Найманбайулы А.

Обновлено 06.09.2022 22:24

Найманбайулы Асет (1867 - 1922) - акын, певец, композитор, участник движения Алаш.

Родился в 1867 г. в селе Бакты Урджарского района Семипалатинской (ныне Восточно-Казахстанской) области.

Начальное образование получил в медресе имама Зейноллы, В медресе Асет увле­кался изучением арабского языка и восточной поэзии. В 14-летнем возрасте Асет начинает свой творчес­кий путь как композитор и певец. Наиболее полно его та­лант поэта-импровизатора раскрылся в айтысах с такими акынами, как Карабай, Барабай, Кали, Самат, Арген, де­вушкой Малике. Айтыс Асета с девушкой Рымжан счита­ется одним из лучших в казахской дореволюционной ли­тературе.

С детства пел, сочинял собственные песни. В народе широко известны песни Асета «Інжу-Маржан», «Мақпал», «Майда қоңыр», «Гаухар қыз», «Әпитөк» и др. Асет автор кисса-дастанов «Салиха-Самн», «Ағаш ат», «Перизат», «Үш жетім қыз», «Нұгыман - Нағым», «Мәлік – Дарай», «Жәмсап», «Кешубай». Музыкально-поэтическое дарование Асета проявилось в айтысе с акынами Ырысжаном, Бактыбаем, Карибаем, Арипом, Кали, Саметом, Косымбаем, Кызыром, Кемпирбаем и Маликой. Известными являются «Айтыс Асета и Ырысжана», «Айтыс Асета и Карибая». В 1910 г. опубликованы песни Асета, записанные Л. Хамиди. В 1916 г. во время национально-освободительного восстания Асет Найманбайулы вместе с восставшими, уходя от преследования карательных отрядов, перешел через границу Китая. В 1918 г. от имени правительства Алаш-Орды поехал к китайским казахам, где встретился с лидерами движения Алаш. Здесь же Асет Найманбайулы сочинил толгау «Алашқа», которое долгие годы было неизвестным.

В своих произведениях Асет воспевает любовь к жиз­ни, горячую привязанность к родной земле, родному на­роду. Стихам и песням поэта присущи точное отражение черт кочевого быта, истории и этнографии казахского народа. Для поэтического стиля Асета Найманбайулы ха­рактерны образное выражение мыслей, яркая метафорич­ность, меткость сравнений. Асет продолжил и развил традиции великих акынов Сарыарки: Биржан-сала Кожагулова и Акан-сере Корамсаулы. Больше того, он способствовал распространению песен своего края по всему Семиречью, Тарбагатаю и Апаю. Многие произведения Асета вошли в музыкально-по­этическую сокровищницу казахского народа. Его песни исполняются современными профессиональными певца­ми, составляют репертуар фольклорно-этнографических ансамблей во многих областях Казахстана.

Асет Найманбайулы погиб 23 марта в 1922 г. в г. Кульдже.

 Ә. Найманбайұлының шығармалары

Произведения А. Найманбайулы

Кітаптар - Книги

Найманбаев, Ә. Шығармалар [Мәтiн: өлеңдер, айтыстар, дастандар / Ә. Найманбаев. - Алматы : Жазушы, 1968.

Найманбаев, Ә. Шығармалар [Мәтiн] : өлеңдер, айтыс-қағыстар мен дастандар / Ә. Найманбаев. - Алматы : Жазушы, 1988. - 304 б.

Найманбайұлы, Ә. Iнжу-маржан [Мәтiн] / Ә. Найманбайұлы. - Алматы:  Өнер, 1992. - 144 б.

Найманбайұлы, Ә. Толық шығармалар жинағы [Мәтiн] : Т.1 / Ә. Найманбайұлы ; Абай атын. Қазақ ұлттық пед. ун-тi ; Жамбылтану және халық ақындары ғылыми-зерттеу ин-ты ; құраст. С. Қожағұл ; жауап. ред. Б. Ыбырайым. - Алматы: Ұлағат, 2012. - 248 б.  

