Нургали (Нургалиев) Р.

Обновлено 23.04.2025 09:00

Нургали (Нургалиев) Рымгали ( 1940-2010гг. ) - ученый-литературовед, доктор филологических наук, профессор, академик НАН РК, Международной академии информатизации.

Родился в селе Кайнар Абаевского района Семипалатинской (ныне Область Абай) области. После окончания  филологического    факультета  КазГУ остался на преподавательской работе.
 Автор свыше 30 научных и художественных книг, около 250 научных статей. Отдельные работы изданы во Франции, Турции, Индии, Корее, Китае и других странах. Основные научные работы по истории казахской литературы и развитию современного литературного процесса: «Природа трагедии», «Поэтика казахской драматургии», «Поэтика драмы», «Древо обновления», «Контекст» в двух томах. Переводил на казахский язык произведения Л.Толстого, Н. Погодина, А. Кешокова, Н. Брагиной, эстонских авторов. Под его научной редакцией вышла Краткая энциклопедия Казахской ССР и Детская энциклопедия. Руководил группой ученых при создании энциклопедии «Абай». Подготовил десять докторов и более двадцати кандидатов наук. Его блестящие лекции слушали во многих университетах стран СНГ, Америки, Германии, Франции, Англии, Чехии, Словакии, Венгрии, Турции, Иране, Индии, Китае, Корее, Монголии.
Лауреат Государственной премии РК. Последние десять лет работал заведующим кафедрой казахской литературы Евразийского Национального университета имени Л. Гумилева.

  Р. Нұрғали ғылыми еңбектері
Научные труды Р. Нургали
Кітаптар – Книги

Нұрғалиев, Р. Трагедия табиғаты: Мұхтар Әуезов - драматург : монография / Р. Нұрғалиев. - Алматы : Жазушы, 1968. - 176 б.
Нұрғалиев, Р. Айдын: қазақ драматургиясының жанр жүйесі : монография / Р. Нұрғалиев. - Алматы : Өнер, 1985. - 400 б.
Нұрғалиев, Р. Телағыс: әдеби дәстүр мен әдеби даму : монография / Р. Нұрғалиев. - Алматы : Жазушы, 1986. - 440 б.
Нұрғалиев, Р. Қазақ революциялық поэзиясы / Р. Нұрғалиев. - Алматы : Мектеп, 1987. - 206 б.
Нұрғалиев, Р. Ай қанатты арғымақ: роман, новеллалар / Р. Нұрғалиев. - Алматы :  Жалын, 1990. - 480 б.
Нұрғалиев, Р.  Арқау: екі томдық шығармалар / Р. Нұрғалиев. - Алматы : Жазушы, 1991. - 576 б.
Нұрғали, Р. Діңгек: екі томдық [Мәтін] / Р. Нұрғали. - Алматы : Арда, 2009. - 592 б.

***

Нургалиев, Р. Поэтика драмы: истоки и тенденции развития казахской драматургии / Р.Нургалиев. - Алма-Ата : Жазушы, 1979. - 248 с.
Нургалиев, Р. Зерно: новеллы о целине / Р. Нургалиев; ред. Л. Степанова. - Алма-Ата : Жалын, 1981. - 168 с.
Нургалиев, Р. Древо обновления: традиции и современный литературный процесс / Р.Нургалиев. - Алма-Ата : Жазушы, 1989. - 367 с.

 Р. Нұрғали қатысуымен шыққан кітаптар
 Книги, вышедшие при участии Р. Нургали

Мұхтар Әуезов тағлымы: әдеби-сын мақалалар мен зерттеулер / құраст. Р. Нұрғалиев. - Алматы : Жазушы, 1987. - 432 б.
Шанин, Ж. Арқалық батыр: пьесалар мен мақалалар / Ж. Шанин; құраст. Р. Нұрғалиев. - Алматы : Өнер, 1988. - 400 б.
Абай: энциклопедия / ред. Р. Н. Нұрғалиев. - Алматы : Атамұра, 1995.  -  720 б.
Бердібай, Р. Қазақ әдебиеті: жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану- математика бағытындағы 11-сыныбына арналған оқулық / Р. Бердібай, Р. Нұрғали, Б. Ыбырайым. - Алматы : Мектеп, 2007. - 384 б.

