Баймуратов Н.

Обновлено 25.11.2022 17:57

Баймуратов Нурлыбек (1887-1969 гг.) - поэт, член Союза писателей СССР, заслуженный деятель искусств Казахской ССР.

Родился 6 декабря 1887 года в Бескарагайском районе Семипалатинской области (ныне область Абай) в семье скотовода-бедняка.

С малых лет работал матросом в Иртышском пароходстве. Учился в медресе аула Башколь. С детских лет научился владеть русским, немецким, татарским языками. После смерти отца переехал на родину отца в аул Бозарал Майского района Павлодарской области. Учился в Оренбурге на рабфаке, работал председателем ревкома в Каркаралинском уезде. В эти годы у него складывается талант певца-импровизатора, исполнителя и сказителя.
Нурлыбек Баймуратов принимал участие в айтысах с известными акынами И. Байзаковым (1922), Н. Бекежановым (1939), М. Жапаковым (1943), Т. Кабдиковым (1949). Был участником республиканского слета акынов от Семипалатинска на втором съезде писателей Казахстана (1922). Его особый поэтический и певческий талант проявился в годы Великой Отечественной войны. Патриотические песни акына поднимали дух у бойцов фронта и тыла. После войны были изданы его стихи и песенные айтысы. Он автор таких произведений, как: «Ер Төлеген» (1945), «Қанды жорық» (1948), «Айтыстар» (1945) и др.

После смерти автора издан сборник песен «Қазына» (1982).

Умер 8 ноября 1969 года. Похоронен в селе Новониколаевка Бескарагайского района области Абай.

Н. Баймұратовтың шығармалары

Произведения Баймуратова Н.

Кітаптар

Книги

Баймұратов, Н. Ер Төлеген [Мәтін] : [Кеңес Одағының Батыры Т. Тоқтаровқа арналған поэма] / Н. Баймұратов. - Алматы : Қазақ мемлекет баспасы, 1945. - 77 б.

Баймұратов, Н. Өлеңдер мен поэма [Мәтін] / Н. Баймұратов. - Алматы : Қазақтың мемлекеттік көркем әдебиет баспасы, 1957. - 140 б.

Баймұратов, Н. Қанды жорық [Мәтін] : поэма / Н. Баймұратов. - Алматы : Қазмемкөркемәдеббас, 1962. - 124 б.

Баймұратов, Н. Қазына [Мәтін] : өлеңдер мен поэмалар / Н. Баймұратов. - Алматы : Жазушы, 1982. - 140 б.

Баймұратов, Н. Қазына [ Мәтін ] : өлеңдер мен поэмалар / Н. Баймұратов; құраст. А. Бұлдыбаев. - Алматы : Жазушы, 1982. - 237 б.

Н. Баймұратовтың мерзімді басылымдарда жарияланған мақалалар

Публикации Баймуратова Н. в периодических изданиях

 Мақалалар

Статьи

 Баймұратов, Н. Иса туралы менің білетінім [Мәтін] : [естелік] / Н. Баймұратов, Ж. Сұрағанқызы // Абай. - 2000. - № 4. - Б. 40-41.

Баймұратов, Н. Иса туралы бiлетiнiм [ Мәтін ] : [ақын Иса Байзақов туралы] / Н. Баймұратов // Жас Алаш. - 2000. - 26 қыркүйек.

Баймұратов, Н. Абай [ Мәтін ] : поэмадан үзiндi / Н. Баймұратов // Абай мұражайының хабаршысы. - 2010. - № 1. - Б. 115-116.

 Өлеңдер

Стихи

Баймұратов, Н. Астанаға [ Мәтін ] : өлең / Н. Баймұратов // Лениншiл жас. - 1939. - 3 июль.

Баймұратов, Н. Жарлыға жарық iздедi [ Мәтін ] : өлең / Н. Баймұратов // Социалистік Қазақстан. - 1960. - 22 апрель.

Баймұратов, Н. Заман үнi [ Мәтін ] : өлең / Н. Баймұратов // Қазақ әдебиетi. - 1961. - 1 декабрь.

Баймұратов, Н. Ұлы көш [ Мәтін ] : өлең / Н. Баймұратов // Социалистік Қазақстан. - 1962. - 18 февраль.

Баймұратов, Н. Арайлы таңға асығам [ Мәтін ] : өлең / Н. Баймұратов // Мәдениет және тұрмыс. - 1964. - № 8. - Б. 12-13.

Н. Баймұратов туралы әдебиеттер

Литература о Баймуратове Н.

Кітаптар

Книги

Қожахметов, А. Берекелі өлке, Бесқарағай [Мәтін] / А. Қожахметов. - Семей : Полиграфия, 2001. - 194 б. - Баймұратов Н. туралы.

