Айтықов І.Қ.

Жаңартылды 24.08.2024 09:51

Айтықов Ізғұтты Құрманбайұлы (1922-1944) - Кеңес Одағының Батыры.
1922 жылы 20 қаңтарда Солдатское ауылында (20-жылдардың ортасынан бастап жоқ) қазіргі Шығыс Қазақстан облысы Ұлан ауданының аумағында темір ұстаның отбасында дүниеге келген. 1920 жылдардың ортасында ата-анасымен көрші Тарғын ауылына көшіп келеді. Осы жерде оның балалық шағы мен жасөспірімдік жылдары өтеді.
Соғыстың алғашқы күндерінен бастап майданға сұранады. Ол бірнеше рет Ұлан аудандық әскери комиссариатына өтініш жазады, бірақ жібермейді. Тек 1942 жылдың мамырында, Жоғарғы Бас Қолбасшының атына хат жазғаннан кейін, Ізғұтты Айтықов әскер қатарына түседі. Ол Сталинград қабырғаларында соғысып, Калинин, Курск, Белгород облыстарының жерлерін азат етіп, Батыс Двина жағалауларына жетеді. Қайсар барлаушы Айтықов жау алдында бірнеше рет болған. Ол 50 гитлерді жеке өзі жойып, 22 «тілді» бөлімге жеткізеді. Жауынгерлік тапсырмаларды тамаша орындағаны үшін Қызыл Жұлдыз орденімен, II және III дәрежелі Даңқ ордендерімен және «Сталинградты қорғағаны үшін» медалімен марапатталады.
1944 жылы маусымда 51-ші гвардиялық атқыштар дивизиясының бөлімшелері Батыс Двинаға қарай бет алды. Плиговка ауылы үшін шайқаста Айтықовтың байламы алғашқылардың бірі болып жаудың шекарасына кіріп, үш дзот пен блиндаждарды гранатамен лақтырып, тартқыш пен жаудың зеңбірегін қиратады. Першино ауылы мен Ловша теміржол вокзалын иемдену кезінде ол екі станок пулеметін және қырыққа жуық жау солдаттары мен офицерлерін жойды. Біраз уақыттан кейін Ізғұтты Даугава өзенін мәжбүрлеу кезінде қайтадан ерекшеленеді. Батальонның комсоргы оқ пен мина жарылыстарының астында жауынгерлердің шағын тобымен қарама-қарсы жағалауға көшіп, дауылша атып, гитлер тұрған орнын тастап, қашуға мәжбүр болады. Мұны полк бөлімшелері пайдаланып, өзеннен өтіп, немістерді қуып жібереді. Бұл туралы «Комсомольская правда» газеті 1944 жылы 3 қыркүйекте «Здесь сражался комсорг» мақаласында жазады. Алтыншы гвардия армиясының Ворошилов атындағы Қызыл Ту атқыштар дивизиясының Ленин орденінің 51-ші гвардиялық Қызыл Ту атқыштар полкінің 158-ші гвардиялық бірінші батальонының комсоргі, старшина І. Айтықов гвардиясының майдандағы өмірі ерліктерге бай.
Солардың бірі – Батыс Двинаны алуға қосқан үлесі үшін Айтықовқа Кеңес Одағының Батыры атағы берілді. Ізғұтты Айтықов Берлинге жете алмады. 1944 жылы 22 шілдеде Литваның Зарасай ауданын гитлерден азат ету шайқасында ол ауыр жараланып, 3 күннен кейін, 26 шілдеде қайтыс болады.
Ізғұтты Айтықовтың есімімен жүк таситын кеме, Зарасай, Алматы қалаларында көшелер, Тарғын ауылындағы өзі оқыған орта мектеп аталады. Мектеп ғимаратында ескерткіш тақта орнатылған. Батырдың кеудемүсіні Өскемен қаласында және Полоцк қаласында (Ресей) орнатылған.

 Ұлан ауданының орталық кітапханасы қорынан алынған мұрағат материалдары

1. Марапат парақтары, Қызыл Жұлдыз ордені, ІІ дәрежелі Даңқ ордені, ІІІ дәрежелі Даңқ ордені, Кеңес Одағының Батыры атағы

2. Кеңес Одағының Батыры Александр Иванович Григорьевтің хаттары

3. А. Конюшенконың хаттары (Полоцк қ.)

4. Фотосуреттер мен өзге де құжаттар

Айтыков И. туралы әдебиеттер

Литература о Айтыкове И.

Кеңес Одағының батырлары - шығысқазақстандықтар = Герои Советского Союза - восточноказахстанцы: Мағлұматнама. - Өскемен : ШҚМУ, 2005. – С. 6.

