Ғалымдар мен ағартушылар
Мұтанов Ғ.
- Жаңартылды 19.05.2022 15:03
Мұтанов Ғалымқайыр (1957 ж.) – техника ғылымдарының докторы, профессор, оннан аса халықаралық академия академигі.
1957 жылы 27 наурызда Шығыс Қазақстан облысы Жарма ауданы Белтерек ауылында дүниеге келген. 1979 жылы В.И.Ленин атындағы Қазақ политехникалық институтын (қазір Қ.И.Сәтпаев атындағы Қазақ Ұлттық техникалық университеті) бітірген. Еңбек жолын Рудененск индустриалды институтында бастап, онда 1979-1994 жылдары ассистент, оқытушы, доцент, кафедра меңгерушісі қызметтерін атқарған. Мәскеудің болат-қорытпа институтында екіжылдық ғылыми тәжірибеден өткен (1980-1982). Мәскеу мемлекеттік тау-кен университетінің аспирантура және докторантурасын бітірген (1983-1986). Кандидаттық және докторлық диссертациясы жасанды интеллектіні пайдалана отырып, технологиялық процестерді автоматты басқару тақырыбына арналды. Ғалымқайыр Мұтанов 36 жасында техника ғылымдарының ең жас докторы, техникалық және әлеуметтік-техника саласының белгілі ғалымы атанды. 1995 жылы Солтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінің ректоры болып тағайындалды. Мұтановтың басшылығымен Солтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті 7 жыл бойы елімізде және елімізден тысқары жерлерде үздік оқу орны ретінде танылды. 2002 жылы Ғалымқайыр Мұтанов ҚР Білім және ғылым саласының алғашқы вице-минстрі болып тағайындалды. Ол бұл қызметте білім мен ғылымды жаңғырту ісіне, Қазақстанның әлемдік білім және ғылыми кеңістігіне кірігуіне елеулі үлесін қосты. 2003 жылы Ғ.Мұтанов Д.Серікбаев атындағы ШҚМТУ ректоры болып тағайындалды. Оқу орнында қысқа мерзім арасында жүргізілген инновациялық өзгерістер өңірдің жаңа бағытта тиімді дамуына ықпалын тигізді. Елімізде тұңғыш рет инновациялық жоғары оқу орны – «университет-технопарк» үлгісі жүзеге асты. 2010 жылы Ғ.Мұтанов әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің ректоры болып тағайындалды.
Ғ. Мұтанов оннан аса халықаралық академияның академигі, 400 ден аса ғылыми публикация авторы, соның ішінде 20 дан аса АҚШ, Чехия, Швеция, Германия, Швейцарияда жарық көрген әлеуметтік-экономикалық, техникалық процестер мен жүйелер саласы бойынша әдістемелік құралдар, монографиялар, оқулықтардың авторы; 40 тан аса патенттер мен өнертабыстар авторы болып табылады.
Ғ.Мұтанов жасанды интеллектіні қолдану, сараптамалық жүйелер негізінде техникалық және әлеуметтік-экономикалық саласын басқару бойынша ғылыми мектеп құрды. 2014 жылы әлемге танымал «Шпрингер» баспасы автордың еңбегін бағалап, «Mathematical Methods and Models in Economic planning, Management and Budgeting» атты кітабын шығарды.
Ғ. Мұтановтың басшылығымен 4 докторлық және 30 дан аса кандидаттық және 3 PhD диссертация қорғалды.
«Парасат» (2006) және 3-дәрежелі «Барыс» (2014) ордендері; «Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 10 жыл», «Қазақстан Парламентіне 10 жыл» мерекелік медальдары; «ҚР Білім беру ісінің үздігі», «ҚР Білім беру ісінің құрметті қызметкері», «Қазақстан Республикасы Президентінің Ерекше белгісі» төсбелгілерімен марапатталған.
Құрметті атақтары: «ҚР ғылымы мен техникасына еңбегі сіңген қайраткер», ҚР құрметті инженері, вице-президент және ҚР Ұлттық ғылым академиясының академигі,Қазақстан Жоғарғы мектебі Ұлттық ғылым академиясының президенті,Бүкіләлемдік Өнер және Ғылым Академиясының мүшесі (The World Academy of Art and Science),Еуразиялық экономикалық ғалымдар клубының вице-президенті,«Техникалық жоғарғы оқу орнының европалық оқытушысы»,ҚР ҰҒА-ның белгілі ғалымдарға арналған гранты,IGIPХалықаралық инженерлік педагогика қоғамының Орталық-Азия бөлімінің президенті және мониторинг комитетінің мүшесі (Швейцария),Халықаралық Университеттер Президенттері Ассоциациясының Мүшесі (International Association of University Presidents),Халықаралық эконометрия қоғамының мүшесі (Econometric Society), Корольдік Экономикалық қоғамының мүшесі (Royal Economic Society).
