Потанин Г.Н.

Жаңартылды 14.11.2025 16:19

Потанин Григорий Николаевич (1835-1920 гг.) - саяхатшы, этнограф

19 ғасырда Қазақстан Европа ғалымдары үшін аса таныс емес, зерттелмеген аймақ болатын. Осы өлкені тұңғыш зерттеушілердің бірі - орыстың белгілі ғалым-саяхатшысы, этнограф, фольклорист Г. Н. Потанин еді.
Г. Н. Потанин 1835 жылы Ақмола облысы Ямышинск станицасында дүниеге келді. Оның әкесі, казак офицері, хорунжий - Николай Ильич Потанин 19 ғасырдың басында, ғалым – зерттеушілерден де ертерек сауда керуенімен, зерттеуші экспедициялармен бірге қазақ даласын кесіп өтіп, Семейден Қоқан хандығына дейін барып қайтқан. Ол тек жол маршруттарын зерттеп қана қоймай, сонымен қатар жолжазба деректерін тіркеп, хандықтың экономикалық, әскери жағдайын барлап отырған. Көргені мен естігендерін «Хорунжий Н. И. Потаниннің Қоқан хандығы туралы жазбалары» атты еңбегінде жазған. Потаниннің мәліметтері алғаш рет «Әскери журналда», кейінірек шетелдегі ғылыми әдебиеттерде қолданылды.
1846 жылы Г. Потанин Омск қаласындағы Сібір кадет корпусына оқуға түсіп, Шоқан Уәлихановпен бірге оқыды.
Оқуды бітірген соң, жас хорунжий Г. Н. Потанин Семейге, одан кейін Омскіге жіберілді. Әскери қызметте жүріп Қазақстанға бірнеше рет саяхат жасады, Верный (Алматы), Құлжа, Алтайда болды.
Жас Г. Н. Потаниннің белгілі саяхатшы П. П. Семенов-Тянь-Шанскиймен таныстығы оның болашақ тағдырына әсерін тигізді. Сол кісінің араласуымен Г. Потанин әскери қызметтен босап, 1859 жылы наурыз айында Петербург университетінің физика-математика факультетіне оқуға түсті.
Г. Н. Потанин, Н. М. Ядринцев, С. С. Шишков, Ф. Н. Усов сияқты сібірлік студенттердің тығыз байланысының нәтижесінде сібірлік одақтастық құрылды. Туған өлке - Сібірді зерттейтін пікірлес студенттердің үйірмесі сияқты құрылған бұл қозғалыс көп кешікпей қоғамдық-саяси бағыт ала бастайды.
60-жылдардың басында олар Ресейдегі демократиялық реформалар үшін ашық күресе бастайды.
1861 жылы Потанин студенттердің толқуларына қатысқаны үшін тұтқындалып, Сібірге жер аударылды. 1862 жылы ол өзінің алғашқы ғылыми экспедициясына, Оралға аттанды. 1863-1864 жылдары Шығыс Қазақстанға бірнеше мәрте саяхат жасады. 1874 жылы Г. Н. Потанинге монғол экспедициясына дайындалу үшін Петербургте қалуға рұқсат етілді.
19 ғасырдың 70-90-шы жылдарында ол Сібір мен Орталық Азияның зерттелмеген аймақтарына бірқатар саяхаттар жасады, онда ол география, ботаника, экономика және этнография бойынша ауқымды материалдар жинады.
Өмірінің соңғы жиырма жылын Г. Потанин Иркутск, Красноярск, Томск қалаларында өткізіп, жаз айларында Алтайға, Байкалға, Қырғыз далаларына саяхат жасап, халық ауыз әдебиетінің тамаша үлгілерін - аңыз-ертегілерді жинастырып, шығыс дәуірі туралы өз еңбегін толықтыра түсті.
1917 жылы қазақ тілін жақсы меңгерген Г. Потанин Орынборда өткен жалпықырғыздық бірінші сьезге Семей облысынан делегат болып қатысып, жалпыресейлік құрылтай жиналысына делегат болып сайланды.
Григорий Николаевич Потанин 1920 жылы 30 маусымда Томск қаласында дүниеден өтті.
Тянь-Шань жоталарының бірі Алтайдағы Таван-Богдо-Ула тауларындағы ең ірі мұздыққа, 9915-астероидқа, қызғылт тұқымды – потаниния өсімдігіне Г. Потанин есімі берілді.
Г. Н. Потанин - Орыс география қоғамының құрметті мүшесі, Томск қаласының Құрметті азаматы. Томск қаласында Г. Потанинге ескерткіш орнатылған.

