыми мұра : респ. ғыл.- теориялық конф. материалдары (7 қараша 2008 ж.) - Алматы, 2008. – Б. 171-184.

Тұрышев, А. Мәшһүр-Жүсiптiң лингвистикалық көзқарасы [Мәтін] / А. Тұрышев,  бас ред. Ж. Қ. Түймебаев // Рухани - ғылыми мұра : респ. ғыл.- теориялық конф. материалдары (7 қараша 2008 ж. ) - Алматы, 2008. - Б. 63-72.

Тұрышев, А. Туын ала шаба көр Малайсары ... [Мәтін] / А. Тұрышев // ПМУ хабаршысы. Гуманитарлық сер. = Вестн. ПГУ Сер. гуманитарная. - 2008. - № 2. – Б. 120-136.

Тұрышев, А. Мәдени мұраның лингвистикалық ғылыми негiздерi [Мәтін] /А. Тұрышев // ПМУ хабаршысы. Гуманитарлық сер. = Вестн. ПГУ Сер. гуманитарная. - 2009. - № 2. - Б. 101-129.

Тұрышев, А. Мәшһүртану өрiсi  [Мәтін] / А. Тұрышев // Қазақстан педагогикалық хабаршысы = Педагогический вестник Казахстана. - 2009. - № 2. – Б. 358-368.

Тұрышев, А. Мәшһүр-Жүсiп тiл бiлiмi туралы [Мәтін] / А. Тұрышев // Қазақстан педагогикалық хабаршысы = Педагогический вестник Казахстана. - 2009. - № 2. – Б. 374-382.

 

 

2010 - ...

Тұрышев, А. Рухани құндылықтардың негiздерi [Мәтін] / А. Тұрышев // ПМУ хабаршысы. Филологиялық сер. = Вестн. ПГУ Сер. филологическая.- 2010. - № 3. - Б.109-132.

Тұрышев, А. Этномәдени құндылықтар [Мәтін] : [Мәшһүр-Жүсiп Көпеевтiң шығармаларындағы этномәдени құндылықтар] /А. Тұрышев  // ПМУ хабаршысы. Филологиялық сер. = Вестн. ПГУ Сер. филологическая. - 2010.  - № 3. - Б. 88-109 .

Тұрышев, А. "Бақ берерде елге ырыс қонады,  ұстанған жолы дұрыс болады" [Мәтін] : [ ҚР Президентiнiң "Болашақтың iргесiн бiрге қалаймыз!" атты Жолдауы аясында] / А. Тұрышев // Ана тiлi. - 2011. - 17-30 наурыз. - Б. 5.

Тұрышев, А. Жазба тiлдiң қысқаша тарихы... [Мәтін] / А. Тұрышев // Сарыарқа самалы. - 2013. - 2 шiлде. - Б. 9.

Тұрышев, А. Жырды  алғаш  зерттегендердiң бiрi - Сейфуллин  [Мәтін] : ["Қыз Жiбек" жырының зерттелуi туралы] / А. Тұрышев, әңг. М. Шапиян // Аңыз адам. - 2015. - № 5. - Б. 19-20.

 

 

А. Тұрышевтің қатысуымен жарық көрген  кітаптар

Книги изданные при участии А. Турышева

 

Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы [Мәтiн] : шығармалары. Т. 4. / ред. алқасы А. Тұрышев. - Павлодар , 2004. - 535 б.

Сыдықов, М.  Көншi шежiресi  [Мәтiн] / М. Сыдықов ; пiкiр жазған.:  А. Тұрышев,  Т. Еңсебаев. - Павлодар, 2004.  -  278 б.

Көпейұлы, М. Ж. Көп томдық шығармалар жинағы [Мәтiн] : қазақ фольклоры, ауыз әдебиет үлгілері / М. Ж. Көпейұлы ; А. Тұрышев және т.б. – Алматы : Алаш, 2006. - 296 б.

Кәрiпжанова,  А.  Фразеологиялық коннотацияның  прагмастилистикасы (Мәшһүр Жүсiп Көпейұлы шығармалары бойынша) [Мәтiн] : филол. ғыл. канд. ... дис. / А. Кәріпжанова ; С. Торайғыров атын. Павлодар мемлекеттiк ун-тi ; ғыл. жет. А. Қ. Тұрышев - Павлодар, 2010. - 125 б.