Альжанов О.

Обновлено 07.12.2023 09:35

Альжанов (Альджанов) Отыншы (Отунчи) (1873-1918) - общественный деятель, член правительства Алаш-Орда, просветитель, фольклорист.
Родился в 1873 г. в Нарынской волости Зайсанского уезда (ныне Зайсанский район) Семипалатинской области (ныне Восточно-Казахстанская область). Окончил Зайсанское русско-казахское училище (1887), Омскую гимназию (1890), Омскую учительскую семинарию (1894). В 1894-1895 годы - делопроизводитель Совета генерал-губернатора. В 1895-1907 годы - переводчик Акмолинского областного суда. В 1907-1909 годы - заведующий русско-казахским училищем города Кокпекты. В 1907 году на заседании Комиссии по рассмотрению Положения о просвещении и школах инородных народов выступал с докладом о проблемах просвещения казахского народа (г. Петербург). Разоблачал последствия миссионерской направленности царской учебно-образовательной системы. О. Альжанов выступал против произвола переселенцев, колонизировавших казахскую степь. За это О. Альжанов был сослан на 5 лет в уезд Лепсы Семиреченского района.
После февральской революции в 1917 году О. Альжанов был одним из руководителей движения «Алаш» в Семипалатинской области (ныне Восточно-Казахстанская область). В 1917 году 5-13 декабря избран членом правительства Алаш-Орды на втором Всеказахском съезде в г. Оренбург.
Погиб, когда командовал отрядом Алашской милиции в Семиречье в сражениях против большевиков. Советская власть подвергла его семью репрессиям.
О. Альжанов автор сочинении «Қарынбайдың хикаяты» (Дала уәлаяты, 1894); «Печальное положение современной киргизской женщины» (1894), «Беседа о воспитании киргизских детей» (1898), «Причины объединения киргизов» (1898).

 О. Әлжановтың еңбектері

Труды О. Альжанова

 Кітаптар - Книги

Әлжанов, О. Шығармалар жинағы [Мәтін] : шығармалар, қосымшалар / О. Әлжанов; Ш. Ш. Уәлиханов атын. тарих және этнология ин-ты; құраст. С. М. Әлжанова, С. О. Смағұлова; Алаш мұрасы" сер. ред. алқасы: М. Құл-Мұхаммед, С. Қасқабасов, С. Қирабаев ж. б. - Алматы : Алаш, 2004. - 240 б. - (Алаш мұрасы).

 Мақалалар - Статьи

Әлжанов, О. Қазақтарға пайдалы кiтаптар [Мәтін] : ["Букварь для киргиз", краткий русско-киргизский словарь" туралы] / О. Әлжанов // Дала уалаятының газетi. - 1894. - 2 октябрь.
Әлжанов, О. Қарынбайдың хикаяты [Мәтін] : [Сараң Қарынбай туралы аңыз] / О. Әлжанов // Дала уалаятының газетi. - 1894. - 1 май.
Әлжанов, О. Осы уақыттағы қазақ ұрғашыларының көрген күнiнiң қайғы-қапалықта екенiнiң баяны [Мәтін] : [қазақ әйелiнiң тұрмысы] / О. Әлжанов // Дала уалаятының газетi. - 1894. - (№33, 34, 35).
Әлжанов, О. Қазақтарға бала оқытушы ұстазды өздерi ұстауға қажет екенi [Мәтін] / О. Әлжанов // Дала уалаятының газетi. - 1895. - 18 июнь.
Әлжанов, О. Қазақтардың медресе ашқандары [Мәтін] : [Омск уезiнде мектеп ашу iсi] / О. Әлжанов // Дала уалаятының газетi. - 1895. - 3 декабрь.
Әлжанов, О. Қырдағы Рамазан айты [Мәтін] : [Қазақ елiнiң салт-санасы туралы этнографиялық мәлiметтер] / О. Әлжанов // Дала уалаятының газетi. - 1895. - (№ 11, 12).
Әлжанов, О. Ғылымға қарай тағы бiр қадам [Мәтін] : [Семей обл. мектебiнде орыс тiлi оқылатыны туралы] / О. Әлжанов // Дала уалаятының газетi. - 1896. - 21 январь.
Әлжанов, О. Қазақ балаларын тәрбиелемек турасынан өсиет [Мәтін] / О. Әлжанов // Дала уалаятының газетi. - 1897. - 29 март.
Әлжанов, О. Танабай hәм Бабыр [Мәтін] : [қазақ өмiрiнен әңгiме] / О. Әлжанов // Дала уалаятының газетi. - 1897. - (№ 40,43).
Әлжанов, О. Қазақтардың кедей болып бара жатқан себебi [Мәтін] : [қазақ елi шаруашылығы туралы көлемдi мәлiмет берiп, мал шаруашылығын өркендетуге кедергiлердi айтқан] / О. Әлжанов // Дала уалаятының газетi. - 1898. - (№ 19, 20, 22, 23).
Әлжанов, О. Сұрапыл жылдар бейнесi [Мәтін] : [майдангер естелiгiнен] / О. Әлжанов // Маңғыстау. - 1992. - 1 мамыр.
Әлжанов, О. Шығармалар жинағы [Мәтін] / О. Әлжанов. - Алматы : Алаш, 2004. - Алаша хан һәм оның баласы Жошы хан турасынан қазақ арасында бар сөз: б. 118-123. Тақ Сүлеймен: б. 213-216. Толағай һәм Бөрiтастаған деген таулар турасынан : тау атының шығуы жайлы аңыздан: б. 37-38.
Әлжанов, О.Алаша хан һәм оның баласы Жошы хан турасынан қазақ арасында бар сөз [Мәтін] / О. Әлжанов // Қазақ тарихы. - 2005. - № 2. - Б. 27-29.