Найманбайұлы, Ә. Толық шығармалар жинағы [Мәтiн] : Т. 2 / Ә. Найманбайұлы ;  Абай атын. Қазақ ұлттық пед. ун-тi ; Жамбылтану және халық ақындары ғылыми-зерттеу ин-ты ; құраст. С. Қожағұл ; жауап. ред. Б. Ыбырайым. - Алматы: Ұлағат, 2012. - 368 б.

Найманбайұлы, Ә. Інжу-маржан [электрондық ресурс] : [Ә.  Найманбайұлының 125 жылдық мерейтойына орай әншінің өмірі, шығармашылығы, өлеңдерінің шығу тарихы сөз болады] / Ә. Найманбайұлы. - Алматы : Өнер, 1992. - 144 б. - М-ВООК "Өлкетану" Түпнұсқа Үржар аудандық кітапханасында.

Найманбайұлы, Ә. Шығармалары [Мәтiн] : өлең-толғаулар, дастан-хикаяттар, айтыстар / Ә. Найманбайұлы.- Астана :  Фолиант, 2013. - 416 б. - (Сарыарқа кiтапханасы).

***

Найманбайулы, А. Лебединая песня[Текст] : стихи /А. Найманбайулы // Аманат.- 2006.- № 6.- С. 62-63.

Найманбайулы, А. Девушка Гаућар;  Қаракөз – черноглазая[Текст] : песни / А. Найманбайулы ; переводВс. Рождественского; сост. Д.Г.Пряхина // Небосвод над моей головой  : фольклор и литературные памятники Казахстана.– М: Худ.лит, 2010.- С. 377-378.

Найманбайулы, А.Лебединая песня[Текст] : песни //  А. Найманбайулы ;перевод Вл.Цыбина ; сост. Д.Г.Пряхина // Небосвод над моей головой: Фольклор и литературные памятники Казахстана.- М.: Худ.лит, 2010.- С.378-380.

Ә. Найманбайұлының мерзімді басылымдар мен жинақтардағы жарияланымдары

Публикации в периодических изданиях и сборниках Ә. Найманбайулы

Найманбаев, Ә. Нұғман-Нағым [Мәтін] / Ә. Найманбаев // Абай. - 2002. - №1.- Б. 62 - 66.

Найманбайұлы, Ә. Ақырғы сөз [Мәтiн] : өлең / Ә. Найманбайұлы // Егемен Қазақстан. - 2004. - 20 наурыз . - Б. 3.

Найманбайұлы, Ә. Ақынның соңғы өлеңi [Мәтiн] / Ә. Найманбайұлы ;  жазып алған Р. Қожаұлы // Ақ желкен. - 2006.- N 9. - Б. 28.

Найманбайұлы,  Ә. Атым Әсет арындаған ; Аңшының әнi [Мәтiн] : өлеңдер / Ә. Найманбайұлы // Қазақ әдебиетi. - 2007. - 3 - 9 тамыз. - Б.6.

Найманбайұлы, Ә. Болжаусыз осы екен ғой өлiм деген..; Адамның жасы жөнiнде; Ақырғы сөз [Мәтiн] : өлеңдер / Ә. Найманбайұлы  // Қасым. - 2012.  - № 3. - Б.13 - 18.

Ә. Найманбайұлының өмірі мен шығармашылығы туралы әдебиеттер

Литература о жизни и творчестве А. Найманбайулы

Дастандар [Мәтін] : октябрь революциясына дейінгі қазақ ақындарының дастандары. - Алматы : Қазмемкөркемәдеббас, 1960. - 322 б.

Майчекин, М. Портреттер[Мәтін]/ М.Майчекин - Алматы : Жазушы, 1969. - 112 б.

Жұбанов, А. Замана бұлбұлдары [Мәтін] : / А. Жұбанов - Алматы : Дайк-Пресс, 2001. - 440 б. - Әсет:  б. 266-278.

Семей өңірінің ақын-жазушылары [Мәтін] : био-библиографиялық көрсеткіш / Абай атындағы әмбебап ғылыми кітапхана. - Семей : Талант, 2005. - Әсет Найманбайұлы : б. 66-68.