 Г. Н. Потанин шығармалары
 Призведения Потанина Г. Н.
Кітаптар-Книги

Потанин, Г. Н. Алтай / Потанин Г. Н. // Г. Н. Потанин. Исследования и материалы Ин-т истории и этнологии им. Ч. Ч. Валиханова М-ва образования и науки РК ; сост. тома и указ. транскрипция текстов, историографический очерк К. Ш. Алимгазинова ; науч. ред. И. В. Ерофеева. - 2006. - С. 291. - (История Казахстана в русских источниках XVI-XX веков).
Потанин, Г. Заметка о хлебопашестве в киргизской степи / Г. Потанин // Г. Н. Потанин. Исследования и материалыИн-т истории и этнологии им. Ч. Ч. Валиханова М-ва образования и науки РК ; сост. тома и указ. транскрипция текстов, историографический очерк К. Ш. Алимгазинова ; науч. ред. И. В. Ерофеева. - Алматы : Дайк-Пресс, 2006. - С. 333
Потанин, Г. Заметки о Сибирском казачьем войске / Г. Потанин// Г. Н. Потанин. Исследования и материалы Ин-т истории и этнологии им. Ч. Ч. Валиханова М-ва образования и науки РК ; сост. тома и указ. транскрипция текстов, историографический очерк К. Ш. Алимгазинова ; науч. ред. И. В. Ерофеева. - Алматы : Дайк-Пресс, 2006. - С. 330
Потанин, Г. Путешествие через Сибирь от Тобольска до Нерчинска и границ Китая русского посланника Николая Спафария в 1675 году / Г. Потанин // Г. Н. Потанин. Исследования и материалы Ин-т истории и этнологии им. Ч. Ч. Валиханова М-ва образования и науки РК ; сост. тома и указ. транскрипция текстов, историографический очерк К. Ш. Алимгазинова ; науч. ред. И. В. Ерофеева. - Алматы : Дайк-Пресс, 2006. - С. 442
Потанин, Г. Н. Семипалатинск и другие города Семипалатинской области / Потанин Г. Н. // Г. Н. Потанин. Исследования и материалы Ин-т истории и этнологии им. Ч. Ч. Валиханова М-ва образования и науки РК ; сост. тома и указ. транскрипция текстов, историографический очерк К. Ш. Алимгазинова ; науч. ред. И. В. Ерофеева. - 2006. - С. 530. - (История Казахстана в русских источниках XVI-XX веков).
Потанин, Г. Тюркская сказка о Идыге / Г. Потанин// Г. Н. Потанин. Исследования и материалы Ин-т истории и этнологии им. Ч. Ч. Валиханова М-ва образования и науки РК ; сост. тома и указ. транскрипция текстов, историографический очерк К. Ш. Алимгазинова ; науч. ред. И. В. Ерофеева. - Алматы : Дайк-Пресс, 2006.

                                                                               ***

Потанин, Г. Н. Аққан жұлдыз жарығы : [Ш. Уәлихановтың туғанына 190 жыл] / Г. Н. Потанин // Жұлдыз. - 2025. - N4. - Б. 3-6 

