Алтынбаев К.

Обновлено 15.08.2024 15:20

Алтынбаев Калихан Калиаскарулы (1927-2002 гг.) - поэт-импровизатор.

Родился 23 декабря в 1927 г. в с. Каратал Жарминского района Семипалатинской области (ныне область Абай). Имя поэта ассоциируется с именем общественного деятеля Алихана Бокейханова, который в те годы с экспедицией Щербины находился в районе села Георгиевка. Дед поэта хотел назвать внука в честь А. Бокейханова, однако давать ребенку имя опального деятеля, руководителя партии «Алаш» было небезопасно. И мальчика назвали Калихан, исполнив тем самым частично желание деда. До 1958 г. К. Алтынбаев работал на золотом руднике Акжал. С начала 60-х годов работает журналистом в газетах «Молшылық үшін» («За изобилие»), «Жулдыз» («Звезда»).
В период с 1973 по 1985 гг. поэт опубликовал поэтические сборники «Дала бесік» («Степная колыбель»), «Қиял қанатында» («На крылах мечты»). Сборники разнообразны по тематике и жанрам: айтысы, терме, небольшие поэмы, в которых он продолжил и обогатил лучшие традиции импровизаторского искусства.
В 1994 г. вышла отдельным изданием его поэма «Мамай батыр».
Более тридцати раз выходил К. Алтынбаев на песенные состязания - айтысы. Его выступления на конкурсах айтысов вошли в сборники: «Ақындар шықты айтысқа», «Ақындар жыры», «Жамбыл және кәзіргі алык, поэзиясы» «Жыр шашу» и другие.
Произведения К. Алтынбаева (айтысы и песни) переведены на узбекский, русский, киргизский языки. Его айтысам, исполнительской манере, ораторскому искусству дали высокую оценку писатели и ученые Г. Мусрепов, М. Каратаев, Исмаилов, Б. Искаков и другие.
Калихан Алтынбаев известен как собиратель казахского фольклора, автор научных статей, посвященных проблемам топонимики Семипалатинского Прииртышья.
Скончался 7 сентября в 2002 г.

 Қ. Алтынбаевтың шығармалары
Произведения Алтынбаева К.
 Кітаптар - Книги

Алтынбаев, Қ. Қалбатау: Таңдамалы жырлары, айтыс-дастандары және зерттеу мақалалары / Алтынбаев Қ. - Алматы : Мерей, 1997. - 179 б.
Алтынбаев , Қ. Ақсуат: (тарихи-деректі басылым) / Қ. Алтынбаев , Е. Жұмахан. - Алматы : Ер-Дәулет, 1998. - 288 б.

Қ. Алтынбаевтың мерзімді басылымдар мен жинақтардағы мақалалары
Публикации Алтынбаева К. в периодических изданиях и сборниках 

