Белослюдов А. Н.

Жаңартылды 08.02.2024 12:34

Белослюдов Алексей Николаевич (1887-1939) - өлкетанушы, ұстаз.

Алексей Николаевич Белослюдов 1887 жылы 16 наурызда Семей қаласында сібір казактарының кедей шенеунігінің отбасында дүниеге келген. Семей ерлер гимназиясының 7 сыныбын бітіріп, 1906 жылы заңсыз үйірме жұмыстарына қатысқаны үшін шығарылады. Осы уақытта Алексей Николаевич өзін-өзі тәрбиелеумен көп айналысады және 1908 жылы бастауыш сынып мұғаліміне емтихан тапсырады.

1908 жылдан 1915 жылға дейін ол Весело-Ярский, Лаптево-Логовский, Змеиногорск және Быков бастауыш мектептерінде сабақ берді. Быково ауылы Бұқтырма алқабында орналасқан. 1913 жылы Алексей Николаевич Белослюдов мұнда мұғалім болып келеді. Ол өлке табиғатының байлығына тамсанды. Мұнда оның таланты ерекше айқын көрініс тапты. 1913-1914 оқу жылының қысында Алексей Николаевич көптеген ертегілерді тыңдап, жазып алады. Ол әсіресе ауылдың ең қарт тұрғыны Федор Первовты тыңдағанды жақсы көрді. Шығыс Қазақстан облысының мемлекеттік мұрағатында әр жерде Алексей Николаевич жазған ертегілер, өлеңдер жазылған дәптер сақталған.

1916 жылдан бастап Алексей Николаевич аймақтың халық шаруашылығында жұмыс істеді: ауылшаруашылық санағының статисті, өсімдік зиянкестеріне қарсы техник, уездік және провинциялық білім беру бөлімдерінің нұсқаушысы, губерниялық Одақтың ауылшаруашылық бөлімдерінің меңгерушісі, мұражайдың тарихи-археологиялық бөлімінің меңгерушісі. 1930 жылдан 1935 жылға дейін Алексей Николаевич Семей қаласының (қазіргі Семей) орта арнаулы оқу орындарында оқытушылық жұмыста жұмыс істейді, содан кейін отбасы Алматыға көшеді, онда 1939 жылдың қазан айында ол өкпе туберкулезінен көз жұмады. Жерленген жері - Алматы қаласы.

Алексей Николаевич өмір бойы өлкетанумен айналысқан. Алексей гимназияда болған кезде-ақ Семей мұражайына барып, экспозицияларды рәсімдеуге, қорларды түсінуге көмектеседі. Содан кейін ол белгілі өлкетанушы, әкесі Борис Георгиевич Герасимовпен кездесті, ол оны өлкетану жұмысымен таныстырды. Ағаларымен бірге 1906 жылы Алексей Николаевич Семейде ағайынды Белослюдовтардың мұражайы ретінде танымал болған үй мұражайын ашты. Ағайынды Белослюдовтар үлкен табандылықпен коллекция жинады. Семей маңында олар көптеген археологиялық олжаларды жинады: пышақтар, құмыралар, жебелер, әшекейлер, ежелгі монеталар. Жәдігерлердің маңыздылығы жағынан ағайынды Белослюдовтар мұражайы Семей қалалық мұражайынан кем түспеді. Онда келесі бөлімдер құрылды: Геология және минералогия, палеонтология және антропология, тарихқа дейінгі археология, ежелгі заттар (кітаптар, қолжазба суреттері), нумизматика, этнография, сурет галереясы. Нумизматика бөлімдері әсіресе бай болды 1000-нан астам монета және тарихқа дейінгі археология – 600-ден астам заттарды қамтыды. Мұражайда барлығы 4000-нан астам зат болды. Мұражай қала тұрғындары арасында өте танымал болды. Бірінші Батыс Сібір көрмесінде ағайынды Белослюдовтар мұражайы кіші күміс медальмен марапатталды. Кейін мұражай коллекциясының бір бөлігі Семей облыстық мұражайына берілді. Шығыс Қазақстан облысының мемлекеттік мұрағатында ағайынды Белослюдовтар коллекциясының хронологиялық каталогы мен экспонаттарының түгендеу кітабы сақталған.

