Кыдырханулы У.

Обновлено 19.06.2024 16:51

                               Кыдырханулы Уакап (1932) – писатель, переводчик, религиовед.

Родился 23 декабря в 1932 г. в селе Акарал Зайсанского района Восточно-Казахстанской области. Под натиском Красной Армии семья была сослана в Восточный Туркестан (КНР), где проживала в 1933-1955 гг. 
Получил среднее образование, окончил гимназию. Работал учителем, корреспондентом газеты, открыл отдел передач на казахском языке и управлял Народным радио в г. Шынжан. 
В 1955 г. возвратился в Казахстан. Окончил факультет журналистики Казахского государственного университета им. С. М. Кирова (ныне КазНУ им. аль-Фараби). Работал литературным сотрудником в газете «Лениншіл жас» (ныне «Жас Алаш»), в Восточно-Казахстанской областной газете «Коммунизм туы» (ныне «Дидар»), на казахском радио, заведующим отделом в газете «Социалистік Қазақстан» (ныне «Егемен Қазақстан»), в 1986-1996 гг. - главным редактором международной газеты «Шалқар». 
В 1960 году его стихотворения вошли в сборник молодых поэтов «Жырға сапар», а повесть «Ант»  - в коллективный сборник «Жол басы». 
Автор сборника повестей и рассказов «Шаңқай түс», «Таң нұры», «Тасқайнат», «Алтын ай», книги-родословной диаспоры «Сағыныш саздары» и нескольких небольших книг.  
Переводил книги с русского и с языков тюркских народов. В 1991 г. одним из первых сделал пояснительно-смысловой перевод Корана. В 2002 г. данный перевод был переиздан с дополнениями. 
В 2008 г. вышли в свет две историко-документальные книги «Әттең Алтай», «Марқакөл», где прослеживается единая общая судьба нации через осмысление духовной жизни казахов всего Алтая.  
Трижды обладатель премии Союза журналистов Казахстана. Заслуженный деятель культуры Казахстана (1979),  Почетный гражданин г. Зайсан. В 2023 году награжден орденом "Парасат".

 

                                                                       У. Қыдырхановтың  шығармалары

                                                                          Произведения Қыдырханова У.

                                                                                       Кітаптар – Книги

Қыдырханов, У. Алтын ай [Мәтін] / У. Қыдырханов. - Алматы : Жалын, 1982. - 216 б.

Қыдырханұлы, У. Сағыныш саздары [Мәтін] : эссе, толғау, повесть / У. Қыдырханұлы. - Астана : Елорда, 2003. - 224 б.

Қыдырханов, У. Әттең, Алтай-Марқакөл [Электрондық ресурс] : [хикаяттар] / У. Қыдырханов. - Алматы : Жібек жолы, 2008. - 304 б.

Қыдырханұлы, У. Өз елiм – өзегiм [Мәтін] : [тәуелсiздiк және қазақ диаспорасы] / У. Қыдырханұлы.  – Алматы : Атажұрт, 2012. - 264 б.  

                                                                                      Мақалалар – Статьи

Қыдырханов, У.Қой жайылып қиянда жүр [Мәтін] / У. Қыдырханов, М. Әбуғалиев // Социалистік Қазақстан. - 1986. - 10 окт.

Қыдырханұлы, У. Ағайын арасындағы алтын көпiр [Мәтін] : ["Шалқар" апталығының бас редакторымен қазақ эмиграциясы және көшi-қон мәселесi төңiрегiндегi сұхбат / У. Қыдырханов; әңг. М. Жақып] // Егемен Қазақстан. - 1994. - 19 тамыз.

Қыдырханұлы, У. Бақыл бол, Бәке! [Мәтін] : [жазушы Б. Қыдырбекұлының қазасына көңiл бiлдiру] / У. Қыдырханұлы // Халық кеңесi. - 1995. - 27 маусым.

Қыдырханұлы, У. Қыран ұшқан ұясына қайырылады [Мәтін] : [жазушы С. Әбiлқасымұлының шығармашылығы туралы] / У. Қыдырханұлы // Егемен Қазақстан. - 1996. - 19 қараша.

Қыдырханұлы, У. Сырлы, сырбаз жан едi [Мәтін] : [жазушы Кеңесхан Зәкен туралы естелiк] / У. Қыдырханұлы // Қазақ әдебиетi. - 1997. - 7 қазан (№ 40). – Б. 14.

