Күркебай батыр

Жаңартылды 29.05.2024 16:00

Байдосұлы Күркебай (Күркебай батыр) (1830-1916) – батыр, қазақ халқының қорғаушысы.

Сарыжомарт руынан шыққан Күркебай Байдосұлы Шығыс Қазақстан облысының Күршім ауданы, Кеңсу ауылында (қазіргі Маралды) дүниеге келген.

Жас күнінен жүректілігімен, асқан мергендігімен көзге түсіп, «батыр» атанған екен. Ол елін, жерін шеттен келген басқыншы, шақырусыз келімсектерден қорғап, жарғақ құлағы жастыққа тимей, өмірінің көп бөлігін жортуылда өткізген адам.

Кедейлерге болысып, аштарға азық тауып беріп, қамқоршы болыпты. Зар жылағанды уатып, көкірегі қарс айырылыпты, сондықтан патшаға жақпапты. Көнекөз қариялардың айтуынша Күркебай қол мерген болыпты. Не нәрсені болсын көздемей ата салатын көрінеді және атқаны қате кетпейтін көрінеді.

Батырдың тәуелсіз, бүлікшіл мінезі оны билік үшін масқара етті – ол қамауға алынды. Алайда, Күркебай батырдың атыс дәлдігі мен батылдығына тәнті болған патша генерал-губернаторы оны босатып жібереді.

Батыр 1916 жылы қайтыс болды. Оның қабірі Маралды ауылында орналасқан. Батырдың ұрпақтары, ауыл тұрғындары қаражат жинап, оның қабіріне күмбез және ауыл орталығында мешіт тұрғызды.

Күркебай батыр туралы әдебиеттер
Кітаптар-книги

Қалиғожин, Советхан. Биік тұлға. - Өскемен : Шыгыс Полиграф, 2013. - 139 б.
Қалиғожин, Советхан. Нар Найман саңылақтары. - Өскемен : Шығыс Полиграф, 2015. - 304 б.
Қайсенов З.Ә. Найман шежіресі. - Өскемен : "Рудный Алтай" газетінің баспаханасы, 2001 - . 2-ші кітап. - 272 б.
Қалиғожин, Советхан. Күңгейлі Күршімім, көшбасшы ұланым : дастан, шежіре. - Алматы : Арда, 2008. - 144 б. п. - 272 б.
Тұрар, Қабдолда. Күркебай батыр : хикаят, өлеңдер. - Семей : ТAN баспа үйі, 2023. - 128 б. 

Мақалалар – Статьи

Нұрғазин, Сейілхан. Күркебай Базардың жыры : [Әйгілі Күркебай батырдың баласы Базар туралы.] // Дидар. - 1991. - 30 қараша. - Б. 4.
Тұрар, Қ. Күркебай биігі : [Күршім ауд. "Маралды"кеңшарында (1830-1916 ж.ж) туған Байдосұлы Күркебай жайлы қысқаша дерек] // Дидар. - 1994. - 2 шілде.
Саликова Р. Р. Күркебай батыр // Рауан.- 2003.- № 45. - Б. 3.
Зәкәрия Х. Баба даңқын жаңғыртуда // Дидар.- 2005. – 2 тамыз. - Б. 4
Қалиғожин С. Күркебай мерген: дастан / С. Қалиғожин // Рауан.- 2008. - 7 шілде. - Б. 2.
Қабылқайырова, К. Күркебай батыр : шығыс Қазақстан облысы Күршім ауданының Маралды елінен шыққан Күркебай батыр туралы тарихи-таным // Қазақстан тарихы: әдістемелік журнал. - 2019. - №2. - Б. 22-26.
Сейілханова, Әйгерім. Құралайды көзге атқан Күркебай мерген. // Дидар. - 2019. - 5 қыркүйек. - Б. 21.
Қабылқайырова, К. Қазақстан Республикасында өлкетануды дамытудың тұжырымдамалық негіздері. // Қазақстан тарихы: әдістемелік журнал. - 2020. - №1. - Б. 5-13.
Бұрқанбаева, Кенжегүл. Күркебай батыр кітабының тұсаукесері өтті [Күршім ауданының құрметті азаматы, Мәдениет қайраткері, Үздік мәдениет қызметкері Қ Тұраровтың кітабына арналған мәдени шара] // Рауан -Заря. - 2023. - 15 қыркүйек. - Б. 12
Ғали-Асқар, А. Күркебай батыр жарық көрді. // Дидар. - 2023. - 26 қыркүйек. - Б. 4.
Есімханов, Әділхан. Халқы әспеттеген хас батыр : пушкин кітапханасында"Күркебай батыр" кітабының тұсауы кесілді. // Менің өлкем. - 2023. - 12 қазан. - Б. 4