Г. Н. Потанин туралы әдебиеттер
Литература о Потанине Г. Н.
Кітаптар-Книги

Қоңыратбаев Ә. Қазақтың "Қозы-Көрпеш" жыры туралы / Ә. Қоңыратбаев. - Алматы : Көркем әдебиет, 1959. - 150 б.
Қазақ филологиясының мәселелері = Вопросы казахской филологии / Академия наук Казахской ССР, Институт литературы и искусства им. М. О. Ауэзова ; құраст. М. Дуйсенов, Т. Какишев, М. Хамраев. - Алматы : Издательство Академии наук Казахской ССР, 1964. - 241 б.
Баяндин, Н. Географиялық ашулар / Н. Баяндин. - 2-бас. - Алматы : Мектеп, 1970. - 143 б.
Қазақ фольклористикасының тарихы : (Революцияға дейінгі кезең). - Алматы : Қазақ ССР-нің "Ғылым" баспасы, 1988. - 432 б.
Баяндин, Н. Географиялық ашулар : Мектеп балаларына арн. / Н. Баяндин. - Алматы : Мектеп, 1989. - 136 б.
Фольклор шындығы : монография / М.О. Әуезов атындағы әдебиет және өнер институты. - Алматы : Ғылым, 1990. - 264 б.
Қазақтың тәлімдік ой-пікір антологиясы : VI ғасырдан XX ғасырдың басына дейінгі кезең. - Алматы : Рауан, 1994.
Үлгілі үйдің ұл-қызы = Народ - истинный воспитатель. - Алматы : Санат, 2000. - 207 б. - (Қазақстан-қара шаңырағымыз)
Бөкейхан Ә. Таңдамалы / Ә. Бөкейхан. - Алматы : Өлке, 2003.- 2- ші кітап. - 224 б. - (Алаш мұрасы).
Қарасаев Ғ. Қазақстанның Шығыс өңірі ХVIII-XX ғасыр басындағы Батыс орыс зерттеушілері шығармаларында, ғылыми-көпшілік басылымдары деректерінде : тарихнамалық бағыт / Ғ. Қарасаев. - Өскемен : Медиа-Альянс, 2006. - 396 б.
Қасқабасов, С. Ел зерде : әр жылғы зерттеулер / С. Қасқабасов. - Алматы : Жібек жолы, 2008. - 501 б.
Таңатарова, Ж. Т. Г. Н. Потанин және қазақ зиялылары: саяси және рухани көзқарастарды тарихи талдау : тарих ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның авторефераты / Ж. Т. Таңатарова. - Алматы : [б. ж.], 2008. - 50 б.
Уәлиханов Ш. Көп томдық шығармалар жинағы / Ш. Уәлиханов.- Т. 1. - Алматы : Толағай, 2010. - 376 б.
Бөкейхан Ә. Шығармаларының толық жинағы / Ә. Бөкейхан V том : Мақалалар. Әдеби сын. Фольклорлық зерттеулер. Әдеби аудармалар. Хаттар. Жеделхаттар (Телеграмдар) : 1907, 1913-1915 (Омбы-Павлодар-Самар-С. - Петербор - Орынбор) / құраст. Ж. С. Аққұлұлы. - Астана : Сарыарка, 2010. - 560 б.
Игибаев, С. К. Шығармашылық беттері = Страницы творчества / С. К. Игибаев. - Усть-Каменогорск : [б. ж.], 2011. - 420 б.
Асқарұлы, Е. Барқытбел баурайындағы Құйған : [Электрондық ресурс] : [Құйған ауылының тарихы] / Е. Асқарұлы . - Өскемен : Рекламный Дайджест, 2012. - 192 б.
Байтұрсынұлы А. Шығармалары : алты томдық шығармалар жинағы / А. Байтұрсынұлы. - Т. 5 : "Ер сайын", "23 жоқтау" ауыз әдеби мұрасы, көсемсөздері, табылған туындылары. - Алматы : Ел-шежіре, 2013. - 384 б.
Бөкейхан, Ә. Мақалалар, сын-зерттеулер және тергеудегі жауаптар : ғылыми басылым / Ә. Бөкейхан, Ж. Ақбаев, Ә. Ермеков ; ақылдастар алқасы Б. Әбдішев ; ред. Қ. Асанов ; Қарағанды облысының әкімдігі. - Астана : Фолиант, 2013. - 320 б. - (Сарыарқа кітапханасы).
Зайсан ауданының географиясы : хрестоматия / құраст. Г. Б. Ысқақова. - Алматы : [б. ж.], 2016. - 112 б.
Қабылдинов, З. Астана тарихы / З. Қабылдинов. - Алматы : Атамұра, 2017. - 336 б.
Қасқабасов, С. Таңдамалы / С. Қасқабасов.- Т. 5 : Ғылым және ғалым : әр жылғы зерттеулер. - Нұр-Сұлтан : Фолиант, 2020. - 344 б.
Игібаев, С. Қазақстан тарихының өзекті мәселелері = Актуальные проблемы истории Казахстана : монография / С. Игібаев. - Өскемен : Берел - С. Аманжолов атындағы ШҚУ, 2021. - 346 б.
Айтқожин, Қ. Б. Тарбағатай-Барқытбел тарихыңды тани жүр / Қ. Б. Айтқожин. - Өскемен : ШҚПҚ АРГО, 2023. - 315 б.
Сағынтай, С. Қазақия ...Сиберия...: (эссе) / С. Сағынтай. - Алматы : Қазақстан Жазушылар одағы РҚБ, 2024. - 228 б. 

