Еспенбетов А. С.

Обновлено 12.12.2024 12:12

Еспенбетов Арап Слямович (1945) - доктор филологических наук, профессор Государственного университета имени Шакарима, Отличник народного просвещения Казахской ССР, Почетный работник образования РК, заслуженный деятель Казахстана, Почетный гражданин г. Семей.

Родился 4 марта в селе Карауыл Абайского района области Абай. Учился в Саржалской средней школе. После окончания школы поступает на историко-филологический факультет Семипалатинского государственного педагогического института (ныне Государственный университет им. Шакарима г.Семей). На формировние личности молодого  студента огромное влияние оказали преподователи педагогического института Ж.Чакенов, У.К.Тыныбаева, В.И.Травников, Л.М.Перелыгин и др. А самой большой наградой для Арапа Слямұлы стало знакомство с Габдулкюмом Мухамедхановичем Мухамедхановым, чьи советы и наставления повлиляли на научные интересы начинающего ученого. После окончания Семипалатинского пединститута (ныне Государственный университет им. Шакарима г.Семей) остался на преподавательской работе, прошел профессиональный путь от преподавателя до профессора.

В 1972 году аспирант Казахского государственного университета имени С.М. Кирова, в стенах которого слушает лекции З.Кабдулова, Б.Кенжебаева, и других корифеев филологической науки.
Главным делом всей его жизни стало изучение бесценного творчества одного из ярких представителей поэтической элиты казахского народа Султанмахмута Торайгырова. Работает в архивах Москвы и Казани, разыскивая документальные подтверждения фактов биографии поэта; открывает для читателя неизвестные страницы его жизни и творчества. По окончании аспирантуры, в 1975 году под руководством Бейсенбая Кенжебаева Еспенбетов успешно защитил кандидатскую диссертацию на тему «Лирика Султанмахмута Торайгырова».  В разные годы он пишет статьи о художественном мире С.Торайгырова «С. Торайғыровтың көркемдік әлемі», о частных поблемах в исследовании лирики «Сұлтанмахмұт лирикасын зерттеудің кейбір мәселелері», о неизвестных поэмах «С.Торайғыровтың белгісіз поэмалары»,  посвящает статьи поэтической текстологии «Сөз төркінің іздесек» и истории исследований по творчеству поэта «Сұлтанмахмұттану тарихынан». Плоды многолетних исследований обобщены в манографии «С.Торайгыров», опубликованной в издательстве «Ғылым» в 1992 году.
В 1993 году Арап Слямұлы защищает докторскую диссертациюпо творческой биографии поэта: «Сұлтанмахмұт Торайғыровтың шығармашылық өмірбаяны», при Институте  литературы и искусства Казахской Академии наук. Академик З.Кабдулов, являвшимся научным консультантом, высоко оценивая данную работу, отметил многогранность, разносторонность, завершенность исследования.
Творчество ученого Еспенбетова не ограничивается исследованием поэтического наследия С.Торайгырова. Он занимается литературной критикой, публикуя статьи и рецензии, в том числе на роман Т.Нұртазина «Замандастар туралы роман», на книгу С.Қасқабасова «Бағалы зерттеу», «Қазақ әдебиеті тарихының мәселелері» на одноименную книгу Б.Кенжебаева и др.
Его научные интересы отразились в многочисленных публикациях о творчестве авторов разных эпох и направлений, таких как Абай, А.С.Пушкин, Ғ.Тоқай, А.Байтұрсынов, Ж.Аймаутов, М.Әуэзов,  С.Мұқанов, С.Көбеев, Ш.Құдайбердиев, С.Дөнентаев и др.
Полвека А.С.Еспенбетов посвятил формированию казахстанской системы высшего образования. В стенах родного вуза Арап Слямұлы работал в начале старшим преподователем, доцентом, пребывал в статусе научного сотрудника. Много лет возглавлял филологический факультет Семипалатинского педагогического института. В 1993 году назначен проректором по учебной  работе Семипалатинского педагогического института. С 1998 по 2007 годы он возглавляет Семипалатинский университет имени М.О.Ауэзова. В 2008 году А.С.Еспенбетов  был назначен деканом гуманитарного факультета, в феврале 2011 года – превым проректором, советником ректора- руководителем аппарата, с сентября 2011 года – деканом гуманитарно-юридического факультета Семипалатинского государственного университета  имени Шакарима.  С 2013 года является директором Высшей школы педагогики Государственного университета имени Шакарима г.Семей.
Достижения литературоведа Арапа Слямұлы  обобщены в монографиях «Сұлтанмахмұт Торайғыров»  (1992), «Уақыт бедері» (2005), «Шәкәрім және Сұлтанмахмұт» (2008), «Ақындары Алаштың» (2011), в учебном пособии «Абай әлемі», в двухтомнике серии «Алтай-Ертіс кітапханасы» (2014). Перу А.С.Еспенбетова принадлежат более 450 работ, опубликованных в самых авторитетных изданиях Казахстана и зарубежных стран. В своих научных трудах А.С.Еспенбетов выходит за рамки литературоведения  и охватывает широкий спектр филологических, культрологических проблем. Многочисленные книги и сборники научных трудов, вышедшие под редакцией А.С.Еспенбетова, содержат материалы его собственных и выполненных под его руководством исследований.
Жизни и научному творчеству Арапа Слямұлы посвящены работы «Белестер қашанда алда» Х.Әдібаева, «Шыңғыстан шықты тағы бір жас ғалым» Р.Сарғожина, «О поэте времени» К.С.Бузаубагаровой, «Еспенбетов Арап Слямұлы» Ә.Әмренова, «Хранитель духовного наследия» Ф.А.Гайнуллиной, «Хранитель» М.Кул-Мухаммеда, «А.Еспенбетов – сұлтанмахмұттанушы ғалым» Ш.С.Кенесбаевой, «Ұстаздары да, ұстанымы да мықты» Д.Мамырбаевой и многие другие.
А.С.Еспенбетов оказывал и оказывает неоценимую помощь высшим учебным заведениям Казахстана в подготовке национальных научных кадров.  Выступал в качестве официального оппонента на защите 33-х докторских и кандидатских диссертаций.

