Алтай Х.

Обновлено 29.11.2022 16:30

Алтай Халифа (1917-2003 гг.) - теолог, писатель, ученый.

Алтай Халифа Гакыпулы родился 18 декабря 1917 года в округе Шингил в Восточном Туркестане. Грамотности он начал учиться у своего отца Гакып Каракеленулы, позже обучался у местного муллы.

В 1933-1938 годах из-за репрессий он и его родные были вынуждены перекочевать в Китай. Покинул Китай в ходе бегства казахов из Синьцзяна. С 1954 года жил в Турции, возглавлял там казахскую диаспору. 

В Турции Халифа Алтай занялся творчеством и написал биографические книги «Мои воспоминания», «Из отцовских земель в Анадолы», «Народ, переселившийся из Алтая», описывающие мучения, которые начались в Восточном Туркестане. В 1977 году в Стамбуле выпустил исследовательский труд под названием «Родословная казахских тюрков».

Переезд Халифа Алтая на историческую родину Казахстан в 1991 году стал знаковым событием тех лет. У него была заветная мечта построить мечеть в Алматы. По представлениям Халифы Алтая настоящая мусульманская мечеть должна быть не только местом для совершения ритуалов, но прежде всего центром культуры. Ведь религия это нечто большее, чем чтение молитвы.

Халифа Алтай – первый писатель, удостоившийся международный премии «Алаш» в истории литературы. Его высоко ценят как ученого тюркского мира. Уважаемый аксакал, завоевавший сердце родного народа своей милостью, умом и рассудительностью, умер в 2003 году в возрасте 86 лет в городе Алматы.

За бесценный вклад в распространении ислама на территории Казахстана именем Халифа Алтая названа третья по вместительности в республике большая мечеть в городе Усть-Каменогорск и новая мечеть в ауле Кыргауылды Алматинской области.

Халифа Алтай ғылыми еңбектері

Научные труды Алтая Х.

Алтай, Х. Естелiктерiм [Мәтін] : [дастанды латын әрпiнен кириллицаға түсiрген Ш. Төлеубеков ] / Х. Алтай. - Астана : Елорда, 2000. - 136 б.

Алтай, Х. Ғибадатул – ислам [Мәтін] : дiни уағыз, насихаттар / Х. Алтай. - Алматы : Кiтап, 2001. - 144 б.

Алтай, Х. Хұтпалар [Мәтін] : дiни уағыз, насихаттар/ Х. Алтай. - Алматы : Кiтап, 2001. - 192 б.

Алтай, Х. Естелiктерiм [Мәтін] : [дастанды латын әрпiнен кириллицаға түсiрген Ш.Төлеубеков]. /Х. Алтай. - Алматы: Мұнайгаз, 2002. - 116 б.

Алтай, Х. Алтайдан ауған ел [Мәтін] / Х. Алтай. - Астана, 2011. - 280 б.

Х. Алтайдың қатысуымен жарық көрген кітаптар

Книги, вышедшие с участием Алтая Х.

Құран әлiппесi және иманның шарттары [Мәтін] / жинақтап бастырушы Х. Алтай. - Алматы : Кiтап, 2001. - 112 б. 

Мақалалар
Статьи 

Алтай, Х. Ата жұрттан Анадолыға дейін [Мәтін] : деректі хикаят / Х. Алтай. // Жалын . - 1995. - № 3-4. - Б. 79-142.

Алтай, Х. Құрбан   айтының құтпасы [Мәтін] : 27-29 наурыз-құрбан айт / Х. Алтай // Түркістан. - 1999. - 24 - 30 наурыз. - Б. 4.

Алтай, Х. Мұсылмандық насихат үлгілері [Мәтін] / Х. Алтай // Түркістан. - 1999. - 5-11 мамыр. - Б. 4.

Х. Алтайдың аудармалары

Переводы Алтая Х.

Құран Кәрим : қазақша мағына және түсiнiгi / ауд. Х. Алтай. - Шарапатты екi харамның қызметкерлерi Фаһд патшаның Құран шәриф басым комбинаты, 1991. - 604 б.

