Абенов Ш.

Обновлено 15.07.2025 10:44

Абенов Шакер (Мухаммедшакхур) (1901-1994) – писатель, поэт, акын, фольклорист, композитор, член Союза писателей СССР (1939), участник Великой Отечественной войны.

Родился 10 января в 1901 г. в Абайском районе Семипалатинской облатси (ныне область Абай). Обучился грамоте у аульного муллы; окончил приходскую русскую школу в Семипалатинске (ныне г. Семей), впоследствии занимался самообразованием. В 1916 г. на страницах журнала «Айкап» появились первые стихотворения, тогда же начинающий поэт знакомится с известным казахским поэтом Султанмахмутом Торайгыровым.
В Чингисских горах организовывал колхозы, состоял в аульном Совете. Одновременно с общественной работой увлеченно занимался поэзией, отдавая предпочтение острым стихам, сатирическим куплетам.
В 30-е годы Ш. Абенов некоторое время работал литературным секретарем Жамбыла Жабаева.
Был репресирован в 1937 году. С начала ВОВ служит в штрафном батальоне После тяжелого ранения к концу войны Шакер Абенов возвращается на родную землю.
Признание пришло только в конце 20-го века, в 90-летие поэта. Какой бы тяжелой ни была судьба Шакера Абенова, литературная жизнь, творческий мир оставались яркими и насыщенными, хотя многое из его творчества не дошло до нас, а ряд произведений сохранился в рукописном варианте.
Ш. Абенов – участник и призер многих айтысов. Продолжая искусство импровизации Ж. Жабаева, Д. Нурпеисовой, Нартая, Шашубая, Исы, Нурхана, Толеу, Ш. Абенов нашел свою индивидуальную манеру, основанную на знании устного народного творчества. Читал, декламировал произведения классиков мировой литературы - Байрона, Гете, Пушкина, Лермонтова, Шевченко, Фета, Блока, Есенина.
Это он донес до нынешнего поколения вместе с песенными мотивами поэму Шакарима «Калкаман-Мамыр». Отдельного разговора заслуживают сатирические сочинения Шакера Абенова: удачные сравнения, меткие определения поэта передавались из уст в уста, делали его имя известным.
Среди произведений Шакера Абенова особую художественную ценность представляет поэма «Козы Корпеш – Баян Сулу». Для ученых-филологов, исследователей творчество Шакера Абенова – пока нераскрытый клад.
Труд поэта был отмечен орденом «Дружбы народов», медалями и другими наградами. Шакер Абенов выдержал все муки, тяжкие удары судьбы, но до конца своей жизни остался верным поэзии, не изменил своему главному делу.
Ш. Абенов скончался 23 октября в 1994 г.

Ш. Әбенов шығармалары
Произведения Абенова Ш.
 Кітаптар - Книги

Әбенов, Ш. Кейпiн-Батыр: поэма / Ш. Әбенов.- Алматы: Қазмемлкөрәдеббас, 1962.- 191 бет
Әбенов, Ш.Қозы Көрпеш-Баян сұлу: поэма / Ш. Әбенов; сур. Ю. Мингазитинов. - Алматы: Жазушы, 1965. - 115 б.
Әбенов, Ш. Ортақарал: поэма / Ш. Әбенов. - Алматы, 1968.- 88 б.
Әбенов, Ш. Шыңғыстау: дастандар/ Ш. Әбенов. - Алматы, 1980. - 288 б.
Әбенов, Ш. Шыңғыстаусазы: дастандар/ Ш. Әбенов. - Алматы, 1985. – 112 б.
Әбенов, Ш. Дастандар / Ш. Әбенов. - Алматы: Жазушы, 1991.- 336 б.
Әбенов, Ш. Шыңғыстау: толғау-термелер, өлең-дастандар, аңыздар, мысалдар мен әңгiмелер / Шығыс Қазақстан обл. әкiмдiгi.- Астана: Фолиант, 2011. - 504 б.- (Алтай - Ертiс кiтапханасы)

Ш. Әбенов жарияланымдары
Публикации Абенова Ш.