Қыдырханұлы, У. Әрiптестерiн еңбегiмен мойындатқан қаламгер едi [Мәтін] : [журналист Мағауия Машақов туралы естелiк] / У. Қыдырханұлы // Егемен Қазақстан. - 1997. - 30 желтоқсан.

Қыдырханұлы , Уақап. Алтай әуендері: [Жерлесіміз, жазушы Ғ. Қабышев қарымды қаламгер У. Қыдырхановтың 85 жасқа толуына орай, ақынның бір топ өлеңдерін жариялап отыр. ] / У. Қыдырханұлы // Дидар. - 2017. - 8 маусым.- Б.28.

Қыдырханұлы, У. Күңiренiп өткен өмiр [Мәтін] : [Қытай қазақтары арасында өскен Арғынбек ақын туралы деректер] / У. Қыдырханұлы // Жұлдыз. - 2004. - № 2. -  Б. 136-138. 

Қыдырханұлы, У. Зайсанның бары мен зары [Мәтін] : [Зайсан ауданының тыныс тiршiлiгi туралы] / У. Қыдырханұлы // Егемен Қазақстан. - 2001. - 13 қараша. – Б. 2.

Қыдырханұлы, У. Қасиеттi есiм [Мәтін] : [белгiлi дiн қайраткерi Х. Алтайдың қазасына байланысты] / У. Қыдырханұлы // Егемен Қазақстан. - 2003. - 16 тамыз (№ 209-212). – Б. 16.

Қыдырханұлы, У.Күңіреніп өткен өмір [Мәтін] / У. Қыдырханұлы // Ертіс өңірі. - 2004. - 12 ақпан. - Б. 28.

Қыдырханұлы, У. Ұлыстың ұлы күнi [Мәтін] : жыл басы Наурыз мерекесi туралы / У. Қыдырханұлы // Түркiстан. - 2005. - 24 наурыз (№ 12). – Б. 5.

Қыдырханұлы, У. Шерменде ақын, шексiз мұң  [Мәтін]: [тұтқынға түскен ақын Мәжит Айтбаевтың тағдыры ] / У. Қыдырханұлы // Таң-Шолпан. - 2006. - № 2. - Б. 84-107.

Қыдырханұлы, У. Мiржақып Дулатовтың өр Алтайдағы iздерi [Мәтін] / У. Қыдырханұлы // Қазақ. - 2007. - 6 шiлде (№ 27). - Б. 6.

Қыдырханұлы, У. "Иесiнен ұрысы күштi" заманның қорлығын көрiп... [Мәтін] : [ақын Құмарбек Көпенұлы туралы] / У. Қыдырханұлы // Әдебиет айдыны. - 2007. - 2 тамыз (№ 30). - Б. 10.

Қыдырханұлы, У. Әттең, Алтай, Марқакөл! [Мәтін] : Мiржақыптың Өр Алтайдағы iздерi / У. Қыдырханұлы // Ана тiлi. - 2007. - 16 тамыз (№ 33). - Б.12-13.

Қыдырханұлы, У. Өр Алтайдың Асқары [Мәтін] : жазушы Асқар Егеубаев туралы / У. Қыдырханұлы // Түркiстан. - 2007. - 6 қыркүйек (№ 36). - Б. 8.

Қыдырханұлы, У. Қарымды қаламгер [Мәтін] : [журналист Мағауия Машақов туралы естелiк] / У. Қыдырханұлы // Егемен Қазақстан. - 2007. - 29 желтоқсан (№ 398/399). - Б. 10. 

Қыдырханұлы, У. Әрiптестерiн еңбегiмен мойындатқан қаламгер едi [Мәтін] : (журналист Мағауия Машақовтың туғанына 80 жыл) / У. Қыдырханұлы // Семей таңы. - 2008. - 17 қаңтар (№ 3). - Б. 4.

Қыдырханұлы, У.Алтай-Арман [Мәтін] : Әлімнің әңгімесі / У. Қыдырханұлы // Жұлдыз. - 2008. - № 5. - Б. 140-152.

Қыдырханұлы, У. Абылай хан суретiнiң авторы кiм? [Мәтін] : [ақын Мәжит Айтбаев туралы] / У. Қыдырханұлы // Әдебиет айдыны. - 2008. - 11 қыркүйек. - Б. 4-5.