Таңдаулы Хадистер аудармасы / түрiкшеден қазақшаға аударған Х. Алтай. - Алматы : Берен, 1994. - 120 б.

Х. Алтай туралыәдебиеттер

Литература об Алтае Х. 

Кітаптар
Книги 

Тасада қалған тарландар [Мәтін] : танымдық мақалалар / Н. Қазыбек. - Алматы : Білім, 2003. - 76 б.

Асыл дін және ұлт зиялылары [Мәтін] / ред. А. Ахмет. - Алматы : 2008. - 223 б.

Ұлтым деп соққан жүректер [Мәтін] : өмірдерек. - Алматы : КИЕ, 2009. - 200 б.

Баянғазыұлы, Е. Шығысым - шырайлы мекенім [Мәтін] : естеліктер, толғаныстар мен мөлтек сырлар / Е. Баянғазыұлы. - Өскемен : Медиа-Альянс, 2012. - 275 б.

 Мақалалар

Статьи 

Жасынова, Р. Абыз [Мәтін] : [түрколог-ғалым, этнограф, жазушы Халифа Алтай туралы] / Р. Жасынова // Егемен Қазақстан. - 1997. - 18 қазан. - Б. 2.

Абдаллаһ, Б. А. Иманды жүрек тағлымы - Аллаһтың адал құлы, ислам дінінің зор білгірі, Халифа Алтайды еске алғанда [Мәтін] / Б. А. Абдаллаһ // Түркістан. - 2003. - 28 тамыз. - Б. 5.

Махмұт, К. Ғұлама [Мәтін] : қоғам қайраткерi, көрнектi ғалым, этнограф, теолог, аудармашы Халифа Алтай Ғақыпұлының еңбегi жайлы / К. Махмұт // Алматы ақшамы. - 2005. - 13 қыркүйек. - Б. 1, 4.

Аймағанбет, Г. Қазақтың Халифа Алтайы [Мәтін] / Г. Аймағанбет // Астана хабары. - 2007. - 20 қазан. - Б. 2 .

Қара, Ә. Қазақ халқының рухани өмiрiнде өшпес iз қалдырған Халифа Алтай [Мәтін] / Ә. Қара // Көрнектi дiн және қоғам қайраткерi Халиф Алтай: елдiк iс пен имани құндылықтар : халықаралық ғыл. - практ. конф. материалдары (Астана, 2007 ж. 6 желтоқсан). - Алматы, 2008. - Б. 56-59.

Дәуiтұлы, С. Дiни насихат және Халифа Алтай тағылымы [Мәтін] / С. Дәуiтұлы // Көрнектi дiн және қоғам қайраткерi Халиф Алтай : елдiк iс пен имани құндылықтар : халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары (Астана, 2007 ж. 6 желтоқсан). - Алматы, 2008. - Б. 44 - 48.

Қыдырбайұлы, Б. Салт-дәстүр және елдiк-дiни ұстаным / Б. Қыдырбайұлы // Көрнектi дiн және қоғам қайраткерi Халиф Алтай : елдiк iс пен имани құндылықтар: халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары (Астана, 2007 ж. 6 желтоқсан). - Алматы, 2008. - Б. 2.

Нуриден, Р. Халифа Алтай - халықтың рухани ұстазы [Мәтін] / Р. Нуриден // Көрнектi дiн және қоғам қайраткерi Халиф Алтай : елдiк iс пен имани құндылықтар : халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары (Астана, 2007 ж. 6 желтоқсан). - Алматы, 2008. - Б. 77-79.

Әбдiманапов, С. Елдiктiң асыл арқауы [Мәтін] / С. Әбдіманапов // Көрнектi дiн және қоғам қайраткерi Халиф Алтай: елдiк iс пен имани құндылықтар : халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары (Астана, 2007 ж. 6 желтоқсан). - Алматы, 2008. - Б. 3-7.

