Құнанбаев Т. А.

Жаңартылды 02.03.2020 13:50

Құнанбаев Тұрағұл Абайұлы (1875-1934) – әдебиет зерттеушісі, аудармашы, қоғам қайраткері.

1875 жылы Шығыс Қазақстан облысы Абай ауданында туған. Абайдың кіші ұлы. Ол жас кезінде мұсылманша және орысша сауатын ашты.  Әкесі және үлкен ағалары Оспан, Әбдірахман және Мағауия қайтыс болғаннан кейін Тұрағұл рубасы және жергілікті билік мүшесі болады. Тұрағұл Алашорда мүшесі ретінде Ә. Бөкейханов, М. Дулатов, Ж. Аймауытов сынды Алаш қайраткерлерімен тығыз қарым-қатынаста болған.

1922 жылдан бастап біржола шығармашылық жолға бет бұрған Тұрағұлдың азды-көпті әдеби мұраларының ішіндегі ең құнды еңбегінің бірі "Әкем Абай туралы" деп аталатын естелігі.

Тұрағұл бұл еңбегін М. Әуезовтің өтініші бойынша жазған. Абайдың мінез-құлық ерекшеліктерін, өлең жазардағы сәтін қызғылықты суреттеген. Тұрағұл ақын шығармаларын жіктеп те берген.

Тұрағұл шығармашылығын негізінен көркем аудармалар құрайды. Ол ағылшын жазушысы Дж. Лондонның "Эскимос Киш" әңгімесі, орыс жазушылары М. Горькийдің "Челкаш", А. С. Неверовтың "Марья-большевичка", "Мен өмірге жерікпін" атты әңгімелері мен Б. Прустың "Антек" деген шығармасын қазақ тіліне аударған.

1925 ж. "Челкаш" әңгімесінің қазақ тіліне aудармасы "Таң" журналында  жарық көрген.

1927 ж. А. С. Неверовтың аталмыш екі шығармасы "Мен өмірге жерікпін", "Ортақшыл Мария" деген аталыммен Мәскеуде жеке кітап болып шықты. Қалған аудармалары да Мәскеудегі баспаларда жарық көрген.

Тұрағұл Дж. Лондонның "Мартин Иден" романын аударған, бірақ қолжазбасы сақталмаған.

1909 ж. Тұрағұл немере ағасы Кәкітаймен бірге әкесі Абайдың бірінші шығармалар жинағын  Петербургте кітап етіп шығарды.

Тұрағұл  "Алладан мен қапа боп, тілеген күн", "Хат", "Әбішке", "Жауап хат" және т.б. өлеңдер жазып қалдырған.

1928 ж. Шымкентке жер аударылып, 1934 жылы ұзаққа созылған науқастан дүниеден өтеді. 

1993 ж. Абайдың 150 жылдығына өлеңдері, қазақ тілінде "Челкаш" әңгімесі, "Әкем Абай туралы" естелігі "Абайдың ақын шәкірттері" (1-кітап) жинағына енді. Осы жылы құрастырушы Б. Байғалиев Тұрағұлдың  "Әкем Абай туралы» естелігін жеке кітап етіп бастырып шығарды. 

Т. Құнанбаевтың шығармалары

Произведения Кунанбаева Т.

Құнанбаев, Т. Әкем Абай туралы [Мәтін] / Т. Құнанбаев. – Алматы : Ана тiлi, 1993.- 56 б.

Құнанбаев, Т. Әкем Абай туралы [Мәтін] / Т. Құнанбаев // Қазақстан әйелдерi. - 1995. - № 7. – Б. 4-7.

Құнанбаев, Т. Әкем Абай туралы [Мәтін] : [Абай Құнанбаев туралы баласы Тұрағұлдың естелігі] / Т. Құнанбаев // Ертіс өңірі. - 2005. - 22 қыркүйек. - Б. 4-5.

Құнанбаев, Т. Әкем Абай туралы [Мәтін] / Т. Құнанбаев // Солтүстiк Қазақстан. - 2015. - 7 ақпан (№ 16). – Б. 5.

Т. Құнанбаевтың аудармалары

Переводы Кунанбаева Т.