Түкісов, У. Асылдың сынығы [Мәтін] : [Ертіс өңірінің аты аңызға айналған адамдары туралы] / У. Түкісов. - Павлодар, 2002. - 480 б. - Баймұратов Н. туралы.

Қазақстан жазушыларыХХ ғасыр [Мәтін] : анықтамалық. - Алматы : Ана тілі, 2004. - Баймұратов Н.: Б. 68.

Семей өңірінің ақын-жазушылары [Мәтін] : био-библиографиялық көрсеткіш / Абай атындағы әмбебап ғылыми кітапхана. - Семей : Талант, 2005. - Баймұратов Н.: Б. 21.

Шығыс Қазақстанның мәдени мұралары [ Мәтін ] : (тарих, мәдениет, білім) [Мәтін]. - Өскемен : ШҚМУ, 2006. - Баймұратов Н.: Б. 316.

Қазақстан жазушылары [Мәтін] : анықтамалық / жауапты ред. Б. Шаханұлы. - Алматы : Ан-Арыс, 2009. - Баймұратов Н.: Б. 81.

Қапанов, Б. Совет Одағының Батыры Төлеген Тоқтаров [Мәтін] : / Б. Қапанов, С. Құдабаев. - Өскемен : ШҚМУ, 2010. - Баймұратов Н. : Б. 71.

Түкісов, У. Елім деп еңбек еткендер [Мәтін] : [еңбек ардагері, журналист У. Түкісовтың очерк, дастан, өлеңдері мен жеке азаматтардың өмір жолы топтастырылған] / У. Түкісов. - Астана : Нұр-Астана, 2012. - 368 б. -Баймұратов Н. туралы.

Бұл өлең шыққан екен бірталайдан... [Мәтін] : "Біржан-Сара айтысына" қатысты зерттеу мақалалар мен ғылыми ой-тұжырымдар. - Өскемен : С. Аманжолов атындағы ШҚМУ "Берел" баспасы, 2014. - 506 б. - Баймұратов Н. туралы.

Шығыс Қазақстаноблысы [Мәтін] : энциклопедия. - Алматы : Қазақ энциклопедиясы, 2014. - Баймұратов Н.: Б. 239.

Мақалалар

Статьи

 1963

Қорабаев, Р. Жорық жыры [Мәтін] / Р. Қорабаев // Қазақ әдебиетi. - 1963. - 20 сентябрь.

2000-2010

Сәрсеке, М. Ақындардың құлжасы [Мәтін] : [ақын Нұрлыбек Баймұратов туралы бір үзік сыр] / М. Сәрсеке // Абай. - 2000. - № 4. - Б. 44-46.

Сәрсекеев, М. "Ақылды адам арманмен егеспейді" [Мәтін] : [Cемейде жазушы М. Сәрсекеевтің "Бес тұғыр" кітабы жарық көрді. Жинаққа Т. Көбдіковтың, Н. Баймұратовтың, С. Әлімбетовтың, Ш. Әбеновтың, К. Тұрғанбаевтың өлеңдері енген / М. Сәрсекеев // Семей таңы. - 2000. - 1 қыркүйек. - Б. 4.

Снегин, Д. Нұрлыбек пен Балқия [Мәтін] : [айтыс ақыны Н. Баймұратов пен оның жары Балқия туралы] / Д. Снегин // Түркiстан. - 2000. - 17 қараша.

Ақындардың құлжасына құрмет [Мәтін] : Н. Баймұратов туралы // Егемен Қазақстан. - 2001. - 26 қыркүйек. - Б. 7.

Бәделхан, А. Қараңғы түнде қамығып, қаламымды алайын, жүрегiмнiң қанына қаламымды малайын [Мәтін] : [алғаш рет ашаршылық туралы поэма жазған ақын Нұрлыбек Баймұратов жайлы сұхбат] / А. Беделхан // Жас Алаш. - 2002. - 30 мамыр. - Б. 1, 5.

Бәделханұлы, А. Нұрлыбек - төкпе ақын [Мәтін] : ақындардың сүлейi Н. Баймұратовтың туғанына 115 жыл / А. Бәделханұлы; әңг. А. Әбiш // Сарыарқа самалы. - 2003. - 28 қаңтар. - Б. 4-5.

Кәкенұлы, Т. Ақтаңгер ақынның мұражайында [Мәтін] : Нұрлыбек Баймұратовтың туғанына - 100 жыл / Т. Кәкенұлы // Дидар. - 2003. - 25 қазан. - Б. 5.

Бекбосын, О. Дарындыны болар ма ұмытуға? [Мәтін] : Н. Баймұратов туралы / О. Бекбосын // Дидар. - 2003. - 23 қараша. - Б. 3.

Қасымұлы, А. Тараздан келген хат [Мәтін] : Н. Баймұратов туралы / А. Қасымұлы // Дидар. - 2004. – 1 маусым. - Б. 28.