Шетелдік марапат иегері:Академиялық пальма орденінің кавалері (Франция) және Ерекше қызмет орденінің иегері (Польша).Қоғамдық ұйымдар марапаттары:«Ғылым және білім беру ісіндегі ерен жетістіктері үшін», Жоғарғы мектептің Халықаралық ғылым академиясының атаулы алтын медалі, Жаратылыстану ғылымдары Қазақ Ұлттық Академиясының алтын медалі,М. Кюри алтын медалі, ТМД ордені (Мәскеу), Халықаралық библиография орталығының күміс медалі (Кембридж), «Біріккен Еуропа» алтын медалі (Оксфорд),«Ғылымдағы есім» халықаралық марапаты (Оксфорд), Лиссабон жоғарғы инженерлік институтының «Ғылым және инновациядағы ерен жетістіктері үшін» медалі (Португалия), Бехешти университеті медалі (Иран), Иордания ғылым және технология университетінің медалі.
Ғ. М. Мұтановтың шығармалары
Произведения Г. Мутанова
Кітаптар - Книги
Мұтанов, Ғ. Жан жылуы [Мәтін] / Ғ. Мұтанов. - Алматы : Қазақ университеті, 2017. - 128 б.
Мұтанұлы, Ғ. Жаһанға жаңа тұрпатты университеттер керек [Мәтін] / Ғ. Мұтанұлы // Қазақ әдебиеті . - 2019. - 15 наурыз.- Б.6-7; 20-21.
Мұтанұлы , Ғ. Жаһанға жаңа тұрпатты университеттер керек [Мәтін] / Ғ. Мұтанұлы // Қазақ әдебиеті. - 2019. - 15 наурыз.- Б.6-7
Мұтанұлы, Ғ. Әл-Фарабидің әлемдік өркениетте алар орны ерекше [Мәтін] : сұхбаттасқан Р. Нұғманбекова / Ғ. Мұтанұлы // Дидар. - 2020. - 21 шілде.- Б.4.
Мұтанов, Ғ. Ғұлама [Текст] : [ғалым Ақжан Жақсыбекұлы Машанов туралы] / Ғ. Мұтанов // Егемен Қазақстан. - 2021. - 29 желтоқсан.- Б.7
***
Мутанов, Г. Образование. Наука. Инновации [Текст] / Г. М. Мутанов. - Усть-Каменогорск : Изд-во ВКГТУ, 2010. - 226 с.
Авторларымен бірігіп шыққан басылымдар
Издания, вышедшие в соавторстве
Мутанов, Г. М. Теория графов [Текст] : Учеб. пособ. для математических спец. вузов / Г. М. Мутанов, Р. А. Акбердин. - Алматы : Рауан, 1999. - 256 с.
Мутанов, Г. М. Математическое моделирование бюджета [Текст] / Г. М. Мутанов, А. У. Шинтемирова. - Астана, 2008. - 176 с.
Мутанов, Г. М. Синтез адаптивных алгоритмовиуправления непрерывными технологическими процессами [Текст] / Г. М. Мутанов, Д. Ж. Сыздыков, Ж. Ш. Узденбаев , М. К. Кылышканов . - Усть-Каменогорск, 2006. - 146 с.
Ғ. М. Мұтановтың қатысуымен шыққан басылымдар
Издания, вышедшие при участии Мутанова Г. М.
Кенжеғали Сағадиев [Мәтін] / Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті; бас ред. Ғ. М. Мұтанов; ред.: Г. Бекбердиева, А. Шуриева. - Алматы : Қазақ университеті, 2012. - 356 б. - (Өнегелі өмір).
Ғ. М. Мұтановтың мерзімді басылымдар мен жинақтардағы мақалалары
Публикации Мутанова Г. М. в периодических изданиях и сборниках
Мұтанов, Ғ. М. Дамудың даңғыл жолдары [Мәтін] / Ғ. М. Мұтанов // Дидар. - 2005. - 15 наурыз. - Б. 2.