Награжден орденом «Парасат» (2020)

А. С. Еспенбетов шығармалары

Произведения А. С. Еспенбетова

 Кітаптар – Книги 

Еспенбетов, А.С. Шәкәрім және Сұлтанмахмұт [Мәтін] : ғылыми зерттеу / А. Еспенбетов. - Алматы: Раритет, 2008. - 237 б.

Еспенбетов, А.С. Шығармалары [Мәтін]. Т. 1 : монография / А.Еспенбетов. - Астана : Фолиант, 2014. - 368 б. - (Алтай-Ертіс кітапханасы)

Еспенбетов, А.С.Шығармалары [Мәтін]. Т. 2 : зерттеулер, мақалалар / А.Еспенбетов. - Астана : Фолиант, 2014. - 472 б. -(Алтай-Ертіс кітапханасы)

 А. С. Еспенбетовтың қатысуымен шыққан кітаптар

Книги вышедшие при участии А. С. Еспенбетова

С. Торайғыров [Мәтін] : библиогр. көрсеткіш / құрастырған: Б.Кенжебаев, А.Еспенбетов; Қазақ ССР-інің А. С. Пушкин атындағы мемлекеттік кітапханасы. - Алматы : Казақстан, 1975. - 56 б.

Демократия салтанаты [Мәтін] : 100 күннің хроникасы / құрастырған: Е. Сыдықов, А. Еспенбетов, Ш. Құрманбаева. - Семей, 2011. - 468 б.

Ердембеков, Б. А. Абайдың әдеби ортасы [Мәтін] : монография / Б. Ердембеков ; ред. А.Еспенбетов. - Өскемен : С. Аманжолов атындағы ШҚМУ баспасы, 2012. - 306 б.

