Хахлов В. А.
- Жаңартылды 28.11.2024 11:38
Хахлов Виталий Андреевич (1890-1983 жж.) - Томскі мемлекеттік университетінің физика-математика факультетінің эксперименталды зоология және эмбриология кафедрасының профессоры.
1890 жылы 16 қарашада Семей облысы (қазір Шығыс Қазақстан облысы) Зайсан қ. дүниеге келген. Ол Шығыс Қазақстан өлкесінің ғалым-натуралисі және зерттеушісі Андрей Степанович Хахловтың ұлы. 1901–1909 жж. Вит. А. Хахлов Томск губерниялық ерлер гимназиясында оқыды. Гимназия жылдары В. А. Хахлов Мәскеу университетінің приват-доценті, болашақ академик П. П. Сушкинаның тапсырмаларын орындап, құстар коллекциясын жинауға көмектесті. Гимназия және университетте оқыған кезінде қар адамын зерттеумен айналысты, бірақ, жинаған материалдары Ғылым академиясының назарын аудара алмауы себепті «Ғылыми мәні аз жазбалар» атауымен сақтау бөліміне өткізілді. Тек 50-ші жылдардың соңында ғана көптеген антропологтар мен палеонтологтар Вит. А. Хахловтың жазбалары мен зерттеулерінің мән-мағынасына назар аудара бастады.
Гимназиядан кейін Мәскеу университетінің физика-математика факультетінің жаратылыстану бөліміне еш емтихансыз қабылданды. 1917 жылы университетті І-дәрежелі дипломмен аяқтап, зоология кафедрасына профессорлық атақ алуға әзірлік үшін қалдырылды, оның ғылыми жетекшісі П. П. Сушкин болды.
1918 жылы В. А. Хахлов Оңтүстік Алтайға Зайсан қазаншұңқыры мен Тарбағатай өңіріндегі құстар әлемін зерттеу жұмысын аяқтау үшін іс-сапарға жіберіледі. Бірақ, азамат соғысы басталып, ол Колчак армиясы қатарына шақырылады. 1919 жылы ақтардың әскерден қашқан бөлімімен бірге Қызыл Армия жағына өтеді. 1919 ж. желтоқсан айынан 1920 ж. қазанына дейін Семейде ауылшаруашылығы курстарына зоология мен геология пәнінен сабақ береді. Осы кезеңде оқыс жағдайда бір көзіне зақым келіп, Томск емханасына әкелінеді.
1921-1922 жж. Вит. А. Хахлов – Томск университетінің зоология және салыстырмалы анатомия кафедрасының ғылыми қызметкері (аспирант). 1922 ж. екі сынақ баяндамасын жасағаннан кейін, оқытушы құқығына ие болады. 1923 ж. 15 мамырынан бастап – Томск университетінің зоология және салыстырмалы анатомия кафедрасында оқытушы, 1924-1930 жж. - профессор, кейін эксперименттік зоология және эмбриология кафедрасының меңгерушісі қызметтерін атқарды. 1921 ж. бастап Сібір жұмысшы-шаруа политехникалық институтында (1923 ж. бері – К. А. Тимирязев атындағы алғашқы Сібір политехникалық техникумы) оқытушы болды. 1926 ж. мамыр айында Томск университеті физика-математика факультетінің деканы міндетін уақытша атқарды, «Эксперименттік зоология» маманы бөлімін басқарды.
В. А. Хахлов Томск университетінде жұмыс істей жүріп, Сібір орнитология қоғамының жұмысын қалпына келтірді, осы жұмысқа студенттерді тартты. Қоғам зоологиялық коллекцияларды сатудан түскен қаржыға арнайы "Урагус" атты орнитологиялық журнал шығарды. 1926-1929 жж. В. А. Хахлов Сібір орнитология қоғамының басшысы және журнал редакторы болды. Ол Томск мемлекеттік университетінің физика-математика факультеті президиумының құрамына кірді (1926 ж. мамыр), сондай-ақ, анатомдар, гистологтар және зоологтардың Ленинград қ. өткен Бүкілодақтық ІІІ-ші сьезіне қатысты (1927 ж.). Ресей география қоғамының мүшесі (1911 ж.). 1928 ж. «Томск мемлекеттік университетінің хабаршысы» журналында негізгі еңбегі басылды: первая часть зоогеографического очерка «Зайсанская котловина и Тарбагатай. Птицы».
1930 жылы В. А. Хахлов Алматыға көшіп келді. 1930-1934 жж. ол Алматы ауылшаруашылығы институтында зоология кафедрасын басқарды. 1934-1946 жж. Молотов (Пермь) педагогикалық институтында зоология кафедрасына басшылық етті. 1946-1947 жж. – Қазақ мемлекеттік университетінің зоология кафедрасының профессоры. 1951 жылы зейнетке шыққан соң Мәскеуге көшті.
Мемлекеттік Дарвин музейінде Вит. А. Хахлов және оның оқушылары жинаған 174 тұлып және құстардың 13 тұлыбы сақталған. Вит. А. Хахловтың орнитологиялық коллекциясынан 100 данадан аса құс түрі Қазақ мемлекеттік университеті Ғылым академиясының зоология институтында сақтаулы.
В. А. Хахлов көптеген медальдармен марапатталған.
