Құнанбаев А. А.

Жаңартылды 20.02.2024 10:57

Құнанбаев Ақылбай Абайұлы (1861 -1904) – ақын, қоғам қайраткері,  Абай Құнанбаевтың үлкен ұлы.

1861 жылы Шыңғыстау бөктерінде (қазір Шығыс Қазақстан облысы Абай ауданы) дүниеге келген. Атасы Құнанбай мен кіші анасы Нұрғанымның тәрбиесінде болады. Мұсылман медресесінде оқып, білім алған. Ақындық бағытта қалыптасуына Абай әсер етті.  Халық арасында Әлмағамбет әншінің өтінішімен жазған әндері кеңінен таралған. Орыс және еуропа әдебиетін өздігінен оқып-үйренді. «Зұлыс», «Жаррах», «Дағыстан» поэмаларының авторы. Ақылбайдың «Зұлыс» поэмасына ағылшын жазушысы Генри Хаггарттың «Копи царя Соломона» романының сюжеті негіз болған. Поэманың толық нұсқасы сақталмаған. Бізге жеткен «Дағыстан» поэмасында Кавказдағы оқиғалар арқылы әділетсіздік пен зұлымдықты әшкерелейді. Семейлік ақын Мұрат Сұлтанбеков «Дағыстан» поэмасын орыс тіліне аударған. Ақылбай лирикасынан тек бірнеше өлеңі ғана сақталған екен. Замандастарының естеліктеріне жүгінсек, Ақылбай әкесі Абай және Мағауиямен бірге «Халыққа білім беру қоғамына» мүше болған, болыстық басқаруға тағайындалған.

Ақылбай Құнанбаев  1904 ж. 1 тамызда жастайынан,  әкесінен кейін 40 күннен соң Семей қаласында қайтыс болды.  

А. А. Құнанбаев шығармалары

Произведения Кунанбаева А. А.

Кітаптар – Книги

Құнанбаев, А. Дағыстан [Мәтін] : поэма / А. Құнанбаев // Мұхамедханов Қ. Көп томдық шығармалар жинағы Т. 3 : Абайдың ақын шәкірттері, 2005. - Б. 58-73.

Құнанбаев, А. Зұлыс [Мәтін] : поэма / А. Құнанбаев // Мұхамедханов Қ. Көп томдық шығармалар жинағы Т. 3 : Абайдың ақын шәкірттері, 2005. - Б. 74-80.

А. А. Құнанбаев өмірі мен шығармашылығы туралы әдебиеттер

Литература о жизни и творчестве А. А. Кунанбаева

Абай [Мәтін]: энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 1995. -Ақылбай Абайұлы: Б. 68-69.

Шәкәрім [Мәтін] : энциклопедия / бас ред. Е. Сыдықов ; жауапты ред. Т. Шаңбай. - Семей, 2008.- [Ақылбай Құнанбаев туралы]

Шығыс Қазақстан облысы [Мәтін] : энциклопедия. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы». - 2014. - Ақылбай Абайұлы Құнанбаев: б. 155.

1960-2000

XVIII-XIX ғасырлардағы қазақ ақындары шығармаларының жинағы [Мәтін]. - Алматы : Қазақ ССР Ғылым Академ. баспасы, 1962.

Үш ғасыр жырлайды [Мәтін] : революцияға дейінгі қазақ ақындарының шығармалары / Қазақ ССР Ғылым Академиясы, М. Ә. Әуезов атындағы әдебиет және өнер институты. - Алматы : Жазушы, 1965. - 666 б.

Бес ғасыр жырлайды [Мәтін] : XV ғасырдан XX ғасырдың бас кезіне дейінгі қазақ ақын-жырауларының шығармалары / Қазақ ССР ғылым академиясы М. О. Әуезов атындағы әдебиет және өнер институты : үш томдық. - Алматы : Жазушы, 1989. - 496 б.

Ай заман-ай, заман-ай... [Мәтін] : ХVғасырдан ХХғ.бас кезіне дейінгі қазақ ақын-жырауларының шығармалары (Бес ғасыр жырлайды). 2 томдық. - Алматы : Қазақ ССР Баспасөз жөніндегі мемлекеттік комитеті Бас редакциясы, 1991. - 876 б.

Жеті ғасыр жырлайды [Мәтін] : XIX ғасырдан XX ғасырдың бас кезіне дейінгі қазақ ақын-жырауларының шығармалары. Т. 2 / құраст. Е. Дүйсенбайұлы . - Алматы : Жазушы, 2004. - 528 б.

Мұхамедханов Қ. Көп томдық шығармалар жинағы Т. 3 : Абайдың ақын шәкірттері, 2005. - Ақылбай Абайұлы Құнанбаев: б. 14-57.

Шаңбай, Т. Ұғым мәдениеті [Мәтін] : (Шәкәрім шығармашылығы аясында) / Т. Шаңбай . - Алматы : Раритет, 2009. - 352 б

Исрайылқызы, Г. Ризамын асылдың сынығы боп өткеніме [электрондық ресурс] : [Абайдың шөбересі Г. Исрайылқызының бұл кітабында Ақылбай, ағасы Әубәкір, әкесі Исрайыл туралы құнды деректер бар. ] / Г. Исрайылқызы . - Семей : Талант, 2010. - 198 б. с.

***

Жиренчин, А. Абай и его русские друзья [Текст] / А.Жиренчин. - Алма-Ата: Наука КССР, 1949. - С.119-120.

Мухамедханов К.М. Акылбай Кунанбаев / В кн. Казахская ССР в 4-т Т4.- Алма-Ата, 1991- С. 114.

Аяганов, Б. Дети Абая [Текст] / Б.Аяганов // Казахстанская правда. -1994. - 11 июня. - С.2.

Гайнуллина , Ф.А. Литература Семипалатинского Прииртышья [Текст] : учебное пособие / Ф.А. Гайнуллина. - Семипалатинск, 2002. - Акылбай Кунанбаев: с. 18-20.

Баймагамбетова, Л. Талантливые дети великого отца [Текст] / Л.Баймагамбетова // Семипалатинские вести. - 2004. - 25 июня. - С.4.

Писатели Семипалатинского региона [Текст] : био-библиографический указатель / Семипалатинская универсальная научная библиотека им. Абая. - Семипалатинск : Талант, 2006. - Акылбай Кунанбаев: с. 46-47.

Мухамбетова, Г. С. Романтические тенденции в казахской поэзии первой четверти ХХ века [Текст] : автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата филологических наук / Г. С. Мухамбетова . - Алматы, 2006. - 30 с.

Корабай, С. Потомки - последователи Абая [Текст] / С. Корабай // Казахстанская правда. - 2014. - 15 августа (№ 158). - С. 20.

Важнейшие жизненные ориентиры мыслителя [Текст] // Вести Семей. - 2015. - 2 июня. - С. 4.

Ибраева, У. Поэтическое окружение Абая [Текст] / У. Ибраева // Вести Семей. - 2016. - 9 февраля. - С. 4.