Қазақстан композиторлары [Мәтін] = Композиторы Казахстана : анықтамалық / ред. А. Қоныс. - Алматы : Sansam, 2011. - 216 б. - Әсет Найманбайұлы: б. 50-51.

Тілешов, Е. Алаш қозғалысы [Мәтін] : энциклопедиялық анықтамалық / Е. Тілешов, Д. Қамзабекұлы. - Алматы : Сардар, 2014. - 528 б. – Әсет Найманбайұлы: б. 97.Шығыс Қазақстан Облысы [Мәтін] : энциклопедия. - Алматы : Қазақ энциклопедиясы, 2014. - 848 б. – Әсет Найманбайұлы : б. 223-224.

1980  - 1998

Түгелбаев, А. Тереңге тамыр тартқан [Мәтін] : Әсеттің аударма өлеңдері / А.Түгелбаев // Білім және еңбек. - 1987. - № 7. - 47 б.

Адамбаев, Б. Алтын сандық  [Мәтін] : әдеби мақалалар / Б. Адамбаев. - Алматы : Жазушы, 1989. - 200 б.

Керейқұлов, Қ. Шабытты шақ [Мәтін] / Қ. Керейқұлов // Лениншіл жас. - 1989. - 31 наурыз.- Б. 2.

Болғанбаев, Ә. Алашқа аты шыққан Әсет ақын [Мәтін] / Ә. Болғанбаев // Халық Кеңесі. - 1991. - 2 қараша. - Б. 3.

Бекбосынов, О. Әсет ақын қайда туған [Мәтін] / О. Бекбосынов // Халық Кеңесі. - 1992. - 2 қараша. - Б. 2.

Құдайбергенов, Т. Ақынды еске алғанда [Мәтін] : Әсет ақынның 125 жыл толуына орай / Т. Құдайбергенов // Семей таңы. - 1992. - 4 шілде. - Б. 4. 

Мамырбаев, Ш. Ақын арманы [Мәтін] / Ш.Мамырбаев // Семей таңы. - 1992. - 1 ақпан. - Б. 2. 

Абайдың ақын шәкірттері [Мәтін]. 3-ші кітап / алғы сөзін жазып, баспаға әзірлеген Қ. Мұхамедханұлы. - Алматы : Дәуір, 1995. - 224 б.  

Толыбаев, Қ. Әсет [Мәтін] : [Ә.Найманбайұлы туралы] / Қ. Толыбаев. - Алматы : Өнер, 1995. - 400 б.

Жақыпов, А. Адамның бұлбұлы [Мәтін] : [ақын Әсет Найманбайұлының туғанына 130 жыл] / А. Жақыпов  // Егемен Қазақстан. - 1997. - 6 ақпан.- Б. 4.

Айтова, Ж.  Әсет және қазақ фольклоры  [Мәтін] : [Ә.Найманбайұлы туралы] / Ж. Айтова // Семей университетінің хабаршысы. - 1998. - №2.- Б.149-154.

Әсеттің жария болмаған өлеңдері [Мәтін]  // Дидар. - 1998. - 17 қараша.- Б. 2.

Бекбосын, О. Мұражайдан еседі Әсет әні [Мәтін] : [Мақаншы ауылындағы Ә. Найманбайұлының мұражайы туралы] / О. Бекбосын // Дидар. - 1998. - 28 мамыр. - Б. 3.

2000 - ...

Қожағұлов, С. Әсеттің "француз қиссасы" [Мәтін] : [Ә.Найманбайұлының "Француз қиссасының" шығу тарихынан] / С. Қожағұлов // Қазақ тілі мен әдебиеті. - 2000. - №2.- Б. 36-38.

Мәсімхан, Д. Сарап [Мәтін]: әдеби-зерттеу мақалаларының жинағы / Д. Мәсімхан - Астана : Елорда, 2001. - 240 б.

Толыбаев, Қ. Ән салсаң Әсеттей сал әсемдетіп... [Мәтін] / Қ. Толыбаев // Қазақстан-Заман. - 2002. - 7 маусым.- Б.12.

Нұржекеұлы,  Б. Өнер құдіреті  [Мәтін] / Б. Нұржекеұлы - Алматы : Білім, 2003. - 100 б. - (Уақыт және қаламгер).