В. А. Хахловтың ғылыми еңбектері
Научные труды Хахлова В. А.
Хахлов, В. А. Пчеловодство [Текст] : (теоретическое) / В. А. Хахлов. - Томск, Красное знамя, 1926. - 100 с.
Хахлов, В. А. Карточный метод в орнитологии [Текст] / В. А. Хахлов // Uragus. - 1926. - № 1 (1). - С. 10-14.
Хахлов, В. А. К методике фаунистических исследований [Текст] / В. А. Хахлов // Известия Томского университета. - 1927. - Т. 77. - Вып. 3.
Хахлов, В. А. Залёт красноносого нырка – Netta rufina (Pall.) под Томск [Текст] / В. А. Хахлов // Uragus. - 1929. - № 9 (1). - С. 27.
Хахлов, В. А. Зайсанская котловина и Тарбагатай [Текст] : зоогеографический очерк. Птицы. Ч. 1. общая / В. А. Хахлов // Известия Томского университета. - 1929. - Т. 81.
Хахлов, В. А. Кузнецкая степь и Салаир [Текст] : птицы / В. А. Хахлов // Ученые записки Молотовского (Пермского) педагогического института. - 1937.
Хахлов, В. А. Залёт красноносого нырка - Netta rufina (Pall.) под Томск [Текст] / В. А. Хахлов // Русский орнитологический журнал. - 2013. - Т. 22. - № 905. - С. 2089-2090.
Хахлов, В. А. Ловля хищных птиц сетями [Текст] / В. А. Хахлов // Русский орнитологический журнал. - 2013. - Т. 22. - № 883. - С. 1446-1449.
Хахлов, В. А. Phragamaticola Adon и Herbivocula schwarzi новые для Северо-Западного Алтая птицы [Текст] / В. А. Хахлов // Русский орнитологический журнал. - 2013. - Т. 22. - № 875. - С. 1206.
Хахлов, В. А. Краткие биологические очерки. 15 видов птиц Зайсанской котловины. [Текст] : (рукопись) / В. А. Хахлов.
В. А. Хахловтың өмірі мен ғылыми шығармашылығы туралы әдебиеттер
Литература о жизни и научной деятельности Хахлова В. А.
ГАВКО, ф.818, оп.1, 72 ед.хр., 1883-1984 г.г.
Хахлов Виталий Андреевич [Текст] // Профессора Томского университета. Вып. 2, 1917-1945 : биографический словарь / Томский государственный университет; [сост. С. Ф. Фоминых и др. ] . - Томск, 1998. - С. 458-461.
Ивания, В. А. Забытый профессор [Текст] / В. А. Ивания // Alma Mater : газета Томского государственного университета / учредители Ректорат ТГУ [и др.]; гл. ред. Я. Мендельбаум. - Томск. - 1994. - 22 апреля.
Подобина, В. М. Палеонтологический музей им. В. А. Хахлова[Текст] / В. М. Подобина, Л. Г. Пороховниченко, А. Н. Сорокин // Томские музеи. Музеи университетов : материалы к энциклопедии "Музеи и музейное дело Томской области" / Нац. исслед. Том. гос. ун-т; Науч.-образоват. центр "Музей и культурное наследие"; под ред. С. Ф. Фоминых и Э. И. Черняка. - Томск, 2012. - С. 210-216.
Кузьмин, А. Н. Научно-образовательные связи Томского университета и Казахстана (конец XIX в. - 1945 г.) [Текст] / А. Н. Кузьмин // Вестник Томского государственного университета. История : научный журнал / Федеральное агентство по образованию; Томский государственный университет; пред. ред. коллегии В. П. Зиновьев. - Томск. - 2012. - № 4. - С. 208-211.
Поршнев, Б. Борьба за троглодитов [Текст] : повесть : [об исследованиях снежного человека В. А. Хахловым] / Б. Поршнев // Простор. - № 4-7. - 1968.
Черных, С. Профессор зоологии [Текст] : [о преподавателе, уроженце Зайсана В. А. Хахлове] / С. Черных // Рудный Алтай. - 1982. - 4 августа.
Черных, С. Династия [Текст]: [о А. С. Хахлове, знатока флоры и фауны Зайсанской котловины, и его сыне В. А. Хахлове] / С. Черных // Простор. - 1984. - № 11. -С. 174 - 180.
Черных, С. Ағайынды Хахловтар [Мәтін] : [Виталий мен Венедикт ағайындар туралы] / С. Черных // Коммунизм туы. - 7 ноябрь.
Интернет – сілтемелер
Интернет – ссылки
http://wiki.tsu.ru/wiki/index.php/Хахлов,_Виталий_Андреевич
http://www.rbcu.ru/information/272/20342/
http://gashevsn.narod.ru/SMTR.htm
http://e-arhiv.vko.gov.kz/ru/Page/Index/1471
http://www.inform.kz/kz/16-noyabrya-kalendar-kazinforma-daty-sobytiya-imena_a2605902
http://zmmu.msu.ru/menzbir/publ/moskvitin_tomsk_society.pdf
http://www.cryptozoology.ru/index.php?name=Pages&op=page&pid=33
http://opac.gorkilib.ru/cgiopac/opacg/opac.exe?arg0=DIGIT&arg1=DIGIT&TypeAccess=PayAccess