Қыдырханұлы, У. Әз – аға [Мәтін] : [ халық жазушысы Әзiлхан Нұршайықовпен сыр-сұхбат] / У. Қыдырханұлы // Егемен Қазақстан. - 2009. - 27 қараша (№ 393/396). – Б. 7.

Қыдырханұлы, У. Өр Алтайда - ұлылардың іздері [Мәтін] / У. Қыдырханұлы // Мәдениет. - 2009. - № 11. - Б. 56-58.

Қыдырханұлы, У. Азаттықтың авторы [Мәтін] : [Елбасы Н. Назарбаев туралы] / У. Қыдырханұлы // Шалқар - 2. - 2009. - шiлде (№ 25/26). - Б. 1.

Қыдырханұлы, У. Алтай - Арман (Әлiмнiң әңгiмесi) [Мәтін] : [қытай қазақтарының шежiресi, М. Айтбаев, Х. Абдуллин, М. Қыдырханұлы туралы деректер/ У. Қыдырханұлы // Жұлдыз. - 2008. - № 5. – Б. 140-152.

Қыдырханұлы, У. Арманынан адаспаған азамат [Мәтін] : ["Алаш" сыйлығының иегерi Хасен Оралтайды еске алу] / У. Қыдырханұлы // Шалқар - 2.- 2010. - сәуiр ( № 15/16). - 11 б.

Қыдырханұлы, У. Жадыдан өшпейтiн жаратылыс [Мәтін] : [актриса Фарида Шәрiпованы еске алу] / У. Қыдырханұлы // Егемен Қазақстан. - 2010. - 25 қыркүйек. – Б. 5.

Қыдырханұлы, У. Жадыдан өшпейтiн жаратылыс  [Мәтін] : [актриса Фарида Шәрiпованы еске алу / У. Қыдырханұлы // Туған тiл. - 2010. - № 2. – Б. 112.

Қыдырханұлы, У. Дiндарлар ұғысса да, дiндер тоғыспайды [Мәтін] : [жазушы, исламтанушымен дiн атаулыны заңнамалық реттеу мәселелерi туралы сұхбат] / әңг. К. Тасболатова / У. Қыдырханұлы // Түркiстан. - 2004. - 15 шiлде. - Б. 6.

Қыдырханұлы, У. Дала жоралғысы - бәстесу  [Мәтін] / У. Қыдырханұлы // Ана тiлi. - 2008. - 24 сәуiр . – Б. 15.

Қыдырханұлы, У. Рухын жебеп жүрсiн ұрпақты [Мәтін] : [жазушы Қ. Шабданұлы өмiрден озды] / У. Қыдырханұлы // Қазақ әдебиетi. - 2011. - 18-24 ақпан (№ 7). - Б. 15. 

Қыдырханұлы, У. Жақсы күн [Мәтін] : [ҚР Парламент мәжiлiсi депутаттарының кезектен тыс сайлауы туралы] // Егемен Қазақстан.- 2012.- 18 қаңтар . – Б. 3.

Қыдырханұлы, У. Таңсәрi  [Мәтін] : [дүниежүзi қазақтары қауымдастығының 20 жылдығы] / У. Қыдырханұлы // Туған тiл. - 2012. - № 2. - Б. 16-22.

Қыдырханұлы, У. Түптiң түбiнде сiздердi түгел жинап аламын [Мәтін] / У. Қыдырханұлы // Алтын орда. - 2012. - 29 наурыз (№ 13). – Б. 21.

Қыдырханұлы, У. Шұбар ат  [Мәтін] : [металлург Н.Ә. Назарбаев салған ән, журналист Ұ. Бағаев, ғалым Е. Бөкетов туралы естелiк] / У. Қыдырханұлы // Егемен Қазақстан. - 2012. - 20 маусым. - Б. 2.

Қыдырханұлы, У. Жүректегi иман [Мәтін] : [Құран Кәрiмнiң түсiндiрмелi-мағыналық тәржiмасы туралы] /  У. Қыдырханұлы;  әңг. Қ. Аманжол // Егемен Қазақстан. - 2012. - 21 желтоқсан. - Б. 6.

Қыдырханұлы, У. Бiздегi бар мақсат - ұлтты сақтап қалу  [Мәтін] : [қазақ көшi, диаспоралогиясы жайында сұхбат] / У. Қыдырханұлы;  әңг. Е.Кәпқызы // Түркiстан. - 2012. - 6 желтоқсан (№ 49). – Б. 26.