         ***

Адриановъ, А. В. Томская старина /А. В. Адриановъ - Томскъ: Типо-лит. Сибирского Т-ва Печатного дъла, 1912. - 83 с
Герасимов, Б. Двадцатипятилетие Семипалатинского Отдела Государственного Русского Географического Общества. 1902-1927 годы / Б. Герасимов - Кызыл-Орда: Издание Общества Изучения Казахстана, 1927. - 20 с.
Обручев, В.А. Путешествия Потанина / В .А. Обручев - М.: Мол.гвардия, 1953. - 190 с.
Григорий Николаевич Потанин (1835-1920 гг.) // Отечественные физико-географы. - М., 1959. - 390-396 с.
Зиманов, С.З. Политические взгляды Чокана Валиханова / С. З. Зиманов, А. А. Атишев - Алма-Ата: Наука, 1965. - 290 с.
Казахский фольклор в собрании Г. Н. Потанина: Архивные материалы и публикации.- Алма-Ата: Наука, 1972.- 382 с.
Смирнова Н. С. Потанин - собиратель и исследователь казахской народной поэзии / Н. Смирнова // Казахский фольклор в собрании Г. Н. Потанина. - Алма-Ата, 1972. - С.5-44.
Косенко, П. Скрещение судеб: Историческая хроника / П. Косенко - Алма-Ата: Жазушы, 1981. - 208 с.
Ахметова, С. Ш. Историческое краеведение в Казахстане./ С. Ш. Ахметова - Алма-Ата : Казахстан, 1982.- 68 с.
Косенко, П. Вчера. Сегодня... Завтра?: дневник критика / П. Косенко. - Алма-Ата: Жазушы, 1983. - 224 с.
Памятники истории и культуры Казахстана: сборник. Памятники истории и культуры Казахстана : сборник материалов. - Алма-Ата: Өнер, 1984. - 87 с.
Валиханов, Ч.Ч. Собрание сочинений: В 5 т. Т.5, 1985. - 528 с.
Косенко, П. Скрещение судеб: Историческая хроника и биографические повести / П. Косенко - Алма-Ата: Жазушы, 1985. - 400 с
Алексеенко, Н. В. Поборник дружбы: (публицист, этнограф, фольклорист Г. Н. Потанин) / Н. В. Алексеенко - Алма-Ата, 1988. - 94-104 с.
Алексеенко, Н. В. Хранители памяти / Н. В. Алексеенко - Алма-Ата:Казахстан, 1988.- 94-104 с.
Алексеенко, Н. В. Хранители памяти. - Алма-Ата: Казахстан, 1988. - 144 с.
Байназарова, Г. Священная тюркская страна / Г. Байназарова - Алма-Ата : Онер, 1994.- 92 с.
Кобенова, К. Вклад русских ученых-фольклористов ХІX века (В. Радлова, Г. Потанина) в собирание, изучение, издание казахского фольклора. / К. Кобенова // Вестник Томского государственного университета, т. 266, январь 1998 года
Герасимов, Б. Г. Избранные труды: факсимильное издание / Б. Г. Герасимов ; сост., предисл., примеч., О. В. Жандабековой. - Усть-Каменогорск: Шығыс баспа, 2000.- 335 с.
Шахимарден, (Шахимарден Кусаинов) Биографии исторических личностей Казахстана ХІV - ХІХ веков : Хроника, факты, легенды: Учеб. пособие / Ш. Кусаинов. - Алматы : Литера, 2001. - 116 с.
Исаханова, К. С. Развитие просвещения в Казахстане в период конца ХІХ в. - первой трети ХХ в. ( на примере Прииртышья) : автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата педагогических наук / К. С. Исаханова. - Караганда : [б. и.], 2004. - 29 с.
Сагалаев, А. М. Потанин, последний энциклопедист Сибири : опыт осмысления личности / А. М. Сагалаев, В. М. Крюков. - Томск : Изд-во науч.-техн. лит., 2004. - 208 с.
Лухтанов, А. Г. Алтайское притяжение : очерки по истории Восточно-Казахстанской области / А. Г. Лухтанов. - Усть-Каменогорск : Медиа-Альянс, 2006. - 459 с.
Лухтанов, А. Г. Большой сибирский дедушка Григорий Потанин / А. Г. Лухтанов // Лухтанов А. Г. Алтайское притяжениеочерки по истории Восточно-Казахстанской области / А. Г. Лухтанов. - 2006. - С. 99
Артыкбаев, Ж. О. Среднее Прииртышье : в контексте проблем истории Евразийских степей (этноисторический и этноархеологический опыт исследования) / Ж. О. Артыкбаев. - Павлодар : ЭКО, 2007. - 267 с.
Наследие ученых Казахстана. Глобализация современного образования: международный опыт и перспективы развития : сборник докладов международной научно-практической конференции (12-13 сентября 2007 г.). - Усть-Каменогорск : [б. и.], 2007 Ч. 3. - 246 с.
Потанин Григорий Николаевич / Управление архивов и документации Восточно-Казахстанской области ; Государственный архив Восточно-Казахстанской области. - Усть-Каменогорск : Б. и., 2012. - 400 с.
Семенов-Тян-Шанский П. П. Путешествие в Тянь-Шань / П. П. Семенов-Тян-Шанский : Путешествие по Казахстану / Г. О Потанин. Т. 10 / Потанин Г. О. - М. : Слово/Slovo, 2014. - 512 с. - (Библиотека русских путешествий).
Игибаев, С. Актуальные проблемы истории Казахстана = Қазақстан тарихының өзекті мәселелері : монография / С. Игибаев. - Өскемен : Берел - С. Аманжолов атындағы ШҚУ, 2021. - 346 с.
Каланчина, Ирина. Листая жизнь-страницу за страницей... / И. Каланчина Т. 13. - Усть-Каменогорск : ВКПК Арго, 2023. - 300 с. - (Звено Алтая).