Неверов, А.Мен өмiрге жерiкпiн [Мәтін] / А. Неверов,ауд. Тұрағұл Абайұлы // Абай.- 1998.- № 1.- Б. 69-70.

Неверов, А.Ортақшыл Мария [Мәтін] / А. Неверов, ауд. Тұрағұл Абайұлы // Абай.- 1998.- № 1.- Б. 67-68.

Құнанбаев, Т. Антек қыран : Прусов Владиславтан Лондоннан аударма [Мәтін] // Алаш ақиықтары : мақалалар, деректi құжаттар, аудармалар. - Алматы : Алаш, 2006. - Т. 5. – Б. 248-260.

Құнанбаев, Т. Эскимос Киш деген бала : Джек Лондоннан аударма [Мәтін] // Алаш ақиықтары : мақалалар, деректi құжаттар, аудармалар. – Алматы : Алаш, 2006. - Т. 5. - Б. 240-247.

Т. Құнанбаевтың өмірі мен шығармашылығы туралы әдебиеттер

Литература о жизни и творчестве Кунанбаева Т.

Кітаптар – Книги

Мұхамедханов, Қ. Көп томдық шығармалар жинағы [Мәтін] / Қ. Мұхамедханов. - Алматы : Алаш, 2005 - Т. 3 : Абайдың ақын шәкірттері. - 328 б. – Құнанбаев Т.: б. 171-220.

Мақалалар - Статьи

Қойлышова, Ж. "Тұрағұлдың кiндiгiнен тараған бесеу едiк..." [Мәтін] : [ұлы Абайдың ұрпағы М. Тұрағұлқызы туралы] // Ақ босаға.- 1995. – маусым.

Тұрағұл Абайұлының екi аудармасы [Мәтін] : [А. Неверовтың "Я хочу жить"(Мен өмiрге жерiкпiн), "Большевичка Мария" (Ортақшыл Мария) шығармаларын аударғаны туралы дерек] // Абай. - 1998. - № 1. – Б. 66.

Шалқар, К. Тұрағұлдан қалған тұяқ едi [Мәтін]: [Мәкен Тұрағұлқызымен  Абай ұрпақтарының тағдыры туралы] // Жас Қазақ үнi. - 2001. - 20 желтоқсан. - Б. 4.

Тұрағұл Абайұлы Құнанбаев (1875-1934) [Мәтін] // Шәкәрiм әлемi. - 2007. - № 4. - Б. 18-24.

Құмар, А. Құнанбай ұрпақтары және алаш қайраткерлерi [Мәтін] : [Абайдың ұлы Тұрағұл жайлы] / А. Құмар // Евразия орталығы = Центр Евразии. - 2008. - № 3. - Б. 133-138.  

Кенемолдин, М. Тұрағұл және Алашорда үкiметi [Мәтін] : [Тұрағұл және алаш] / М. Кенемолдин // Семей таңы. - 2008. - 24 сәуiр. – Б. 3.

Нұрханова, Г. Тұрағұл - көркем аудармадағы алғашқы есiм [Мәтін]  / Г. Нұрханова // Жас ғалым. - 2008. - № 12. - Б. 14.

Ердембеков, Б. Абайдың әнші шәкірттері [Мәтін] / Б. Ердембеков // Ақиқат. - 2010. - № 5. - Б. 49-53.

Райқұл, А. Абай ұрпақтары қалай қуғындалды? [Мәтін] / А. Райқұл // Ана тiлi. - 2013. - 30 мамыр - 5 маусым (№ 22). - Б. 6-7.

Абайдың қуғын көрген ұрпақтары мен туыстары [Мәтін] // Семей таңы. - 2014. - 20 мамыр. – Б. 6.

Абайдың ұлдарына қатысты деректер табылды [Мәтін] // Дидар. - 2015. - 12 маусым. -

Б. 2.

***

Важнейшие жизненные ориентиры мыслителя [Текст] // Вести Семей. - 2015. - 2 июня. - С. 4.  -Кунанбаев Т.: с. 4.

Ибраева, У. А. Поэтическое окружение Абая [Текст] / У. А. Ибраева // Вести Семей. - 2016. - 9 февраля.