Щуровский Г. Е.
- Жаңартылды 04.01.2023 12:50
Щуровский Григорий Ефимович (1803-1884 жж.) - орыс ғалымы, отандық геологияның негізін салушылардың бірі, Орал, жалпы Алтайды және Шығыс Қазақстанды зерттеу тарихында елеулі із қалдырған.
1803 жылы 30 қаңтарда (11 ақпанда) Мәскеуде туған. 1812 жылғы Отан соғысында әкесі қайтыс болғаннан кейін анасы - Мария Герасимовна - кедейліктен ұлын жетімдер үйіне беруге мәжбүр болады. Онда балаға оны тәрбиелеуге ақша бөлген көпес Щуровтың тегі беріледі.
1822 жылы Г. Е. Щуровский мектепті бітіргеннен кейін университетке медицина факультетіне Қамқоршылар кеңесі болып тағайындалады. Университетті бітіргеннен кейін университеттің медицина факультетінде физика және жаратылыстану тарихы пәнінің оқытушысы болып жұмыс істеді, философия факультетінде геогностиканың (геологияның) жаңа курсы бойынша дәріс оқыды. Профессор Щуровский ғылыми экспедицияларды ұйымдастыруға және жүзеге асыруға рұқсат етілген жағдайда осы ерекше курсты оқуға келісті. 1838 жылы Оралда жарты жыл болады. Бес жылдан кейін Алтай тау жүйесін, соның ішінде Қазақстанды зерттеу үшін Сібірге екінші, ұзағырақ сапардың жоспарын әзірледі.
1844 жылы 8 ақпанда экспедицияға рұқсат беру туралы қаулы қабылданды, ал сол айдың соңында Щуровский шанамен Сібір трактімен Барнаулға, сол жерден кен орындарына жол тартқан. Бір айдың ішінде ол бірқатар кен орындарына барды, соның ішінде: Крюковский, Николаевский, Таловский, Белоусовский, Зырян, Риддер.
Щуровский кендерді игеру үшін учаскелерді алудың құқықтық жағын, кеніштердің геологиялық құрылымын, пайдалы қазбаларды өндіру әдістерін, кен жұмыстарының мерзімдерін, сондай-ақ өмір сүру жағдайларын, жұмысшылардың еңбегіне ақы төлеуді, оларды азық-түлікпен қамтамасыз етуді және т. б. егжей-тегжейлі сипаттайды.
Ғалымның Шығыс Қазақстанның даму тарихындағы мәліметтері үлкен қызығушылық тудырады. «Шемонаихадан Риддерскіге апарар жол, - деп жазады Щуровский, - тікелей шығысқа қарай, алдымен Уба аңғарына, содан кейін Үлбіге барады, біртіндеп осы керемет өзендердің бастауларына, Ертіске көтеріледі. Өте кең және гранит, тақтатас және порфир тауларымен қоршалған екі аңғарда да бай зауыттық шаруалар қоныстанған көптеген ауылдар орналасқан. Сабақ міндеттерін орындаудан басқа, олардың негізгі кәсібі - егіншілік пен ара шаруашылығы. Уба алқабында Риддерскке барар жолда экспедиция келесі ауылдар арқылы өтті: Выдриха, Лосиха және Быструха. Черемшанкадан созылған ормандар негізінен қайың, көктерек және қарағайдан тұрды, олар шырша мен терекпен араласқан.
Сондай-ақ, Щуровский Тұрғысын, Уба және Үлбі тау жоталарында, Қарағай алқабында болып, Бұқтырма, АҚ және Қара Убаның бастауларын зерттеп, Ертіске түсті. Бұқтырма бекінісі мен Өскеменді аралады. Табиғи ресурстардың байлығы мен жергілікті жерлердің сұлулығы ерекше болды. Көргендеріне таңданып, оқырмандарды аз танымал өлкемен таныстырғысы келген Г. Е. Щуровский «Геологическое путешествие по Алтаю» кітабын шығарады.
Кейінгі жылдары ол табиғат зерттеушілерінің ғылыми жетістіктері, табиғи байлықтары мен халықтар тарихы туралы бірқатар мақалалар жариялады.
Григорий Ефимович Щуровский 1884 жылы 20 наурызда (1 сәуірде) қайтыс болған.
Г. Е. Щуровский туралы әдебиет
Литература о Щуровском Г. Е.
Кітаптар - Книги
Цыбульский В. В. Научные экспедиции по Казахстану: (А. Гумбольдт, П. Чихачев, Г. Щуровский). - Алма-Ата: Казахстан, 1988. - 184 с.
Мақалалар - Статьи
Лухтанов А. Григорий Щуровский о Зыряновске 1844 г. : [о путешествии геолога... на Алтай; в част. о г. Зыряновске] // Заря Востока. - 1998. - 11 дек.
Лухтанов А. Григорий Щуровский - геолог и путешественник: [в Вост. Казахстане] // Рудный Алтай. - 1999.- 27 марта (вкл.)
Лухтанов А. Исследователи казахстанского Алтая : [история нашего края дошла до нас благодаря большой заслуге наших исследователей] // Семь дней. - 2002. – 5 июля. - С. 8 ; 12 июля. - С. 8
Лухтанов, А. Исследователи казахстанского Алтая / Лухтанов А. - Текст // Нива. - 2006. - № 2. - С. 134-145 ; N 3. - 169-191
Цыбульский, Владимир. "Язык - это сам народ" : [об одном из основоположников отечественной геологии, выдающемся ученом Григории Щуровском, оставившем заметный след в истории изучения Алтая и Казахстана] / Владимир Цыбульский. - Текст // 7 дней. - 2016. - 15 декабря. - N 50. - С. 7 : портр.