Отан батырларын мадақтайды: Шығысқазақстандықтар - Кеңес Одағының Батырлары : фотоальбом / Шығыс Қазақстан облысының әкімдігі, Шығыс Қазақстан облыстық сәулет-этнографиялық және табиғи ландшафтық мұражай-қорығы = Родина награждает отважных : Восточноказахстанцы - Герои Советского Союза : фотоальбом / Акимат Восточно-Казахстанской области, Восточно-Казахстанский областной архитектурно-этнографический и природно-ландшафтный музей-заповедник ; сост. Н. В. Крутова. - Өскемен : Медиа-Альянс, 2010. – с.23.

Родина награждает отважных : Восточноказахстанцы - Герои Советского Союза : фотоальбом / Акимат Восточно-Казахстанской области, Восточно-Казахстанский областной архитектурно-этнографический и природно-ландшафтный музей-заповедник ; сост. Н. В. Крутова. - Өскемен : Медиа-Альянс, 2010. - 290 с.

Мақалалар - Статьи

Герои Советского Союза казахстанцы: Сборник документов и материалов: В 2 т. - Алма-Ата : КазОгиз, 1945. – С. 59-60.

Тарабаева, Д. Герои: о И. Айтыкове. Из истории комсомола / Тарабаева Д. // Ленинская смена. - 1958. - 31 авг.

Ескораев, И. Он родине служил // Ленинская смена. - 1960. - 25 февр.

Белов, Н. Служил Родине боец... // Знамя коммунизма. - 1964. - 26 июня.

Конюшенко, А. Горный орел // Рудный Алтай. - 1970. - 18 февр.

Макеев, И. История фронтовой листовки/ Макеев И. // Рудный Алтай. - 1975. - 18 нояб.

Журавлев, И. Дорогой героя: о герое Советского Союза И. Айтыкове // Расцвет. - 1975. - 3 апр.

Макеев, И. Боевые подвиги комсорга // Расцвет. - 1976. - 17, 20, 22 января.

Боевые подвиги комсорга// Расцвет. - 1976. - 17 янв., 20янв., 22янв.

Кишиневский, Н. Имени Изгутты Айтыкова // Казахстанская правда. - 1977. - 22 сентября.

Макеев, И. Бой за высоту // Ленинская смена. - 1977. - 20 янв.

Макеев, И. Солдатская доблесть // Рудный Алтай. - 1977. - 3 февр.

Макеев, И. Высота // Казахстанская правда. - 1979. - 9 мая.

Макеев, И. Звезда комсорга Айтыкова // Рудный Алтай. - 1979. - 15, 24, 30 авг.

Макеев, И. В боях за Сталинград / И. Макеев // Рудный Алтай. - 1980. - 15 июля.

Чистяков, М. Встреча с земляком: стихи / М. Чистяков // Рудный Алтай. - 1981. - 26 сентября.

Герои Советского Союза: историко-статистический очерк / Д. Н. Артамонов и др.; ред. И. Н. Шкадов. - М. : Воениздат, 1984. - С. 32 – Т.1

Макеев, И. Дорогой бессмертия // Рудный Алтай. - 1984. - 25, 26 сент. – 4 окт...

Макеев, И. Зимой 1944-го/ Макеев И., Кулаков А. // Ленинская смена. - 1984. - 19 апр.

Дурново, И. Рукописи не сгорят: [о Герое Советского Союза Изгутты Айтыкове] // Рудный Алтай. - 2010. - 10 апр. - С. 5.

Турлыбаев, Е. К. От Алтая до Алаколя / Турлыбаев Е.К. - Усть-Каменогорск : Изд-во ВКГУ, 2001. - 143 с

Михеева Н. И землю защищать, и в небе летать [Текст] / Михеева Н. // Рудный Алтай. - 2007. - 27 марта. - С. 2

Кудайбергенов К. Товарищу Изгутты, теплоходу и человеку [Текст] : [90 лет со дня рождения Героя Советского Союза Изгутты Айтыкова] / К. Кудайбергенов // Рудный Алтай. - 2012. - 16 февр. - С. 7.

Мы этой памяти верны [Текст] // Аргументы и факты. Казахстан . - 2012. - 1-7 августа (№ 31). - 25

Гаврилова, А. Его именем названы улицы и села [Текст] : [о Герое Советского Союза Изгутты Айтыкове] / А. Гаврилова // Рудный Алтай. - 2015. - 14 апр. - С. 3.

Интернет - ресурстар

Интернет-ресурсы

Герои страны

Их именами названы улицы Усть-Каменогорска