Қыдырханұлы, У. Қазақтың сұлу жанына түскен дерттiң дауасы бар ма?.. [Мәтін] / У. Қыдырханұлы; әңг. Ы. Дәбей // Қазақ әдебиетi. - 2012. - 28 желтоқсан (№ 52). - Б. 14. -  Қазақстанның еңбек сiңiрген мәдениет қайреткерiмен сұхбат.

Жайсаң дүние [Мәтін] : [А. Апашбайұлының туғанына 130 жыл толуына орай, "Жер - адамның анасы" өлеңі берілген] / дайын. У. Қыдырханұлы  // Жұлдыз.- 2013. - № 9. – Б. 198-206.

Қыдырханұлы, У. Ат - аспаннан, сәлем - санадан [Мәтін] : ["Егемен Қазақстан" газетінде жарияланған "Сәлем - сөздің анасы" атты мақалаға орай] / У. Қыдырханұлы// Егемен Қазақстан. - 2014.- 15 қазан (№ 201). – Б. 14 

                                                
                                                                            У. Қыдырханұлының аудармалары

                                                                                    Переводы Кыдырханова У.

Құран кәрiм [Мәтін] / ауд.: Р. Нысанбайұлы,У. Қыдырханұлы.- Алматы: Жазушы, 1991.- 578 б, арабшасы 585 б.

Құран кәрiмнiң отызыншы парасы [Мәтін] : арабша және қазақша мағыналық аударма / қазақ тiлiне ауд.: Р. Нысанбайұлы,У. Қыдырханұлы. - Алматы: Ислам әлемi, 1999. - 28 б.

Құран Кәрiм қазақша мағына және түсiнiгi: Қазақстан Республикасының мәртебелi Президентi Нұрсұлтан Назарбаевтың халыққа сыйы. 1991 жылғы басылымнан қайта қаралған жаңа аударма Қазақстан мұсылмандары дiни басқармасында мақұлданды / аударған Уаһап қажы Қыдырханұлы; арнайы ред.К. Серiкбаева. - Алматы: Дәуiр, 2002. - 674 б.

Хан Санйаснаин.  Қажылық туралы. Қажылық деген не?  Ол сонша неге маңызды және мен одан не үйренем [Мәтiн] / қазақ тiлiне аударған У. Қыдырханұлы. – Алматы : Алматы кiтап, 2006. - 40 б.

Хан Санйаснаин Мұхаммед пайғамбар туралы [Мәтiн] / қазақ тiлiне аударған У. Қыдырханұлы . – Алматы : Алматы кiтап, 2006. - 56 б.

Бахтия, И. Бөрала ; Бозторғай ; Ай мен Қандек ; Сауысқан ; екi өгiз ; мүкжидек ; Мысығым ; Көшетiм [Мәтін] :  өлеңдер / И. Бахтия ; ауд.У. Қыдырханұлы // Жұлдыз. - 2015. - № 12. - Б. 156-159.

Рози, Р. Бөлiнгендi бөрi жейдi; Патша мен Құмырысқа ; Әдiлдiк [ Мәтін] : өлеңдер / Р. Рози ; ауд.У. Қыдырханұлы // Жұлдыз. - 2015. - № 12. -  Б. 159-165. 

 

                                                       У. Қыдырханұлының құрастыруымен жарық көрген кітаптар

                                                                      Книги вышедшие с участием Кыдырханова У. 

 

Разданұлы, М. Ата заман сөйлейдi [Мәтін] : әңгiмелер мен повестер / қолжазбаны дайындап, алғы сөзiн жазған У. Қыдырханұлы, М. Разданұлы - Астана: Елорда, 2005. - 224 б.

Апашбайұлы, А. Жыр-ғұмыр [Мәтін] : өлеңдер жинағы / А. Апашбайұлы; құраст. У. Қыдырханұлы - Алматы : Дүниежүзі қазақтары қауымдастығы, 2013. - 296 б.

                                                        У. Қыдырхановтың өмірі мен шығармашылығы туралы әдебиеттер

                                                                       Литература о жизни и творчестве Қыдырханова У.