 

Мерзімді басылымдар мен жинақтардағы жарияланымдары

Публикации в периодических изданиях и сборниках

Еспенбетов, А. Білімнің қара шаңырағы [Мәтін] : [Семей педагогикалық институтына 60 жыл] / А. Еспенбетов // Семей таңы. - 1997. - 18 қазан. - Б.4.

Еспенбетов, А. Өзіне сенген құстай ұшады [Мәтін] : [«Семей таңы» газетінің қызметкері Б. Сыдықұлы туралы] / А.Еспенбетов // Үш анық. - 1999. - желтоқсан. - Б.2.

Еспенбетов, А. Ғалымдар ағасы [Мәтін] / А.Еспенбетов // Семей таңы. - 2000. - 26 мамыр. - Б.3.

Еспенбетов, А. Шәймерден Тоқжігітов - "Таң" журналын шығарушы [Мәтін] : [жазушы, журналист Ш.Тоқжігітовтің туғанына 100 жыл толуы қарсаңында] / А. Еспенбетов // Семей таңы. - 2001. - 28 қыркүйек. - Б.3.

Еспенбетов, А. Сүйінерге жарар ұл [Мәтін] : [жазушы, журналист Ш.Тоқжігітовтың туғанына 100 жыл толуы қарсаңында] / А.Еспенбетов // Семей таңы. - 2001. - №31. - Б.4.

Еспенбетов, А. Ұстаз ұлағаты [Мәтін] / А.Еспенбетов // Семей таңы. - 2005. - 16 желтоқсан. - Б.2.

Еспенбетов, А. Жоқ іздеген жолаушы [Мәтін] / А. Еспенбетов // Егемен Қазақстан. - 2006. - 24 наурыз. - Б.5

Еспенбетов, А. Әдебиетіміздің абызы [Мәтін] / А. Еспенбетов // Семей таңы. - 2007. - 26 сәуір. - Б.3.

Еспенбетов, А. Сегіз қырлы бір сырлы [Мәтін] / А.Еспенбетов // Семей таңы. - 2007. - 3 мамыр. - Б.4.

Еспенбетов, А. Шәкәрім: "Үш анық" және "Бес сауал" [Мәтін] / А. Еспенбетов // Қазақ әдебиеті. - 2008. - 12 қыркүйек. - Б.7.

Еспенбетов, А. Абай жинағына бір ғасыр [Мәтін] / А. Еспенбетов // Семей таңы. - 2009. - 27 тамыз. - Б.4.

Еспенбетов, А. Абайдың туған күнін шатастырмайық [Мәтін] / А.Еспенбетов // Қазақ әдебиеті және мемлекеттік тіл. - 2009. - № 11. - Б. 3-4.

Еспенбетов, А. Бауыржан батырдан бата алған Бәтташ еді [Мәтін] / А. Еспенбетов // Дидар. - 2009. - 9 желтоқсан. - Б.7.

Еспенбетов, А. Жүсіпбек Аймауытов және Семей баспасөзі [Мәтін] / А. Еспенбетов // Семей таңы. - 2009. - 3 желтоқсан. - Б.6 ; 15 желтоқсан. - Б.15.

Еспенбетов, А. Мерғали Ибраевтың поэзиялық шығармалары [Мәтін] / А. Еспенбетов // Семей таңы. - 2009. - 16 шілде. - Б.12.

Еспенбетов, А. Ой өзегі - Алаш әдебиеттануы [Мәтін] / А. Еспенбетов // Семей таңы. - 2009. - 10 қыркүйек. - Б.3.

Еспенбетов, А. Ұшқан ұям, алтын бесігім! [Мәтін] / А. Еспенбетов // Семей таңы. - 2009. - 8 қазан. - Б.3.

Еспенбетов, А. Ұлылық өнегесі [Мәтін] / А. Еспенбетов // Шәкәрім. - 2009. - N 1. - Б.14-20.

Еспенбетов, А. Рымғали Нұрғали мұрасы [Мәтін] / А. Еспенбетов // Семей таңы. - 2010. - 15 сәуір. - Б.3.

Еспенбетов, А. Ірі оқымысты [Мәтін] / А. Еспенбетов // Жұлдыз. - 2010. - № 8. - Б.159-162.