Мұтанов, Ғ. М. Білім экономикасының көшбасшысы [Мәтін] / Ғ. М. Мұтанов // Дидар. - 2008. - 25 қыркүйек. - Б. 5.
Мұтанов, Ғ. М. Инновациялық университеттің үлгісін жасадық [Мәтін] / Ғ. М. Мұтанов; сұхбат. У. Тоқпатаев // Дидар. - 2010. - 26 сәуір. - Б. 5.
Мұтанов, Ғ. М. Жолдасбеков дәстүрі жалғасын табады [Мәтін] / Ғ. М. Мұтанов // Ақиқат. - 2011. - № 4. - Б. 35-38.
Мұтанов, Ғ. М. Биік парасат иесі [Мәтін] / Ғ. М. Мұтанов // Егемен Қазақстан. - 2012.- 27 қаңтар. - Б. 5. - Ғалым, түсті металдар маманы Ә. Ә. Әшімов туралы.
Мұтанов, Ғ. М. Қош болыңыз, асыл ұстаз, ғұлама ғалым аға! [Мәтін] / Ғ. М. Мұтанов // Егемен Қазақстан. - 2012. - 10 қаңтар. - Б. 9. - Ғалым Мейірхан Мүбәракұлы Әбділдин туралы.
Мұтанов, Ғ. М. Ұлағатты ұстаз, зиялы ғалым және қоғам қайраткері, академик С. Сатубалдинге - 75 жас [Мәтін] / Ғ. М. Мұтанов // ҚазҰУ хабаршысы. Экономика сериясы = Вестник КазНУ. Серия экономическая. - 2012. - № 2. - Б. 148.
Мұтанов, Ғ. М. Өмір мұраты [Мәтін] / Ғ. М. Мұтанов // Егемен Қазақстан. - 2013. - 18 мамыр. - Б. 5. - Химия ғылымдарының докторы, академик Еренғайып Шайқұтдінов туралы.
Мұтанов, Ғ. М. Тұңғыш университет [Мәтін] : қазақ елінің білімі мен ғылымының алтын діңгегіне айналып отыр / Ғ. М. Мұтанов // Егемен Қазақстан. - 2014. - 16 қаңтар. - Б. 4. - Әл-Фараби атын. ҚазҰУ-ға 80 жыл.
Мұтанов, Ғ. М. Келешекке кемел қадам [Мәтін] / Ғ. М. Мұтанов // Егемен Қазақстан. - 2014.- 17 мамыр. - Б. 5. - Еуразиялық экономикалық одақтың құрылуына орай.
Мұтанов, Ғ. М. Азамат. Қайраткер. Ғалым [Текст] / Ғ. М. Мұтанов // Егемен Қазақстан. - 2016. - 29 сәуір. - Б. 11. - Физика-математика ғылымдарының докторы, академик Төлеген Әбдісағиұлы Қожамқұлов - 70 жаста.
Мұтанов, Ғ. М. Асыл мұра [Мәтін] / Ғ. М. Мұтанов // Айқын. - 2016. - 1 наурыз. - Б. 5. - Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде академик Ө. Жолдасбековтің 85 жылдық мерейтойына арналған іс-шара өтті.
Мұтанұлы, Ғ. Қарыз бен парыз [Текст] / Мұтанұлы Ғалымқайыр // Қазақ әдебиеті . - 2017.- 6 - 12 қазан. - С. 12
Мұтанов Ғ. Ғылым мен технологияның төл таңбасы [Текст] / Мұтанов Ғалым // Егемен Қазақстан . - 2017.- 25 қыркүйек. - С. 3
***
Мутанов, Г. М. С уважением к прошлому, с энтузиазмом в будущее [Текст] / Г. М. Мутанов // Рудный Алтай. - 2003. - 8 ноября. - С. 1-2.
Мутанов, Г. М. Инновационный университет - это реальность [Текст] / Г. М. Мутанов // Казахстанская правда. - 2005. - 8 октяьря. - С. 7.
Мутанов, Г. М. Ориентиры инновационного пути [Текст] / Г. М. Мутанов // Казахстанская правда. - 2006. - 2 марта - С. 4.
Мутанов, Г. М. Важный шаг политической модернизации [Текст] / Г. М. Мутанов // Рудный Алтай. - 2007. - 26 мая. - С. 2.