 Мерзімді басылымдар мен жинақтардағы жарияланымдары
Публикации в периодических изданиях и сборниках

Нұрғали, Р. Алаштың бас шығармасы / Р. Нұрғали // Абай. - 2008. - № 3. - Б. 55-63.
Нұрғали,Р. Жұлдыздар әлемі шоғырымен жаратылады... / Р. Нұрғали // Егемен Қазақстан. - 2009. - 5 желтоқсан. - Б. 5.
Нұрғали, Р. Таудан түскен адам  / Р. Нұрғали // Егемен Қазақстан. - 2009. - 7 қараша. - Б. 5.

  Өмірі мен ғылыми шығармашылығы туралы әдебиеттер
Литература о жизни и деятельности

Семей өңірінің ақын-жазушылары: био-библиографиялық көрсеткіш / Абай атындағы әмбебап ғылыми кітапхана. - Семей : Талант, 2005. - Рымғали Нұрғалиев:  б. 68.
Ысқақұлы, Д. Қазақ әдебиеттанушылары: энциклопедиялық анықтамалық / Д. Ысқақұлы. - Алматы : Қазақ энциклопедиясы, 2013. - Нұрғали Рымғали Нұрғалиұлы: б. 347-348.
Шығыс Қазақстан облысы: энциклопедия. - Алматы : Қазақ энциклопедиясы. - 2014. -  Нұрғалиев Рымғали: б. 577.

***

Құрманғали, Қ. Қоңыр күз күмбірі: [Р. Нұрғалиев туралы] / Қ. Құрманғали. - Алматы : Санат, 2002. - 472 б.
Түменбай, Қ. Күретамыр өмірден өтті: [Р. Нұрғалиев туралы] / Қ. Түменбай // Ертіс өңірі. - 2010. - 24 ақпан. - Б. 19.
Ақтаев, С. Сыншылардың сойы еді: [ғалым Р. Нұрғалиев туралы] / С. Ақтаев // Ақиқат. - 2010. - № 5. - Б. 33-35.
Сәрсекеев, Қ. Толық адам: [академик-жазушы Рымғали Нұрғалиев туралы] / Қ. Сәрсекеев // Егемен Қазақстан. - 2010. - 1 маусым. - Б. 5.
Әбдікұлы, Т.  Алаш идеясы және Рымғали: [Рымғали Нұрғалиев туралы] / Т. Әбдікұлы // Егемен Қазақстан. - 2011. - 12 ақпан. - Б.8.
Ердембеков , Б. Алаш күретамыры: [ғалым Р. Нұрғалиев туралы] / Б. Ердембеков // Абай. - 2015. - № 3. - Б. 44-48.
Еспенбетов, А. Рымғали Нұрғали / А. Еспенбетов // Семей таңы. - 2010. - 15 сәуір. - Б. 3.
Әбдікұлы, Т. Алаш идеясы және Рымғали / Т. Әбдікұлы // Егемен Қазақстан. - 2011. - 12 ақпан. - Б. 8.
Қасымжанұлы, С. Ай қанатты арыс ұл Абралысымен асқақтайды:  [Р. Нұрғалиев туралы]   / С. Қасымжанұлы // Семей таңы. - 2011. - 16 ақпан. - Б. 3.
Тұрысбек, Р. Академик Рымғали Нұрғали мұрасы: (жоғары білім мен кемел ғылым мәселелері) / Р. Тұрысбек // Қазақ тілі мен әдебиеті. - 2012. - № 11. - Б. 85-92;  № 12. - Б. 65-72.
Әбдиманұлы, Ө. Алаштың арда ұлы: Р. Нұрғалиевтің өмірдерегі / Ө. Әбдиманұлы // Ақиқат. - 2014. - № 7. - Б. 68-73.
Кемелбаева, А. Рымғали Нұрғали. Нәзирашылдық дәстүрдің жаңа өнердегі көрінісі / А. Кемелбаева // Ақиқат. - 2016. - №12. - 136-138 бет.
Кенжетайқызы, Ж. Әдебиеттану алыбы : [Жазушы Р. Нұрғалидің туғанына 85 жыл] / Ж. Кенжетайқызы // Егемен Қазақстан. - 2025. - 28 наурыз (№58). - Б. 12

***

Кривощапова, Т.Интеллектуальный новатор: [к 75-летию ученого-литературоведа Рымгали Нургали] / Т.Кривощапова // Казахстанская правда. - 2015. - 30 мая. - С. 8.

  Интернет - сілтемелер
Интернет – ссылки