                                                                                                   ***

 Альжанов, О. Печальное положение современной киргизской женщины [Текст] / О. Альжанов // Киргизская степная газета (КСГ). - 1895. - № 33- 35.
Альжанов, О. Беседы о воспитании киргизских детей [Текст] / О. Альжанов // Киргизская степная газета (КСГ). - 1898. - № 13.
Альжанов, О. Причины обеднения киргизов [Текст] / О. Альжанов // Киргизская степная газета (КСГ). - 1898. - № 19 - 23.

О. Әлжанов туралы әдебиеттер

Литература об Альжанове О.

 Алаш.Алашорда [Мәтін] : энциклопедия / құраст.: Ғ.Әнес, С.Смағұлова. – Алматы: «Арыс», 2009. - Әлжанов Отыншы: б.74-75.
Шығыс Қазақстан облысы [Мәтін] : энциклопедия. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы». - 2014. - Әлжанов Отыншы: б. 215.
Нұрқасым, Қ. Ұмытпаңдар мені [Мәтін] : Балташ Тұрысханов жайындағы естеліктер / Қ. Нұрқасым. - Алматы : Атамұра, 2002. - О. Әлжанов туралы ақпарат берілген.
Қапаева, А. Отыншы Әлжанов [Мәтін] / А. Қапаева, С. Әлжанова // Қазақ тарихы. - 2001. - № 3. - Б. 58-64; Семь дней. - 2001. - № 45. - Б. 9; № 46. - Б. 9; № 47. - Б. 9; № 48. - Б. 9; Түркістан. - 2003. - 3 шілде. - Б. 7.
Жақып, Б. Отыншы Әлжановтың публициситикасы [Мәтін] / Б. Жақып // Публицистикалық шығармашылық негіздері. - Алматы : Қазақ университеті, 2007.- Б. 163-170.
Ескендірұлы (Әбдешев), М. "Алаш Орда" министрлері [Мәтін] = Министры "Алаш Орды" / М. Ескендірұлы (Әбдешев). - Алматы, 2008. - 113 б. - (Алтынбек Сәрсенбайұлы қоры). - Отыншы Әлжанов: б. 15-17.
Төлепберген, Б. Мәңгі жас-Алаш идеясы [Мәтін] / Б. Төлепберген. - Алматы : Алматы баспа үйі, 2008. - Отыншы Әлжанов: б. 134-135.  
Сәтиев, Х. Отыншы Әлжановты білесіз бе? [Мәтін] / Х. Сәтиев // Семей таңы. - 2009. - 4 маусым. - Б. 3.
Нүсіпов, Р. Алаш полкінің ақиқаты [Мәтін] : [О.Әлжанов туралы] / Р. Нүсіпов // Ертіс өңірі. - 2009. - 5 тамыз. - Б. 12-13.
Саясат жолында басшылық еткен азамат туған жерінде неге ұмыт қалуға тиіс? [Мәтін] : [мемлекет және қоғам қайраткері ағартушы-публицист О. Әлжанов туралы] // Дидар. - 2010. - 29 мамыр. - Б. 5.
Мұхтарханқызы, З. Осы жұрт Отыншы Әлжановты ұмытып кеткен жоқ па? [Мәтін] : [алаш ардагері, ағартушы-публицист, халық мұғалімі О. Әлжановтың туғанына 140 жыл] / З. Мұхтарханқызы // Дидар. - 2013. - 19 сәуір. - Б. 12-13.
Бесбайыс, Қ. Ел ағасы - Әлжанов [Мәтін] / Қ. Бесбайыс // Жұлдыз. - 2013. - 2 маусым. - Б. 8.
Тайжігіт, Б. Алаштың ардақтысы Отыншы Әлжановты лайықты бағалай алып келеміз бе? [Мәтін] / Б. Тайжігіт // Ертіс өңірі. - 2015. - 23 қыркүйек. - Б. 11.
Тайжігіт, Б. Алаштың ардақтысы [Мәтін] : [Отыншы Әлжанов туралы] / Б. Тайжігіт // Ертіс өңірі. - 2015. - 23 қыркүйек. - Б. 11.
Әмірбекұлы, С. Отыншының отты жолдары [Мәтін] / Ә. Сейсен // Айқын. - 2016. - 19 тамыз. - Б. 5.
Батырхан, Т. Отыншының оралуы [Мәтін] : [Алаш қайраткері Отыншы Әлжанов туралы естелік] / Т. Батырхан // Егемен Қазақстан. - 2016. - 16 тамыз. - Б. 4.
Жақып, Б. Тарихқа тағзым [Мәтін] : Үржар ауданында Отыншы Әлжановқа ескерткіш ашылды / Б. Жақып // Семей таңы. - 2016. - 12 тамыз. - Б.1.
Кәрімов, М. Алаштың ардақты ұлы [Мәтін] : [Отыншы Әлжанов туралы] / М. Кәрімов // Ертіс өңірі. - 2016. - 20 сәуір; 27 сәуір - Б. 10.
Кәрімов, М. Алашқа қызмет еткен Отыншы Әлжанов [Мәтін] / М. Кәрімов // Семей таңы. - 2016. - 15 сәуір. - Б. 17.
Тайжігіт, Б. Отыншы Әлжановқа ескерткіш орнатылды [Мәтін] / Б. Тайжігіт // Дидар. - 2016. - 4 тамыз. - Б. 1-2.
Мұхтарханқызы, Зиза. Алашорданың алтын баулы қыраны : [Алаш қозғалысының көрнекті өкілі Отыншы Әлжанов туралы] / З. Мұхтарханқызы // Дидар. - 2023. - 13 сәуір.- Б.14