Мутанов, Г. М. К "умной экономике" через умное образование [Текст] / Г. М. Мутанов // Казахстанская правда. - 2007. - 15 марта. - С. 7.
Мутанов, Г. М. Когда перспектива становится реальностью [Текст] : [интервью с ректором ВКГТУ] / Г. М. Мутанов; вел С. Г. Байменов // Современное (столичное) образование. - 2010. - № 2. - С. 20-25.
Мутанов, Г. М. Глобальная модель прогресса [Текст] / Г. М. Мутанов // Казахстанская правда. - 2012. - 13 сентября. - С. 7. - Об идее Общества Всеобщего Труда.
Мутанов, Г. М. Жизнь посвятил науке [Текст] / Г. М. Мутанов // Казахстанская правда. - 2012. - 10 января. - С. 8. - Памяти академика Мейрхана Абдильдина.
Мутанов, Г. М. Кадры для устойчивого развития [Текст] : идеи Президента страны о глобальной энергоэкологической стратегии получают свою реализацию / Г. М. Мутанов; беседу вела О. Малахова // Казахстанская правда. - 2012. - 8 июня. - С. 13. - Беседа с ректором КазНУ им. аль-Фараби.
Мутанов, Г. М. Символ новой эпохи [Текст] / Г. М. Мутанов // Казахстанская правда. - 2013. - 6 июля. - С. 5. - О 15-летии Астаны.
Мутанов, Г. М. По глобальным проблемам человечества [Текст] / Г. М. Мутанов // Казахстанская правда. - 2014. - 4 ноября. - С. 9. - О предстоящей междунар. конференции в КазНУ им.Аль-Фараби.
Мутанов, Г. М. Форпост образования и науки Казахстана [Текст] / Г. М. Мутанов // Казахстанская правда. - 2014. - 28 января. - С. 6. - К 80-летию со дня основания КазНУ им.Аль-Фараби.
Мутанов, Г. М. Международное признание [Текст] / Г. М. Мутанов // Казахстанская правда. - 2016. - 5 июля. - С. 3. - Об избрании Казахстана членом Совета Безопасности ООН.
Мутанов, Г. Патриарх юридической науки [Текст] / Г. Мутанов // Казахстанская правда. - 2017.- 13 октября (№ 197). - 6. - К 90-летию академика НАН РК, профессора КазНУ им. Аль-Фараби Султана Сартаева.
Ғ. М. Мұтанов туралы әдебиеттер
Литература о Мутанове Г. М.
Қазақстан Республикасында Кімнің Кім екені=Кто есть Кто=Who is Who 2004-2006 [Текст] : анықтамалық. Т. 2. - Алматы : Золотой теленок, 2006 - Мутанов Галимкаир Мутанович: с. 405-406.
Путь длиною в 50 лет [Текст] : (история и люди). - Усть-Каменогорск : Изд-во ВКГТУ, 2008. - Мутанов Галимкаир Мутанович: с. 8.
Қазақстан ғалымдары [Текст] : энциклопедия. Т. 1. - Алматы : Инновациялық технология- лар институты, 2015. - Мутанов Галимкаир Мутанович: б. 161-162.
Замандас келбеті [Мәтін] : ғұмырбаян / құраст.: Б. Жақып, Д. Дүйсебаев, Ғ. Мұқанова. - Алматы : Қазақ университеті, 2017. - 307 б.
Мақалалар - Статьи
Қонарбайұлы, А. Ұлттық басылым һәм ұлт мүддесі [Мәтін] : ["Айқап" журналы, "Қазақстан" газетінің шыққанына 100 жыл] / А. Қонарбайұлы // Жас қазақ. - 2011. - 29 сәуір. - Б. 1. - Мұтанов Ғ. М. туралы ақпараты бар.
Аманжол, Қ. ҚазҰУ жұмысына жоғары баға [Мәтін] / Қ. Аманжол // Егемен Қазақстан. - 2015. - 28 мамыр. - Б. 2. - Мұтанов Ғ. М. туралы ақпараты бар.
Түрік тіліне аударылды [Мәтін] // Қазақ әдебиеті. - 2015. - 12 - 18 маусым. - Б. 2. - ҚазҰУ ректоры Ғалымқайыр Мұтановтың "Заман рухымен тілдесу" атты өлеңдер жинағы түрік тілінде жарық көрді.
