Кунанбаев T. А.

Обновлено 02.03.2020 13:50

Кунанбаев Турагул Абайулы (1875-1934) – исследователь литературы, переводчик, общественный деятель.

Родился в 1875 г. в Абайском районе Восточно-Казахстанской области. Младший сын Абая. С раннего возраста обучался мусульманской и русской грамоте. Псоле смерти отца и стрших братьев Оспана, Абдрахмана и Магауи Турагул стал главой рода и членом местных властей. Являясь членом Алашорды Турагул тесно сотрудничал с такими деятелями Алаш, как А. Букейханов, М. Дулатов, Ж. Аймауытов.

С 1922 г. занялся творческой деятельностью. Самым ценным среди его немногих сочинений считается книга воспоминаний  "Әкем Абай туралы".

Воспоминание о своем отце Турагул написал по просьбе М. Ауэзова, оно является одним из первых примеров этого жанра в казахской литературе.

Автор живо и интересно изображает характер и поступки своего отца, его душевное состояние перед написанием очередного стиха. Турагул привел в систему произведения поэта.

Творчество Турагула составляет в основном художественные переводы. Он перевел на казахский язык рассказ Дж. Лондона "Эскимос Киш", рассказы русских писателей М. Горького "Челкаш", А. С. Неверова "Марья-большевичка", "Я хочу жить» и польского писателя Болеслава Пруса "Антек".

Рассказ «Челкаш» на казахском был опубликован в журнале «Таң» в 1925 г.

В 1927 г. в Москве вышли отдельной книгой два вышеназванные произведения А. С. Неверова под названиями "Мен өмірге жерікпін", "Ортақшыл Мария". Остальные переводы тоже увидели свет в других издательствах Москвы.

Турагул перевел роман "Мартин Иден" Дж. Лондона, но рукопись не сохранилась.

В 1909 г. в Санкт-Петербурге вышел первый сборник произведений Абая по инициативе Турагула и его брата Какитая.

Турагул известен и как поэт, написал стихотворения "Алладан мен қапа боп, тілеген күн", "Хат", "Әбішке", "Жауап хат" и др.

В 1928 г. был сослан в Шымкент, где в 1934 г. после продолжительной болезни он умер.

В 1993 г. к 150-летию Абая стихотворения, рассказ «Челкаш» на казахском, воспоминания "Әкем Абай туралы" Турагула и статья о нем вошли в сборник "Абайдың ақын шәкірттері" (1-книга). И в этом же году составитель Б. Байгалиев выпустил отдельной книгой воспоминание Турагула "Әкем Абай туралы».

 Т. Құнанбаевтың шығармалары

Произведения Кунанбаева Т.

Құнанбаев, Т. Әкем Абай туралы [Мәтін] / Т. Құнанбаев. – Алматы : Ана тiлi, 1993.- 56 б.

Құнанбаев, Т. Әкем Абай туралы [Мәтін] / Т. Құнанбаев // Қазақстан әйелдерi. - 1995. - № 7. – Б. 4-7.

Құнанбаев, Т. Әкем Абай туралы [Мәтін] : [Абай Құнанбаев туралы баласы Тұрағұлдың естелігі] / Т. Құнанбаев // Ертіс өңірі. - 2005. - 22 қыркүйек. - Б. 4-5.

Құнанбаев, Т. Әкем Абай туралы [Мәтін] / Т. Құнанбаев // Солтүстiк Қазақстан. - 2015. - 7 ақпан (№ 16). – Б. 5.

Т. Құнанбаевтың аудармалары

Переводы Кунанбаева Т.

Неверов, А.Мен өмiрге жерiкпiн [Мәтін] / А. Неверов,ауд. Тұрағұл Абайұлы // Абай.- 1998.- № 1.- Б. 69-70.

Неверов, А.Ортақшыл Мария [Мәтін] / А. Неверов, ауд. Тұрағұл Абайұлы // Абай.- 1998.- № 1.- Б. 67-68.

Құнанбаев, Т. Антек қыран : Прусов Владиславтан Лондоннан аударма [Мәтін] // Алаш ақиықтары : мақалалар, деректi құжаттар, аудармалар. - Алматы : Алаш, 2006. - Т. 5. – Б. 248-260.

Құнанбаев, Т. Эскимос Киш деген бала : Джек Лондоннан аударма [Мәтін] // Алаш ақиықтары : мақалалар, деректi құжаттар, аудармалар. – Алматы : Алаш, 2006. - Т. 5. - Б. 240-247.

Т. Құнанбаевтың өмірі мен шығармашылығы туралы әдебиеттер

Литература о жизни и творчестве Кунанбаева Т.

 Кітаптар – Книги

Мұхамедханов, Қ. Көп томдық шығармалар жинағы [Мәтін] / Қ. Мұхамедханов. - Алматы : Алаш, 2005 - Т. 3 : Абайдың ақын шәкірттері. - 328 б. – Құнанбаев Т.: б. 171-220.

 Мақалалар - Статьи

Қойлышова, Ж. "Тұрағұлдың кiндiгiнен тараған бесеу едiк..." [Мәтін] : [ұлы Абайдың ұрпағы М. Тұрағұлқызы туралы] // Ақ босаға.- 1995. – маусым.

Тұрағұл Абайұлының екi аудармасы [Мәтін] : [А. Неверовтың "Я хочу жить"(Мен өмiрге жерiкпiн), "Большевичка Мария" (Ортақшыл Мария) шығармаларын аударғаны туралы дерек] // Абай. - 1998. - № 1. – Б. 66.

Шалқар, К. Тұрағұлдан қалған тұяқ едi [Мәтін]: [Мәкен Тұрағұлқызымен  Абай ұрпақтарының тағдыры туралы] // Жас Қазақ үнi. - 2001. - 20 желтоқсан. - Б. 4.

Тұрағұл Абайұлы Құнанбаев (1875-1934) [Мәтін] // Шәкәрiм әлемi. - 2007. - № 4. - Б. 18-24.

Құмар, А. Құнанбай ұрпақтары және алаш қайраткерлерi [Мәтін] : [Абайдың ұлы Тұрағұл жайлы] / А. Құмар // Евразия орталығы = Центр Евразии. - 2008. - № 3. - Б. 133-138.  

Кенемолдин, М. Тұрағұл және Алашорда үкiметi [Мәтін] : [Тұрағұл және алаш] / М. Кенемолдин // Семей таңы. - 2008. - 24 сәуiр. – Б. 3.

Нұрханова, Г. Тұрағұл - көркем аудармадағы алғашқы есiм [Мәтін]  / Г. Нұрханова // Жас ғалым. - 2008. - № 12. - Б. 14.

Ердембеков, Б. Абайдың әнші шәкірттері [Мәтін] / Б. Ердембеков // Ақиқат. - 2010. - № 5. - Б. 49-53.

Райқұл, А. Абай ұрпақтары қалай қуғындалды? [Мәтін] / А. Райқұл // Ана тiлi. - 2013. - 30 мамыр - 5 маусым (№ 22). - Б. 6-7.

Абайдың қуғын көрген ұрпақтары мен туыстары [Мәтін] // Семей таңы. - 2014. - 20 мамыр. – Б. 6.

Абайдың ұлдарына қатысты деректер табылды [Мәтін] // Дидар. - 2015. - 12 маусым. - Б. 2.

***

Важнейшие жизненные ориентиры мыслителя [Текст] // Вести Семей. - 2015. - 2 июня. - С. 4.  -Кунанбаев Т.: с. 4.

Ибраева, У. А. Поэтическое окружение Абая [Текст] / У. А. Ибраева // Вести Семей. - 2016. - 9 февраля.