Еспенбетов, А. Абайтанудың көрнекті қайраткері [Мәтін] / А. Еспенбетов // Абай. - 2011. - № 1. - Б. 50-52.

Еспенбетов, А.Ұлтты оятқан поэзия[Мәтін] / А.Еспенбетов // Алтай - түркі әлемінің алтын бесігі [Мәтін] : халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары : 26-27 тамыз. - Өскемен, 2011.

Еспенбетов, А. Алаш Абайтануы [Мәтін] / А. Еспенбетов // Семей таңы . - 2012. - 9 қазан.- Б.4.

Еспенбетов, А. Мұхтар Әуезов көсемсөзі академик Р. Нұрғали зерттеуінде [Мәтін] / А. Еспенбетов // Абай. - 2012. - №1-4. -Б.104-106.

Еспенбетов, А. Азамат. Ғалым [мәтін] / А. Еспенбетов // Семей таңы. - 2013. - 1 наурыз.- Б.7.

Еспенбетов, А. Қазақтың қамын жеген "Қазақ" [Мәтін] / А. Еспенбетов // Абай. - 2013. - №2-3. - Б. 3-7.

Еспенбетов, А. Сұлтанмахмұт - Семейде [Мәтін] / А. Еспенбетов // Ертіс өңірі. - 2013. - 30 қазан. - Б.10-11.

Еспенбетов, А. Алар асулар алда [мәтін] / А. Еспенбетов // Семей таңы. - 2014. - 23 қыркүйек. - Б.5.

Еспенбетов, А. Араб әліпбиін біржарым айдың ішінде үйреніп шықтым [Мәтін] / А. Еспенбетов ; сұхбаттасқан М. Иманғали // Дидар. - 2014. - 5 мамыр. - Б. 8.

Еспенбетов, А. Ұрпақ парызы [мәтін] / А. Еспенбетов // Семей таңы. - 2014. - 7 қаңтар. - Б.4.

Еспенбетов, А. Абайдың кітапханасы [Мәтін] / А. Еспенбетов // Ертіс өңірі. - 2015. - 5 тамыз. - Б.9.

Еспенбетов, А. Тұрағұл естелігіндегі Густав Әмір кім? [Мәтін] / А. Еспенбетов // Семей таңы. - 2015. - 18 тамыз. - Б.6. 

Еспенбетов, А. Ұлы ақын кітапханасы [Мәтін] / А. Еспенбетов // Абай. - 2015. - №4. - Б.21-26.

Абай мұрасы әлемдік руханият кеңістігінде [Мәтін] : халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясы материалдарының жинағы. - Өскемен : С. Аманжолов атындағы ШҚМУ баспасы, 2015. - 299 б.

Еспенбетов, А. Құнанбай қорымына қамқорлық қажет [Мәтін] / А.Еспенбетов // Егемен Қазақстан. - 2016. - 11 наурыз. - Б.11.

***

Еспенбетов, А. Большая удача - найти своего студента [Текст] : [беседа с ректором Семипалат.гуманитарного ин-та ...] / Еспенбетов А. // Голос народа. - 1999. - 23 июня. - С. 4.

Еспенбетов, А. Движение "Алаш" [Текст] : особый вектор научного поиска / А. Еспенбетов // Рудный Алтай. - 2009. - 22 янв. - С. 3.

Еспенбетов, А. Кузница педагогических кадров [Текст] / А. Еспенбетов // Вести Семей. - 2014. - 23 сентября. - С. 4.

Еспенбетов, А. "Педагогичесий поиск: опыт, проблемы, находки и достижения" [Текст] / А. Еспенбетов // Вести Семей. - 2015. - 6 января. - С. 3.

 

 Өмірі мен шығармашылығы туралы әдебиеттер

Литература о жизни и творчестве

Шығыс Қазақстан облысы [Мәтін] : энциклопедия. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы». - 2014. - Еспенбетов Арап Сіләмұлы: б.335.  