Мақалалар-Статьи

Таңатарова Ж. Т. Григорий Потанин - қоғамдық-саяси қайраткер / Ж. Т. Таңатарова // Қазақ Ұлттық Университетінің хабаршысы. Тарих сериясы. - 2006. - №1. - Б. 141-144
Таңатарова Ж. Т. Г. Н. Потанин және қазақ зиялылары / Ж. Т. Таңатарова // ҚазМУ хабаршысы. Тарих сериясы. - 2006. - №2. - Б. 194-198
Таңатарова Ж. Т. Г. Потаниннің Тибет аймағы мен Қытайға жасаған екінші саяхаты / Ж. Т. Таңатарова // Қазақ өркениеті=Казахская цивилизация. - 2006. - №2. - Б. 5-12
Таңатаров Ж. Потанин және халық ауыз әдебиеті / Ж. Таңатаров // Қазақ тарихы. - 2006. - №3. - Б. 17
Таңатаров Ж. Григорий Потанин және Сiбiрдегi саяси топтар / Ж. Таңатаров // Қазақ тарихы.- 2007.- N 3.- Б. 75-77
Қорғасбаева М. Потанин - қазақ фольклорын зерттеуші / М. Қорғасбаева // Мектептегі ғылыми жұмыс = Научная работа в школе. - 2010. - N 1. - Б. 31-34.
Омаров, Д. "Бұл халықтың рухани мұрасы өміріне тірек болуға әбден жарайды" / Д. Омаров // Мәдениет жаршысы = Вестник культуры. - 2010. - N 8. - Б. 22-23.
Мұхтарханқызы, З. Потаниннің есімі әр қазаққа жылы естіледі / З. Мұхтарханқызы // Дидар. - 2010. - 2 қыркүйек. - Б. 7.
Тоқсанбай, Қ. "Сібірдің құрметті ақсақалы" / Қ. Тоқсанбай // Егемен Қазақстан. - 2010. - 22 қыркүйек. - Б. 6.
Мұхтарханқызы, З. Шығыста жүргізілген зерттеулер / З. Мұхтарханқызы // Өскемен. - 2010. - № 29. - Б. 6. ; № 30. - Б. 6.
Орсаринова, А. Сібірлік ақсақал - Потанин / А. Орсаринова // Өскемен. - 2010. - № 41. - Б. 6.
Асқаров, Е. Таңғажайып Тарбағатай: Потанинді таңғалдырған өлке / Е. Асқаров // Дидар. - 2012. - 30 наурыз. - Б. 12.
Потанин кім еді? : [Өскеменде осы есімді көше бар.] // Менің өлкем. - 2012. - 15 қараша. - Б. 8.
Өскембаев, Қ. Әлімхан Ермеков және Григорий Потанин / Қ. Өскембаев // Абай. - 2014. - №2. - Б. 36-44.
Тоқтарбаев, Е. Алаш қайраткерлерінің еңбектеріндегі салт-дәстүр мәселесі / Е. Тоқтарбаев // Дәстүр. - 2016. - №3. - Б. 2-7
Хасан С. Потанин және қазақ зиялылары / С. Хасан // Айқын. - 2016. - 29 шілде (№112). – Б. 17
Қасымов, А. Қызылтас : ( Г. Н. Потанинге арналған ) / А . Қасымов // Төр Алтай. - 2022. - № 2. - Б . 116 – 124                                                                                                                  