 Әбенов, Ш. Мұхтар сөзi: өлең / Ш. Әбенов // Абай.- 1997.- № 1.- Б. 92.
Әбенов, Ш. Тарбағатай: өлең / Ш. Әбенов // Мәдениет және тұрмыс.- 1961 - № 5.
Әбенов, Ш. Тоқтамыс: дастан // Абай. - 2000. - № 2. - Б. 22 - 35.
Шәкiрдiң шымшымалары: өлең // Қазақ әдебиетi. - 2010. - 12 - 18 қараша. - Б. 12.

 Ш. Әбенов мақалалары
Статьи Абенова Ш.

Әбенов, Ш. Әдiлдiк: Абайдың 125 жылдығына арналған // Семей таңы.- 1971. - 23 март.
Әбенов, Ш. Абайдың 125 жылдығына арналған / Ш. Әбенов // Семей таңы. - 1971. - 16 апрель.
Әбенов, Ш. Көңiл күйi мен ел мүддесi / Ш. Әбенов // Семей таңы. - 1971. - 9 апрель. - Абайдың 125 жылдығына арналған.
Әбенов, Ш. Сөзiнiң iшi музей,сырты мүсiн / Ш. Әбенов // Семей таңы. - 1971. - 9 июнь - Абай ақын туралы жыр.
Әбенов, Ш. Бұл шындық көзім көрді: [Бұрын жарияланбаған өлеңдері] / Ш. Әбенов // Қазақ әдебиеті. - 1997. - 8 көкек. - Б. 10-11.
Әбенов, Ш. Сары май мен солдаттың айтысы: [Жарық көрмей жатып қалған өлеңдер топтамасы.] / Ш. Әбенов // Абай. - 1999. - №1. - б. 43-51.
Әбенов, Ш. Көкбай ақын / Ш. Әбенов // Семей таңы. - 2011. - 13 қыркүйек. - Б. 4.
Әбенов, Ш. Маскүнем шебер / Ш. Әбенов // Абай. - 2014. - №6. - Б. 88-94.
Әбенов, Ш. Мусаннифтің зайыбы  / Ш. Әбенов // Абай. - 2015. - №1. - Б. 80-85.

Ш. Әбеновке арналған өлеңдер
Стихи, посвященные Абенову Ш.

Жанғалиев, Т. Баба жайлы баллада / Т. Жанғалиев // Абай. - 2000. - № 4. - Б. 71-73.
Айтұлы, Н. Шәкiрге соңғы сауал: өлең / Н. Айтұлы // Қазақ әдебиетi.- 2001.- 2 ақпан.- Б. 5.

Рецензиялар
Рецензии

Ибраев, М. Екi дастан / М. Ибраев  // Ертiс. - 1963. - 15 май.
Кiрбетов, Б. Ортақ арал / Б. Кiрбетов // Семей таңы. - 1968. - 8 декабря.

Ш. Әбенов туралы әдебиет
Литература об Абенове Ш.