Ысқақұлы, Д. Қазақ әдебиеттанушылары [Мәтін] : энциклопедиялық анықтамалық / Д. Ысқақұлы. - Алматы : Қазақ энциклопедиясы, 2013.- Еспенбетов Арап Сіләмұлы: б. 175-176.

Қазақстан ғылымы [Мәтін] : энциклопедия. Т. 1 : А-К. - Алматы : Қазақ энциклопедиясы, 2009. - 535 б. - Еспенбетов Арап Сіләмұлы: б. 405.

***

Алаш мұраты және мемлекеттік тіл [Мәтін] : республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары / ред. Т. Шаңбай. - Өскемен-Семей, 2011. - 438 б.

Құмар, А. Ұстаз. Ғалым. Азамат [Мәтін] / А. Құмар // Семей таңы . - 2012. - 2 наурыз. - Б. 7.

Абай [Мәтін] : республикалық фольклорлық-этнографиялық әдеби- көркем журнал. - №4. - Семей : PRІNTMASTER, 2015. - 95 б.

Иманжапар, М. Тұғырлы тұлға [Мәтін] : [ұлағатты ұстаз, білікті ғалым А.Еспенбетов 70 жаста] / М. Иманжапар // Ертіс өңірі . - 2015. - 4 наурыз.- Б.12.

Мырзаханов, А. Шығармалар жинағы жарық көрді [мәтін] / А.Мырзаханов // Семей таңы. - 2015. - 30 қаңтар.- Б.2.

Мырзахан, А. "Ұстаз мерейі" [Мәтін] / А. Мырзахан // Семей таңы. - 2015. - 13 ақпан.- Б.3.

Кеңесбаева, Ш. Көрнекті ғалым, ұлағатты ұстаз [Мәтін] / Ш. Кеңесбаева // Абай елі. - Семей, 2015. - 15-28 ақпан.- Б.6.

Қасқабасов, С. Әдеби өлкетану кеншісі [Мәтін] / С.Қасқабасов // Егемен Қазақстан . - 2015.- 4 наурыз. -Б. 8.

Абай [Мәтін] : республикалық фольклорлық-этнографиялық әдеби- көркем журнал. №1. - Семей : PRІNTMASTER, 2016. - 95 б. 

*** 

Гайнуллина Ф.А. Арап Еспенбетов: Хранитель духовного наследия [Текст] / Гайнуллина Ф.А. // Семипалатинские вести. - 2005. - 25 февр. - С. 6

Над нами солнце Свободы сияет [Текст] / Центр инфор. (ВКО) // Спектр. - 2012. - 19 дек. - С. 1-2

Ром, Л. Поздравляем семейчан с наградами ! [Текст] / Л. Ром // Спектр. - 2012. - 19 дек. - С. 2-3.

Аубакирова, Р.Ж. О роли слова или воспитание гражданина [Текст] / Р. Ж. Аубакирова // Вести Семей. - 2015. - 3 марта. - С. 4.

Гуляева, Е. ЛИТЕРатурные изыски Арапа Еспенбетова [Текст] : серия книг «Алтай-Ертiс» пополнилась двухтомником о творчестве Шакарима, С. Торайгырова и деятелей движения «Алаш» / Е. Гуляева // Рудный Алтай. - 2015. - 7 февр. - С. 8.

Гуляева, Е. Литературные изыски [Текст] / Е. Гуляева // Наше дело. - 2015. - 29 января. - С. 5.

Исабаева, Т.Д. Богатые традиции научной школы А.С. Еспенбетова [Текст] / Т. Д. Исабаева // Вести Семей. - 2015. - 3 марта. - С. 4.

Исмаилова, Г.К. Учителю до земли поклонись ! [Текст] / Г. К. Исмаилова // Вести Семей. - 2015. - 3 марта. - С. 4.

Касенов, Ж. Сохраняя культурное наследие [Текст] / Ж. Касенов // Вести Семей. - 2015. - 27 января. - С. 2.

Парфенович, М. Поколение читателей, которое нам дорого [Текст] / М. Парфенович // Вести Семей. - 2016. - 24 мая. - С. 6.