Мұхамадиұлы, М. Ақынннан қалған асыл сөз [Мәтін] / М. Мұхамадиұлы // Семей таңы. - 2004. -  29 қазан. - Б.14. 

Қазақ халқының дәстүрлі музыкасы [Мәтін]   / Т. Жұмалиева, Д. Ахметбекова. - Алматы, 2005. - 557 б.

Чугаева Н. Найманбайұлының "Салиха-Сәмен" поэмасындағы романтизм [Текст] : сборник докладов международной студенческой научно-практической конференции / Н.Чугаева // Студент и лидерство: программа профессионального роста и карьеры (18-19 мая 2007г.). - Усть-Каменогорск, 2007. - С. 7.

Бақтыбаев, С. "Әсеттей сал ән салсаң..." атты дәстүрлі әншілер байқауына [Мәтін] / С. Бақтыбаев // Мәдениет жаршысы  / Шығыс Қазақстан облыстық мәдениет басқармасы=Управление культуры Восточно-Казахстанской области. - Өскемен, 2009. - № 11.- Б. 4-5.

Ердембеков, Б.  Әсет ақын мұрасы хақында [Мәтін] / Б. Ердембеков // Семей таңы. - 2009. - 15 қаңтар.- Б. 3.

Нұғман, Ә. Қазақтың әншілік дәстүрі [Мәтін] / Ә. Нұғман. - Алматы : Арыс, 2009. - 235 б.

Кенжебайұлы, Б. Бес томдық шығармалар жинағы [Мәтін] / Б. Кенжебайұлы Т. 1 : Түрік қағанатынан бүгінгі күнге дейін.. - Алматы : Асем-систем, 2010. - 344 б.

Білгенге маржан [Мәтін] : қанатты сөздер мен мақал-мәтелдер / құраст. А. Қ. Керімтаев. - Алматы : Көркем баспасы, 2010. - 416 б.

Разуев, Ә.  Ақын  Әсеттің бойтұмары [Мәтін] / Ә. Разуев // Ертіс өңірі. - 2010. - 8 қыркүйек. - Б.12.

Разуев, Ә. Әсет  Найманбайұлының мұражайы [Мәтін] / Ә. Разуев // Уақыт тынысы. - 2010. - 15 мамыр. - Б. 5.

Еділбаева,  Г.  Ә.Найманбайұлының қисса - дастандары [Мәтін] / Г.Еділбаева // Вестник Казахстанско-Американского Свободного Университета. - 2006. - №2. - Б. 146-150.

Маман,  Ж. Әсеттің ақырғы әні [Мәтін] : музыкалы хикаят / Ж. Маман // Таң-Шолпан. - 2012. - № 1. -  Б. 88 - 119.

Разуев, Ә. Бір сапардың ізімен [Мәтін] : ақын Ә. Найманбайұлының туғанына 145 жыл / Ә. Разуев // Уақыт тынысы - Пульс времени. - 2012. - 27 қыркүйек.- Б. 3.

Қазақтың 100 поэмасы [Мәтін]. Т. 1. - Алматы : Жазушы, 2013. - 376 б.

Дәулетхан, Ә. Әсет Найманбай мен Шылбы-Әлім Ахұн Көбекұлының жазысқан өлең хаттары жөнінде [Мәтін] / Ә. Дәулетхан // Дәстүр. - 2014. - №6. - Б. 52-57.

***

Поэты пяти веков : Казахская поэзия XV-начала XX веков. - Алматы : Жазушы, 1993. - 334 с.

Жубанов, А. Соловьи столетий : Очерки о народных композиторах и певцах / А. Жубанов - Алматы : Дайк-Пресс, 2002. - 456 с. - Асет:  с. 278-291.

Гайнуллина, Ф.А. Литература Семипалатинского Прииртышья [Текст]  / Ф.А. Гайнуллина // Семипалатинск, 2002. - 132 с.

Литература Казахстана [Текст]: энциклопедический справочник. -  Алматы: Аруна, 2010. -Асет Найманбаев:  с. 71.

2000 - ...