                                                                                        ***
Кызыкбаев, Т. Славные страницы.(О пребывании Г. Н. Потанина в г. Усть-Каменогорске) /Т. Кызыкпаев // Знамя коммунизма. - 1964. - 10 окт.
Мурзаев, Э. Г. Н. Потанин: (К 50-летию со дня смерти) /Э. Мурзаев // Из-вестия АН СССР. - 1970. - № 4. - С. 129-132.
Кобенова, К. Вклад русских ученых-фольклористов ХІX века (В. Радлова, Г. Потанина) в собирание, изучение, издание казахского фольклора. / К. Кобенова // Вестник КазГУ. Сер. филологическая. - 1999. - №32. - С. 100-103
Елисеев, И. Потанин с Березовским хотели продать Америке Сибирь: [Об одном из эпизодов жизни Г. Н. Потанина] / И. Елисеев, А. Брыночка // Семь дней. - 2000. - 22 сент. - С. 6
Лухтанов, А. Исследователи казахстанского Алтая : [История нашего края дошла до нас благодаря большой заслуге наших исследователей] / А. Лухтанов // Семь дней. - 2002. - 19 июля
Гребенщиков, Г. Большой сибирский дедушка / Г. Гребенщиков // Семь дней. - 2003. - 21 февр. - С. 8
Лухтанов, А. Гавань путешественника / А. Лухтанов // Семь дней. - 2003. - 9 мая. - С. 8
Бурых, Ю. И в труде, и в радости, и в горе : [к 80-летию со дня рождения В. П. Потанина] / Ю. Бурых // Рудный Алтай. - 2006. - 14 янв. - С. 4-5
Лухтанов, А Исследователи казахстанского Алтая / Лухтанов А. // Нива. - 2006. - № 2. - С. 134-145 ; N 3. - 169-191
Торайгыров, Е. М. Историография Иртышской десятиверстной полосы / Е. М. Торайгыров // Вестник КазГУ. Сер. историческая. - 2006. - №3 (42). - С. 8-12
Жуков, П. Улица, которой нет / П. Жуков // Спектр. - 2006. - 25 мая. - С. 7
Алейник, В. Уголок первозданной природы / В. Алейник  // Заря. - 2007. - 24 март. - С. 3.
Ешмуратова, Г. В. Казахское рыболовство в трудах Г. Н. Потанина / Г. В. Ешмуратова // Вестник КазНУ. Серия историческая. – 2010
Азмухамбетов, Ш. Тайны курганных "дворцов": [о раскопках в Аксуатской долине] / Ш. Азмухамбетов // Рудный Алтай. - 2010. - 16 февр. - С. 5.
Таргынский, К. По 101-му меридиану: [об исследователе Григории Потанине] / К. Таргынский // Семь дней. - 2010. - 18 марта. - С. 9.
Долгопятова, Р. М. Путешественник, этнограф, фольклорист : к 175-летию со дня рождения русского ученого-путешественника Григория Николаевича Потанина / Р. М. Долгопятова // Мәдениет жаршысы = Вестник культуры. - 2010. - N 6. - С. 12-15.
Крутова, Н. В. Фотография, которой более 100 лет : [Г. Н. Потанина из редкого фонда ВК библиотеки им. А. С. Пушкина] / Н. В. Крутова // Рудный Алтай. - 2010. - 20 сент. - С. 6.
Кадыров, Б. Он был одним из первых евразийцев : [к 175-летию Григория Потанина] / Б. Кадыров // Казахстанская правда. - 2010. - 24 сент. - С. 13