Алтынбаев, Қ.Ақын талантына бас ию / Қ. Алтынбаев // Семей таңы. - 1988. - 12 тамыз ; 24 тамыз.
Алтынбаев , Қ. Қазақтың Көкжал Барағы / Қ. Алтынбаев // Дидар. - 1991. - 30 қараша. - Б. 3.
Алтынбаев, Қ. Әди Шәріповке арнау: [жерлесіміз, партизан-жазушы Әди Шәріповтың 80 жылдық мерейтойына арнау] / Қ. Алтынбаев // Рауан. - 1992. - 6 қараша. - Б. 4.
Алтынбаев, Қ. Ұлылық ордасында: [жазушы М. Әуезовтің 70 жылдығында Абай ауданының орталығы Қарауыл селосында айтылған толғау] / Қ. Алтынбаев // Абай. - 1992. - № 3. - Б. 87-88.
Алтынбаев, Қ. Беташар-арнау / Қ. Алтынбаев // Абай. - 1995. - № 4.
Алтынбаев, Қ. Данышпанға бір ғасыр: [М. Әуезовтың мерейтойына арналған жаңа туындысы] / Қ. Алтынбаев // Семей таңы. - 1997. – 29 шілде.
Алтынбаев, Қ. Жетпісім,Біздің аудан,Кеңейтілген аудан: [өлеңдер] / Қ. Алтынбаев // Жұлдыз. - 1997. - 29шілде.
Алтынбаев, Қ. Жетпісім,Тілек...: [өлеңдер] / Қ. Алтынбаев // Дидар. - 1997. - 13 қараша.
Алтынбаев, Қ. Ақын ана: [Әшім Мырзашқызынның жыр қазынасынан] / Қ. Алтынбаев // Дидар. - 1998. - 15 желтоқсан.
Алтынбаев, Қ. Алаш азаматтарының аты ұмытылмасын: [1920 жылы қайтыс болған, Алаштың көрнекті азаматы Х.Тоқтамысов туралы дерек] / Қ. Алтынбаев // Дидар. - 1998. - 19 мамыр.
Алтынбаев, Қ. Аңызға айналған онжеті / Қ. Алтынбаев // Абай. – 1998. -№ 4.
Алтынбаев, Қ. Қазақ әні қазаққа жетіп жүр ме ?: [халықтық музыка мұраларын жинау төңірегінде ой] / Қ. Алтынбаев // Дидар. - 1998. - 5 мамыр.
Алтынбаев, Қ. Қалбаның күнгей жағында: [Қалба Матай ұрпақтары туралы тарихи дерек] / Қ. Алтынбаев // Дидар. - 1998. - 30 мамыр.
Алтынбаев, Қ. Аңызға айналған он жеті: [Семей өңірінен шыққан суырып салма ақындар туралы айтылған] / Қ. Алтынбаев // Абай. - 1999. - № 4. - Б. 45-50.
Алтынбаев, Қ. Жеңіс туралы: [Ұ. О. соғысының 54 жылдығына орай] / Қ. Алтынбаев // Дидар. - 1999. - 8 мамыр.
Алтынбаев, Қ. Жердің де тілі бар: жер атауларының сырынан / Қ. Алтынбаев // Дидар. - 1999. - 12 қаңтар. - Б. 
Алтынбаев, Қ. Днепр суын дулығасымен сапырған / Қ. Алтынбаев // Рауан - Восход. - 2003. - 17 қазан. - Б. 1-5.
Алтынбаев, Қ. Оралханның жері бұл / Қ. Алтынбаев // Дидар. - 2003. - 8 шілде. - Б. 4.
Алтынбаев, Қ. Көркейген менің Көкпектім : толғау / Қ. Қ. Алтынбаев // Бесқарағай тынысы. - 2009. - 17 қазан. - Б. 2.
Ақтамберді Күлдір-күлдір кісінетіп: жыр-толғаулар және ғылыми мақалалар, зерттеулер / Ақтамберді. - Астана : Фолиант, 2013. - 264 б. - Алтынбаев Қ. Қазақ тарихындағы көрнекті тұлға.
Тобықты Мамай батыр, би/ құраст.: Молдабек Жанболатұлы. - Алматы : [б. и.], 2015. - 340 б. - Алтынбаев Қ. Жер иесі.

 Қ. Алтынбаев туралы әдебиеті
Литература об Алтыбаеве К.
 Кітаптар-Книги

Атажұртым - Көкпекті : [Көкпекті ауданының 80 жылдығына арналған] / А. Тлеухан, Ә. Жайсан . - Семей, 2010 . Т. 2. - 371 б. – Алтынбаев Қ. туралы.
Жарма ақындары: антологиялық жинақ. 1-ші кітап / құраст.: М. Иманжапаров, М. Зүкенұлы. - Семей : Үш биік, 2010. - 328 б.
Төлебаева, Қ. Шалқар шабытты ақын : [халық ақыны Қалихан Алтынбаевтың шығармашылығы мен өмірі туралы] / Қ. Төлебаева. - Астана : Полиграфия, 2010. - 160 б.
Семей өңірінің ақын-жазушылары: био-библиографиялық көрсеткіш / Абай атындағы әмбебап ғылыми кітапхана. - Семей : Талант, 2005. - 96 б. – Алтынбаев Қалихан: б. 3-4.
Тулебаева, К. Т. Қалихан Алтынбаевтың әдеби мұрасы: филология ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның авторефераты / К. Т. Тулебаева. - Алматы, 2009. - 24 б.
Шығыс Қазақстанның мәдени мұралары (тарих, мәдениет, білім). - Өскемен : ШҚМУ, 2006. - 432 б.

***

Омаров , Асан. Біздер үшін -Зайсанның жайсаңысыз : [зайсандық сөзжұмбақшы Қалибек Алтыбаев 80 жаста] / А. Омаров .  // Дидар. - 2023. - 11 мамыр. - Б. 8.

***

Мусин, М. Ш. От Толагая до Сарыбеля / М. Ш. Мусин. - Усть-Каменогорск : Медиа-Альянс, 2005. - 331 с. – Алтынбаев К.