Шака, А. Акын-импровизатор, поэт, композитор [Текст] : [к 135-летию великого казахского акына А. Найманбаева] / А.Шака // Рудный Алтай. - 2002. - 6 авг. -  С. 4.

Баймагамбетова, Л. Асет Найманбаев  [Текст]: талантливый ученик Абая / Л.Баймагамбетова // Семипалатинские вести. - 2007. -  1 нояб. -  С. 3.

Шака, А. Алаколь внимает Асету [Текст] / А.Шака // Рудный Алтай. - 2007. -  7 авг. -  С. 10.

Музей певца и композитора [Текст] : со дня открытия в с. Маканчи музея А.Найманбаева исполнилось 20 лет // Рудный Алтай. - 2010. - 19 окт. -  С. 3.

Биданова, А. Наследники легендарного импровизатора [Текст] / А.Биданова // Казахстанская правда. - 2012. - 16 ноября. -  С. 31.

Левина, Ф.  Великому композитору посвящается [Текст] / Ф. Левина // Вести Семей. - 2012. - 13 нояб. -  С. 2.

Шакабаев, Р.  Песни как жемчуг [Текст] / Р. Шакабаев  // Наше дело. - 2012. - 15 нояб. -  С. 10.

Ибраева, У.Поэтическое окружение Абая [Текст] / У.Ибраева // Вести Семей. - 2016. - 9 февраля. -  С. 4.

Интернет-сілтемелер

Интернет-ссылки

Әсет Найманбаевтың өмірі мен шығармашылығы [Электрондық ресурс] : [өмірбаян] // massaget.kz – Жастар порталы : сайт. – Пайдалану орны : https://massaget.kz/okushyilarga/uy_tapsyirmasyi/26037/ (23.02.2017)

Әсет Найманбаев өлеңдері [Электрондық ресурс] : [өлеңдер] // bilim-all.kz_Білім алл - ақпараттық агентігі : сайт. – Пайдалану орны : http://bilim-all.kz/tag/olen?tag=Әсет%20Найманбаев%20өлеңдері (23.02.2017)

Әсет Найманбаев өмірбаяны, шығармашылығы [Электрондық ресурс] : [өмірбаян] // Сұрақ – Жауап сайты : сайт. – Пайдалану орны : https://surak.szh.kz/574707/әсет-найманбаев-өмірбаяны-шығармашылығы (23.02.2017)

Едилбаева, Г. Б. Ә. Найманбайұлының қисса – дастандары [Электрондық ресурс] / Г. Б. Едилбаева // Вестник КАСУ : сайт. – Пайдалану орны : http://www.vestnik-kafu.info/journal/6/221/ (23.02.2017)

Әсет Найманбайұлы (1867-1923) [Электрондық ресурс] : [өмірбаян] // Uniface қазақстандық ашық база қоры : сайт. - Пайдалану орны : http://www.uniface.kz/index.php?post=article&section=1&id=407 (23.02.2017)

Асет Найманбайұлы [Электронный ресурс] : [биография] // Историко-краеведческий сайт Шуак : сайт. – Режим доступа : http://shuak.kz/index.php?option=com_content&view=article&id=100&catid=52&Itemid=136&lang=ru (23.02.2017)

***

Асет Найманбайулы [Электронный ресурс] : [биография] // kazinform.kz – Международное информационное агенство : сайт. – Режим доступа : http://www.inform.kz/ru/aset-naymanbayuly_a2205654 (23.02.2017)

Найманбайулы Асет (1867-1922) [Электронный ресурс] : [биография] // Централизованная библиотечная система города Семей : сайт. – Режим доступа : http://www.cbssemey.kz/index.php?option=com_content&view=article&id=547&lang=ru (23.02.2017)

Кожагулов, С. К. Литературное наследие А. Найманбайулы (проблемы жанра, художественной структуры, текстологии) [Электронный ресурс] : [реферат] / С. К. Кожагулов // Национальный научный портал республики Казахстан : диссертации : сайт. – Режим доступа : http://www.nauka.kz/page.php/upload/images/upload/files/prezentation_16092016_3.pptx?page_id=107&lang=1&month_to=12&year_to=2016&page=579 (23.02.2017)