                                                                                             ***

Альжанова, С. Беркут Алаш-Орды [Текст] : [об О. Альжанове] / С. Альжанова, Г. Тулемисова. – Алматы, 2008. - 179 с.
История Казахстана [Текст] : энциклопедический справочник. - Алматы : Аруна, 2010. - Альжанов Отыншы: с. 46.
Бегалин, К. В составе империи [Текст] : детская энциклопедия Казахстана / К. Бегалин. - Алматы : Аруна, 2011. - Альжанов Отыншы: с. 86.

 Интернет-сілтемелер

Интренет-ссылки

 Мұхтарханқызы, З. Отыншы Әлжанов – Алашорда қыраны (Отыншы Әлжановтың туғанына -140 жыл) [Электрондық ресурс] : [өмірбаян] / З. Мұхтарханқызы // Қасым Аманжолов : сайт. – Режим доступа : http://old.qasym.kz/index.php?option=com_content&view=article&id=965:-140-&catid=23:2012-12-04-01-30-47&Itemid=33 (09.02.2017)

Батырхан, Т. Отыншының оралуы [Электрондық ресурс] : [өмірбаян] / Т. Батырхан // Егемен Қазақстан : сайт. – Режим доступа : https://www.egemen.kz/2016/08/16/56857 (09.02.2017)

АЛЬЖАНОВ ОТЫНШЫ [Электронный ресурс] : [биография] // kazinform - Международное информационное агенство : сайт. – Режим доступа : http://www.inform.kz/ru/al-zhanov-otynshy_a2249905 (09.02.2017)

Альжанов Отыншы [Электронный ресурс] : [биография] // Культурное наследие Национальный проект : сайт. – Режим доступа : http://www.madenimura.kz/ru/culture-legacy/books/book/kazahstan-nacionalnaa-enciklopedia-1-tom?category=all&page=205 (09.02.2017)

Альжанов, Отыншы [Электронный ресурс] : [биография] // Википедия – открытая энциклопедия : сайт. – Режим доступа :https://ru.wikipedia.org/wiki/Альжанов,_Отыншы   (09.02.2017)

ЛИТЕРАТУРНАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ О. АЛЬЖАНОВА [Электронный ресурс] // Казахская библиотека : сайт. – Режим доступа : http://bibliotekar.kz/chitat-knigu-onlain-otynshy-alzhanov-ber/literaturnaja-dejatelnost-o-alzhanova-so.html (09.02.2017)

Публикации О. Альжанова по проблемам просвещения [Электронный ресурс] // Казахская библиотека : сайт. – Режим доступа : http://bibliotekar.kz/chitat-knigu-onlain-otynshy-alzhanov-ber/publikacii-otynshy-alzhanova-po-problema.html (09.02.2017)

Альжанов Отыншы [Электронный ресурс] : [биография] // facebook.com : сайт. – Режим доступа : https://www.facebook.com/AltynbekSarsenbajlyKory/posts/549915668385238 (09.02.2017)

Участие О. Альжанова в защите земельных прав казахов. Заведение дела на него и высылка его в город Лепсинск [Электронный ресурс] // Казахская библиотека : сайт. – Режим доступа : http://bibliotekar.kz/chitat-knigu-onlain-otynshy-alzhanov-ber/uchastie-o-alzhanova-v-zaschite-zemelnyh.html (19.02.2017)