Зұлфықаров, М. Лутфулла [Мәтін] : әңгіме / М.  Зұлфықаров М. // Жұлдыз . - 1970. - № 6. – Қыдырханов У.: б. 91-107. 
Екпін , Мейрам. Қарт қаламгер қарашаңырақта болды: [жазушы Уақап Қыдырханов туралы.] / М. Екпін // Дидар. - 2017. - 16 қараша.- Б.24.
Қыдырханов У. Елбасының сырттағы ағайынға жасаған жақсылығын ұмытпаймын: [жазушы Уақап Қыдырханұлымен сұхбат] / У. Қыдырханов ; сұхбат: М. Иманғали // Дидар. - 2017. - 30 қараша.- Б.15.; 2 желтоқсан.- Б.5.

Мырзахметұлы, М. «Аллаға сыйын, аллаға сүйен! Жарылқайтын да, жазалайтын да, жан дүниеңдi тазалайтын да ол - сенiң иең!» - деп төгiлте тәржiмаланған Құран Кәрiм жарыққа шықты [Мәтін] : [У. Қыдырханұлы аударған Құран Кәрiм кiтабы жайында] / М. Мырзахметұлы // Егемен Қазақстан. - 2003. - 21 наурыз (№ 64-65). – Б. 4.

Көргенi көп қаламгер [Мәтін] : [қаламгер Уахап Қыдырханұлы туралы] // Егемен Қазақстан. - 2003. - 20 желтоқсан. - Б. 5.

Қабышұлы, Ғ. Қарапайым бiр қазақ [Мәтін] : [қаламгер У. Қыдырханұлы жайлы] / Ғ. Қабышұлы // Қазақ әдебиетi. - 2004. - 23 қаңтар. - Б. 12.

Ахметова, Г. "Шалқар-2 " - мәдени мұра деуге әбден лайық [Мәтін] : [У. Қыдырханұлының "Мәдени мұра және төл жазуымыздың мұрагерi атты баяндамасы] / Г. Ахметова // Журналист. - 2007. - қыркүйек. - Б. 3.

Өтеулiұлы, Ө. "Өз елiм - өзегiм" дейтiн жазушы [Мәтін] : [жазушы, қаламгер, журналист, У. Қыдырханұлы 80 жаста] / Ө. Өтеуліұлы// Алматы ақшамы. - 2012. - 25 желтоқсан. – Б. 11.

Ақтаев, С. Сексеннiң сыры, сағыныш жыры [Мәтін] : [ жазушы, қаламгер, журналист У. Қыдырханұлы туралы] / С. Ақтаев // Жетiсу. - 2012. - 22 желтоқсан. - Б. 6.

Ақтаев, С. Сексеннiң сыры, сағыныш жыры [Мәтін] : [ жазушы У. Қыдырханұлы 80 жасқа толуына орай] / С. Ақтаев // Президент және Халық. - 2012. - 28 желтоқсан (№ 52). - Б. 5.

Мерейлi қаламгер  [Мәтін] : [жазушы У. Қыдырханұлы 80 жаста] // Ана тiлi. - 2012. - 27 желтоқсан. - Б. 3.

Қазақстаным - қарашаңырағым ! [Мәтін] : [жазушы У. Қыдырханов туралы] // Егемен Қазақстан. - 2012. - 12 қазан (№ 667/669). – Б. 6.

Жолымбет, Қ. Имандылық - бірлігіміздің кепілі [мәтін] : [жазушы У. Қыдырханов туралы] / Қ. Жолымбет // Семей таңы . - 2013. - 26 наурыз. - Б. 3.

Дәбей, Ы. Қалам алып Арғынбек... [Мәтін] : [У. Қыдырханұлының құрастыруымен шыққан ақын А. Апашбайұлының "Жыр ғұмыр" жинағы жайлы] / Ы. Дәбей // Қазақ әдебиетi. - 2014. - 29 тамыз. - Б. 5. 
Қабышев , Ғаббас. Тоқсанның төрінде: [жазушы Уахап Қыдырханұлы 90 жаста] / Ғ. Қабышев // Дидар. - 2022. - 13 желтоқсан.- Б.5.

                                                                            *** 

Рысакова, Ш. Сохраняя духовные ценности [Текст] : [о Кыдырханулы У.] / Ш. Рысакова // Вести Семей. - 2013. - 26 марта. –С.1.

Кыдырханулы, У. "Аллах моя вера, опора моя -труд" [Текст] / У. Кыдырханулы ; сост.: К. Раисова, К., М. Калачян // Спектр. - 2013. - 3 апреля. - С. 5.