 Мақалалар
Статьи

Ақынның асқар тауы : [ақын Қ. Алтынбаевтың 65 жылдық мерейтойына арналған бет] // Рауан. - 1992. - 6 қараша. - Б. 3.
Алтынбаев, Қ. Жауынгер, жазушы, журналист : [халқы жазушысы Ә. Нұршайықовтың туғанына 70 жыл] / Қ. Алтынбаев // Семей таңы . - 1992. - 6 тамыз. - Б. 3.
Нұқайұлы, Т. Зерделі ойлар сандығы: [Қ. Алтынбаевтың "Қалбатау" жинағы жайында] / Т. Нұқайұлы // Дидар. - 1997. - 6 қараша.
Серікбаев, Н. Кеудесі - жыр, зердесі - нұр: [айтыскер ақын Қ. Алтынбаев 70 жаста] / Н. Серікбаев // Дидар. - 1997. - 28 маусым.
Төлеуов, М. Ақынымызды қашан ардақтаймыз?: [cуырып салма айтыс ақыны Қ.Алтынбаев жайлы] / М. Төлеуов // Семей таңы. - 1997. - 1шілде.
Аханов, Б. Қарымды ақын: [Семей өңірінің ақыны, тарихи шежірелерді жинақтап, дәріптеуші Қалихан Алтынбаев туралы] / Б. Аханов // Семей таңы. - 2002. - № 42. - Б. 10.
Аханов, Б. Үлгі едің жастарыңа: [ақын Қалихан Алтынбаевтың рухына арналған өлең] / Б. Аханов // Дидар. - 2002. - 12 қараша. - Б. 4.
Ердембеков, Б. Алтынбаев мен едім, қай қазақтан кем едім ?!: [шежіре - ақынды ақтық сапарға үн- түнсіз шығарып салғанымыз туралы автор сөз қозғайды] / Б. Ердембеков // Семей таңы. - 2002. - № 47. - Б. 9.
Мұхамадиұлы, М. Халқының Қалиханы, Қалбаның қара дауылы / М. Мұхамадиұлы // Рауан - Восход. - 2003. - 10 қазан. - Б. 5.
Оралов, М. Айтыстың ақиығын ұмытпайық / М. Оралов // Дидар. - 2003. - 16 қыркүйек. - Б. 4.
Ғабдуллаұлы, С. Айтыстың алтын арқауы: айтыскер Қалихан Алтынбаев жайлы қанағат сөз / С. Ғабдуллаұлы // Дидар. - 2006. - 16 желтоқсан. - Б. 6.
Тоқанұлы, Б. Кенді Алтай кенен жырға кенде емес-ау / Б. Тоқанұлы // Дидар. - 2006. - 30 желтоқсан. - Б. 4.
Төлебаева, Қ. Қ. Алтынбаевтың "Ақырғы айқас" дастанының эпикалық табиғаты / Қ. Төлебаева // ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы = Вестн. КазНУ. Серия филологическая. - 2006. - № 8-9. – Б. 205-206.- Библиогр.: 4 атау.
Төлебаев, А. Қара өлеңнің құдіретін таныған / А. Төлебаев // Семей таңы. - 2008. - 17 қаңтар. - Б. 5.
Бердібек, Д. Қалиханның айтыскерлік қыры: ақын Қалихан Алтынбаевтың туғанына 85 жыл / Д. Бердібек // Жұлдыз. - 2012. - 26 шілде. - Б. 4.
Қожаев , Қ. Абай әлемін танытқан: Қалибек Алтыбай зиялы қауым ілтипатына бөленді / Қ. Қожаев // Семей таңы. - 2012. - 1 маусым. - Б. 2.

***

Жумабайулы, М. Полвека в творчестве: [о творчестве акына К. Алтынбаева] / М. Жумабайулы // Рудный Алтай. - 1997. - 6 нояб.
Аканова, Л. Презентация книги "Кокпекты" : [об Алтынбаеве К.] / Л. Аканова // Новая жизнь. - 2002. - 15 июня. - С. 1.
Тупицын, В. Акын-импровизатор, поэт, журналист, писатель, человек : [о К. Алтынбаеве] / В. Тупицын // Новая жизнь. - 2009. - 14 ноября. - С. 3.
Малгаждаров, К. Край мой милый - ты как дом родной : [82 года Кокпектинскому району] / К. Малгаждаров. // Новая жизнь. - 2012. - N 86 (25 окт.). - С. 1.
Садыкова, А. Славный путь знаменитого земляка : [почетный гражданин Калихан Алтынбаев. Кокпектинский район] / А. Садыкова.  // Новая жизнь. - 2012. - N 86 (25 окт.). - С. 2.
Байторина, Нурай. "Жизнь дарит вдохновение..." : [о Калихане Алтынбаеве] / Н. Байторина .  // Вести Семей. - 2017. - 8 августа. - С. 4
Возрождение имени поэта : [о Калихане Алтынбаеве].  // Вести Семей. - 2017. - 8 августа. - С. 1
Оркушпаева, Н. Импровизация на миллион : [о праздничных мероприятиях к 90-летию Калихана Алтынбаева. Открытие памятника. Калбатау] / Н. Оркушпаева. // Рудный Алтай. - 2017. - 12 августа. - С. 2
Токобаев, М. Кокпектинцы хранят память об акыне : [об открытии зала, посвященного жизни и творчеству Калихана Алтынбаева в музее Кокпекты] / М. Токобаев. // Рудный Алтай. - 2017. - 18 ноября. - С. 2

 Электрондық ресурстар
Электронные ресурсы