Шәкiр Әбенов  // Қазақ әдебиетi. - 1994. - 4 қараша. - Б. 15. - Халық ақыны қазанама.
Әбенов, Ш. Некролог // Қазақ әдебиеті. - 1994. - 4 қараша.
Сейсенұлы, Д. Халық ақыны  / Д. Сейсенұлы // Егемен Қазақстан. - 1995. - 29 қараша. - Ақын Ш. Әбенов туралы.
Кәрiпжанәулетi, А. Талант қырлары / А. Кәрiпжанәулетi // Сұхбат. - 1996. - 6 ақпан.- 4 б. Ақын Ш.Әбенов туралы.
Қадыров, А. Шәкір Әбеновтың әдеби мұрасы: автореферат / А. Қадыров. - Семей : Б.ж., 1999. - 30 б.
Қадыров, А. Азаттық аңсаған ақын/ А. Қадыров // Семей таңы. - 2001. - 7-15 наурыз. - Шәкiр Әбеновтың 100 жылдығы қарсаңында.
Қадыров, А. Абай үлгiсiндегi эпик ақын // Ұлт тағылымы = Достояние нации. - 2010. - № 4. - Б. 306-311.
Қайратұлы, Б. Ел басының өзiне бата берген ақын Шәкiр Әбенов туралы толғау / Б. Қайратұлы // Астана ақшамы. - 2001. - 29 қараша. - Б. 3.
Сейсенұлы, Д. Жыр дүлдүлiнiң жүз жылдығы / Д. Сейсенұлы  // Егемен Қазақстан. - 2001.- 9 қазан. - Ақын Ш. Әбенов туралы.
Бельгер, Г. Шынашақтай Шәкiр шал / Г. Бельгер; ауд. З. Асабаев // Парасат. - 2002. - № 2. - Б. 7. - Шәкiр Әбенов туралы эссе.
Бiржанқызы, М. Қайсар ақынға мұражай ашылды: абыз ақын Шәкiр Әбеновтiң өмiр жолына қысқаша шолу / М. Бiржанқызы // Семей таңы. - 2003. - 31 қазан. - Б. 6.
Нұрғали, Р. Кең тынысты ақын // Жетi томдық шығармалар жинағы.- Астана : Фолиант, 2005. - Т.3. - Б. 559-562. - Ақын Шәкiр Әбенов жайлы.
Мағауина, З. Шәкiр Әбенов: халық ақыны Шәкiр Әбеновтiң өмiрi мен поэзиясы жайында / З. Мағауина // Семей таңы. - 2005. - 11 наурыз. - Б. 3.
Серiкбайұлы, Ш. Тайпалмас сөздiң жорғасы / Ш.  Серiкбайұлы // Сыр бойы. - 2006. - 11 қараша. - Б. 3. - Халық ақыны Шәкiр Әбенов, Ержан жырау және ақын Жамал Қонақбаев туралы.
Кеңесбаева, Ш. Шәкiр Әбенов - айтыстағы дара тұлға / Ш.  Кеңесбаева // Қазақ тiлi мен әдебиетi. - 2006. - № 6. - Б. 69-72.
Жарылғап, М. Шәкiр ата Ақтоғайда: халық ақыны Ш. Әбеновтiң туғанына - 105 жыл / М. Жарылғап // Орталық Қазақстан. - 2006. - 11 мамыр. - Б. 7.
Кемелбаева, А. Шәкiр Әбеновтың "Қозы Көрпеш - Баян сұлу" дастаны / А.  Кемелбаева // Жұлдыз. - 2008. - № 11. - Б. 175-172.
Байдәулетова, Қ. Абақтыдан жеткен сағыныш / Қ. Байдәулетова // Айқын. – 2009. - 28 қазан. - Б. 8.
Сұлтанов, Ө. Халық ақыны Шәкiр Әбеновтiң 1971 жылғы Абайдың 125 жылдық тойында ақындар мүшайрасындағы беташары: беташар / Ө.  Сұлтанов // Абай.- 2010.- № 2.- 9-14 б.
Тоққарин, Д. Намыс оты жалындаған жырау ата / Д. Тоққарин // Семей таңы. - 2011. - 11 қаңтар. - Б. 3. - Шәкер Әбеновтiң туғанына 110 жыл толуы қарсаңында.
Қадыров, А. Шәкiр ақын / А. Қадыров // Әбенов, Ш. Шыңғыстау: толғау-термелер, өлең-дастандар, аңыздар, мысалдар мен әңгiмелер / Шығыс Қазақстан обл. әкiмдiгi.- Астана: Фолиант, 2011. - Б. 5-26.
Жанғалиев, Т. Шәкiр ақын мен Әзағаң / Т. Жанғалиев // Егемен Қазақстан. - 2012 . - 21 наурыз. - Б. 6. - Ақын Ш. Әбенов пен Ә. Нұршайықов туралы естелiк.
Иманғали, М Шәкiр Әбеновтiң емшiлiк, көрiпкелдiк қасиетi де болыпты  // Дидар. - 2014. - 30 мамыр. - 23 б. - Ақын Ш. Әбенов жайлы деректерден.
Сәрсенбина, А Шыңғыстаудың бір шыңы-Шәкір ақын : ақын Шәкір Әбеновтің туғанына 120 жыл толуына орай / А. Сәрсенбина // Ертіс өңірі. - 2021. - 6 қазан. - Б. 8.

***

Писатели Семипалатинского региона: био-библиографический указатель / Семипалатинская универсальная научная библиотека им. Абая. - Семипалатинск : Талант, 2006. - 82 с.