Джуманбаева, А. Григорий Потанин - для казахского народа : [к 175-летию со дня рождения исследователя ВКО, российского путешественника Г. Н. Потанина] / А. Джуманбаева // Вести Семей. - 2010. - 14 окт. - С. 3
Бабченко, О. Сибирский аксакал : [в семейской ОБ им. Абая состоялись краеведческие чтения "Имена в истории края", посвященные 175-летию Г. Н. Потанина] / О. Бабченко // Наше дело. - 2010. - 21 окт. - С. 7.
Дурдыева, Г. А. Сибирский аксакал Григорий Потанин / Г. А. Дурдыева // Мәдениет жаршысы = Вестник культуры. - 2010. - N 10. - С. 20.
Маципуло, А. Призвание - путешествовать : [в ОБ им. А. С. Пушкина прошел краеведческий вечер, посвященный 175-летию со дня рождения исследователя края Г. Н. Потанина] / А. Маципуло // Устинка плюс. - 2010. - 21 окт. - С. 11.
Ержепбаева, Алия. Удивительная личность : [о путешественнике, ученом Г. Н. Потанине] / А. Ержепбаева // Семь дней. - 2010. - 11 ноября. - С. 3.
Дурново, И. Что может быть утрачено в наследии Потанина / И. Дурново // Рудный Алтай. - 2010. - 2 дек. - С. 7.
Сманов Б. У. Большой друг казахского народа: Григорий Потанин - ученый, этнограф, гуманист / Б. У. Сманов // Казахстанская правда. - 2011. - 30 апреля. - С. 7
Артыкбаева, Ж. О. Г. Н. Потанин о казахском народе / Ж. О. Артыкбаева // История Казахстана: преподавание в школах и вузах. - 2011. - № 6. - С. 35-38.
Хамзеева, Д. Симфонии осени / Д. Хамзеева // Мысль. - 2011. - № 10. - С. 93-95.
Нурабаева, Айгуль. Собиратель мудрости народной / А. Нурабаева // Вести Семей. - 2012. - 16 окт. - С. 3
Алиева, Г. Он открыл для Европы культуру народов Азии / Г. Алиева // Простор. - 2013. - № 12. - С. 162-168
Серикпаева, Д. М. Великий ученый : великие личности / Д. М. Серикпаева // История Казахстана: преподавание в школах и ВУЗах. - 2014. - №2. - С. 65-66.
Абдеева, Яна. Страницы великой жизни / Я. Абдеева // Нива. - 2014. - № 4. - С. 78-85
Обухов, В. Арийский проект Федора Достоевского / В. Обухов // 7 дней. - 2014. - 24 июля. - С. 7
Сухоруков, Иван. Талант Потанина / И. Сухоруков. // Мой город. - 2015. - 2 июля. -С. 15
Кабульдинов, Зиябек Аксакал с красивой душой / З. Кабульдинов // Казахстанская правда. - 2015. - 30 октября. - С. 14-15
Сердалина, С. Путешествие длиною в жизнь / С. Сердалина // Вести Семей. - 2017. - 15 августа. - С. 2 

Интернет-ресурстар

Интернет-ресурсы

Дурдыева Г .А. Сибирский аксакал - Григорий Потанин.
https://olketanu.pushkinlibrary.kz/ru/2010km/144
Толкачев Д. Чокан Валиханов и Григорий Потанин – дружба длиною в жизнь.
https://e-history.kz/ru/news/show/4255
Толкачев Д. Чокан Валиханов и Григорий Потанин – дружба длиною в жизнь.
https://www.eseur.ru/omskiy/_Chokan_Valihanov_i_Grigoriy_Potanin__drujba_dlinou_v_jizn/
Қазаққа жақын орыс ғалымы Григорий Потанин
https://e-history.kz/kz/news/show/548