Материалдық мәдениет пен этнография ескерткіштерін жинау экспедицияларға қатысуды көздейді. Алексей Николаевич бірнеше рет түрлі экспедиция жасады. Ағайындылар 1909 жылы Зайсан көліне этнографиялық экспедицияға аттанады. 1910, 1911 жылдардың жазында ол Өскемен және Зайсан маңайындағы археологиялық экспедицияға қатысты, оны Ресей Ғылым академиясының Археология бөлімінің меңгерушісі В.И. Каменский басқарды. Бұл экспедицияның мақсаты осы үлкен аймақтың барлық археологиялық ескерткіштерін екі еселік картаға түсіру, ұсақ қорғандарды қазу, ескерткіштердегі ежелгі жазуларды эстамптау, ежелгі үңгірлерді зерттеу болды. Экспедицияға Четыркин және жергілікті археолог Белослюдов қатысады.

А. Н. Белослюдов фольклор жинаумен айналысады. Ол 200-ден астам ертегі, 97 жұмбақ, 100-ден астам ән жазды. Жиналған материалдар «Жизнь Алтая», «Сибирская жизнь» Сібір газеттерінде жарияланды. Осылайша «Жизнь Алтая» газетінде 1913 жылы «Наброски с Бухтармы» деген жалпы атаумен бірнеше жарияланымдар жарық көрді. Алексей Николаевич жазған ертегілердің жарияланымдары да осында жарияланды. А.Н.Белослюдов «Бродяга», «Семипалатинец», «А. Б.» бүркеншік аттарымен жарияланған.

(И. В. Дурновоның «Алексей Николаевич Белослюдов - исследователь края» мақаласынан алынды).

 А. Н. Белослюдов туралы әдебиеттер

Литература об А.Н. Белослюдове

Черных, С. Собиратель сказок Алексей Белослюдов [Текст] / С. Черных // Рудный Алтай. - 1969. - 3 апреля.

Турсумбекова, Р. Гребенщиков и Белослюдовы [Текст] / Р. Турсумбекова // ЛЗ: Сегодня. - 2003. - 11 июня. - С. 2.

Дурново, И. Белослюдов о Панкратьеве [Текст] / И. Дурново // Рудный Алтай. - 2005. - 3 ноября. - С. 8.

Кущ, Г. У истока из каменных гор [Текст] : [история археологических раскопок близ Усть-Каменогорской крепости] / Г. Кущ // Семь дней. - 2010. - 17 июня. - С. 6. ; Мәдениет жаршысы . - 2010.; №8. - С. 16-17.

Обухов В. В Беловодье - большим Артышем [Текст] : [о путешествии староверов в Китай в поисках Беловодья] / В. Обухов // Семь дней. - 2010. - 7 января. - С. 9.

Гуляева Е. Сказки ученого революционера [Текст] : [о семипалатинском исследователе А. Белослюдове (1887-1939 гг.)] / Е. Гуляева // Рудный Алтай. - 2012. - 20 июля. - С. 19.

Дурново, И. Исследователь Прииртышья [Текст] : [об исследователе Восточного Казахстана А. Н. Белослюдове] / И. Дурново // 7 дней. - 2013. - 4 июля. - С. 9.

Урымбаева, Ж. Бесценные работы исследователей [Текст] / Ж. Урымбаева // Вести Семей. - 2014. - 30 сентября. - С. 5

Рябцовская, Л. Гомеры Бухтарминской долины [Текст] : [о легендах Восточного Казахстана] / Л. Рябцовская // Рудный Алтай. - 2015. - 19 марта. - С. 19.

Дурново, И. Алексей Николаевич Белослюдов – исследователь Алтая [Электронный ресурс]. – Государственный архив Восточно-Казахстанской области и его филиалы: сайт. – Режим доступа: http://e-arhiv.vko.gov.kz/ru/Page/Index/1617/vko (дата обращения 1.07.2020)