Тоқашбаев, М. Ұлтымыздың ұстазы [Мәтін] : [дiн және қоғам қайраткерi, көрнектi ғалым, этнограф, теолог, аудармашы Халифа Алтай жайлы] / М. Тоқашбаев // Көрнектi дiн және қоғам қайраткерi Халиф Алтай : елдiк iс пен имани құндылықтар : халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары (Астана, 2007 ж. 6 желтоқсан). - Алматы, 2008. - Б. 83-89.

Кирхнер, М. Қазақтың тiлi мен мәдениетiн зерттеуге құлшындырған Халифа Алтай туралы [Мәтін] / М. Кирхнер // Көрнектi дiн және қоғам қайраткерi Халифа Алтай : елдiк iс пен имани құндылықтар : халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары (Астана, 2007 ж. 6 желтоқсан). - Алматы, 2008. - Б. 16-20.

Қамзабекұлы, Д. Алаш қайраткерi мен Халифа Алтай арасындағы рухани сабақтастық [Мәтін] / Д. Қамзабекұлы // Көрнектi дiн және қоғам қайраткерi Халиф Алтай : елдiк iс пен имани құндылықтар халықаралық ғылыми. - практ. конф. материалдары (Астана, 2007 ж. 6 желтоқсан). - Алматы, 2008. - Б. 25-30.

Ескендiрұлы, Ә. Халифа Алтайдың өнегелi ғұмыр жолы [Мәтін] / Ә. Ескендірұлы // Көрнектi дiн және қоғам қайраткерi Халиф Алтай : елдiк iс пен имани құндылықтар : халықаралық ғылыми- практикалық конференция материалдары (Астана, 2007 ж. 6 желтоқсан). - Алматы, 2008. - Б. 31-36.

Харун, Я. Эволюция теориясының күйреуi һәм оның идеологиялық қитұрқы астары [Мәтін] : [аят мағыналары Х. Алтайдың нұсқасы бойынша алынды] / Я. Харун // Отбасы және денсаулық. - 2009. - № 4/5. - Б. 26-27.

Нұржекеұлы, Б. Ұлттық дәстүрiмiз дiнге қайшы ма? [Мәтін] : [Халифа Алтайдың "Түркi әлемiнiң ғұламасы" атты мақаласына пiкiр] / Б. Нұржекеұлы // Экономика. - 2010. - 22-28 сәуiр. - Б. 8.

Бабаев, И. Ұлты мен ұлысының ұлы перзентi жайлы [Мәтін] : [ғалым, турколог, этнограф Халифа Алтай туралы] // Қазақ. - 2010. - 24-31 желтоқсан. - Б. 15.

Байырбек, Н. Кемел тұлғамен кездесу [Мәтін] : [дiн және қоғам қайраткерi, көрнектi ғалым Халифа Алтай жайлы] / Н. Байырбек // Астана ақшамы. - 2013. - 31 қаңтар. - Б. 14-15.

Мешiтiмiзге Халифа Алтай аты берiлсе... [Мәтін] // Дидар. - 2015. - 22 сәуiр. - 5 б.

***

Калымов А. Памяти казахского шейха: [исполнилось 95 лет известному теологу, писателю, переводчику исламской литературы Халифе Алтаю (1917-2003)] / Калымов А. - Текст // Казахстанская правда. - 2012. - 22 декабря. - С. 11

Пашке, Е. Вечное наследие Халифы Алтая : [о международной научно-практической конференции, посвященная 100-летию казахского писателя, теолога, тюрколога, переводчика Халифы Алтая] / Е. Пашке. - Текст : непосредственный // Рудный Алтай. - 2017. - 11 мая. - С. 5 

Интернет-ресурстар

Интернет-ресурсы 

Кәрімхан, З. Халифа Алтай [Электронный ресурс] / З. Кәрімхан. – Qazaqstan tarihy : [сайт]. – Режим доступа: https://e-history.kz/ru/news/show/3700/

Qazaqstan tarihy