Түкісов, У. Нұрлыбек ақын [Мәтін] / У. Түкісов // Дидар. - 2005. - 6 желтоқсан. - Б. 4.

Әбдiлманатқызы, Ә. Нұрлыбек Баймұратұлының "Ер Төлеген" поэмасындағы фольклорлық дәстүр мәселесi [Мәтiн] / Ә. Әбдiлманатқызы // Қазақ тiлi мен әдебиетi. - 2006. - № 10. - Б. 75-78.

Иман-Жапар, М. Бір суреттің сыры [Мәтін] : Н. Баймұратов туралы / М. Иман-Жапар // Ертіс өңірі. - 2009. - 3 маусым. - Б.12.

Жұмабекова, Г. Халық ақыны [Мәтін] : Н. Баймұратов туралы / Г. Жұмабекова // Бесқарағай тынысы. - 2009. - 12 қыркүйек. - Б. 4.

Нұрлыбек Баймұратов Ұлы Отан соғысы кезінде [Мәтін] // Бесқарағай тынысы. - 2010. - 25 тамыз. - Б. 4.

***

Кривицкий, Д. Покоен дух мятежного поэта / Кривицкий Д. - Текст // Рудный Алтай. - 2004. - 2 нояб. - С. 4

2011 - ...

Қожахметұлы, А. Жемісті жиырма жыл [Мәтін] : тәуелсіздікке жиырма жыл : Н. Баймұратов туралы / А. Қожахметұлы // Бесқарағай тынысы. - 2011. - 9 ақпан. - Б. 4; 19 ақпан. - Б. 4; 23 ақпан. - Б. 4; 26 ақпан. - Б. 4; 19 наурыз. - Б. 4; 23 наурыз. - Б. 4; 9 сәуір. - Б. 4; 6 сәуір. - Б. 4.

Қожахметұлы, А. Әуезов құрметтеп, Аймауытов ардақтаған ақын [Мәтін] : [ақын Н. Баймұратовтың туғанына 125 жыл] / А. Қожахметұлы // Дидар. - 2012. - 18 мамыр. - Б. 13.

Құсанбаев, С. Николайдың ауылы Нұрлыбек деп аталса... [Мәтін]: [ақын Н. Баймұратовтың есімін мәңгі есте қалдыру туралы] / С. Құсанбаев // Дидар. - 2012. - 15 маусым.- Б.5.

Сейсенұлы, Д. Баймұратов бесқарағайлықтарға ғана керек пе? [Мәтін] : [айтыс өнерінің дүлдүлі Н. Баймұратовтың есімін мәңгілік есте қалдыру туралы] / Д. Сейсенұлы // Дидар. - 2013. - 6 мамыр.- Б.5.

Сейсенұлы, Д. Осы жұрт Нұрлыбек ақынды біле ме екен? [Мәтін]: [айтыс өнерінің дүлдүлі Н. Баймұратовтың есімін мәңгілік есте қалдыру туралы] / Д. Сейсенұлы // Егемен Қазақстан. - 2013. - 31 мамыр.- Б.9.

Құсанбаев, С. Әуезов пен Аймауытов жоғары бағалаған жыр дүлділі [Мәтін] : [айтылмай жүрген ақын Нұрлыбек Баймұратов туралы] / С. Құсанбаев // Дидар. - 2013. - 26 қыркүйек.- Б.15.

Түкісов, У. Сертте тұрған семсер сөз [Мәтін] : Н. Баймұратов туралы / У. Түкісов // Егемен Қазақстан. - 2014.- 9 мамыр. -Б. 5.

Қожахметұлы, А. Мәңгілік елдің арқауы-елорда [Mәтін] : Н. Баймұратов туралы / А. Қожахметұлы // Бесқарағай тынысы. - 2014. - 17 мамыр. - Б. 4; 21 мамыр. - Б. 4.

***

Ким, Е. Счастливый Сабантуй : [о праздновании Сабантуя в с. Башкуль в честь 180-летия поселка и 130-летия акына Нурлыбека Баймуратова] / Е. Ким . - Текст // Рудный Алтай. - 2017. - 5 сентября. - С. 5

Ким, Е. Поэт. Импровизатор. Гуманист : [о праздновании 130-летия заслуженного деятеля искусства Казахской ССР, члена Союза писателей СССР Нурлыбека Баймуратова] / Е. Ким . - Текст // Рудный Алтай. - 2017. - 5 октября. - С. 23

Естаева, Гульжан. Памятник поэту : [вдоль трассы Омск - Майкапчагай установили памятник акыну-импровизатору Нурлыбеку Баймуратову] / Г. Естаева. - Текст // Рудный Алтай. - 2022. - 6 августа. - С. 4.