Тоқбай, Е. Ғылыми білім беру орталығы ашылады [Мәтін] / Е. Тоқбай // Егемен Қазақстан. - 2016. - 20 қыркүйек. - Б. 7. - Әл-Фараби атын.ҚазҰУ ректоры Ғ. Мұтанов Катар мемлекетінің білім министрі Мұхаммед әл-Хаммадимен кездесіп, ҚазҰУ мен Катардың ЖОО арасындағы серіктестік мәселелерін талқылады.
Торманов, Н. Екі елдің білім ордасы байланысты нығайтады [Мәтін] / Торманов Нұртай // Айқын. - 2016. - 25 ақпан. - Б. 4. - Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың ректоры Ғ. Мутановтың бастауымен арнаулы делегация М. Ломоносов атын. ун-тінің ректоры, В. Садовничийдің шақыруымен Мәскеуде болды.
***
Сарин, Г. Ректор ВКГТУ им. Д. Серикбаева - Галимкаир Мутанов [Текст] / Г. Сарин // Рудный Алтай. - 2003. - 29 июля. - С. 1.
Открыт клуб Абая [Текст] : [о Мутанове Г. М.] // Деловой Усть-Каменогорск. - 2005. - 21 января. - С. 7.
Избран от стран Центральной Азии [Текст] // Рудный Алтай. - 2007. - 12 июля. - С. 3. - Кандидатура ректора ВКГТУ им. Д. Серикпаева профессора Г. Мутанова выдвинута в правление Международной федерации обществ инженерного образования (IFEES).
Слово о своем руководителе [Текст] : [о Мутанове Г. М.] // Рудный Алтай. - 2007. - 27 марта. - С. 3.
Пугасов, М. Вуз как горнило инноваций [Текст] : [о ректоре ВКГТУ им. Д. Серикбаева Галыме Мутанове] / М. Пугасов // Казахстанская правда. - 2010. - 7 окт. - С. 1, 4.
Мұхитдинова Б. Ә.
- Жаңартылды 08.09.2022 10:20
МұхитдиноваБаян Әнуарбекқызы (1943 ж.) – профессор, химия ғылымдарының докторы.
1943 жылы Шығыс Қазақстан облысы Аягөз ауданында Аягөз қаласында туған.
Профессор, КСРОөнертапқышы (1979). Мәскеу мемлекеттік университетін (1965), Қазақстан Ғылым Академиясының Химия ғылымдары институтының аспирантурасын (1970) бітірген. Осы институтта кіші (1970–74), аға ғылыми қызметкер (1974–98) болып жұмыс істеген. 1999 жылдан бас ғылыми қызметкер. «Новые полимеры с ионообменными и окислительно-восстановительными свойствами на основе азотсодержащих мономеров» деген тақырыпта докторантуралық диссертацияқорғады.
Баян Әнуарбекқызы Мұхитдинованыңзерттеу жұмыстары нәтижесінде алынған ион алмастырғыштар ҚР Ұлттық ғылым академиясының Металлургияжәнекен байытуинститутында сынақтан өтіп, жоғары бағаланды.
300-ден астам ғылыми жарияланымның, 2монографияның және 60-тан астам КСРО авторлық куәліктері мен «Өнертапқыш әйелдер»1-халықаралық Көрмесіне (Женева,1998) қойылған Қазақстандағы №1, «Редоксит»патентінің авторларының бірі.
«Парасат»орденімен (2009) марапатталған.
Деректер
Источники
Шығыс Қазақстан облысы [Мәтін] : энциклопедия / бас ред. Б. Ө. Жақып. – Алматы : Қазақ энциклопедиясы, 2014. – Мұхитдинова Б. Ә.: б. 555.
Мырзағалиева А. Б.
- Жаңартылды 12.11.2016 16:52
Мырзағалиева Анар Базаровна (1972 ж.) - биология ғылымдарының докторы, ЖАК доценті.
ШҚО, Ұлан ауданы, Ұлан ауылында дүниеге келген. ШҚМУ-дың медико-биологиялық факультетін аяқтаған соң, Алматы қаласындағы №5 қалалық клиникалық ауруханада дәрігер-лаборант, кейін оқытушылық жұмысқа ауысып, оқытушы, аға оқытушы, магистратура бөлімінің жетекшісі, экология және жаратылыстану ғылымдары факультетінің деканы, С. Аманжолов атындағы ШҚМУ ғылыми жұмыс және халықаралық байланыстар жөніндегі департаментінің директоры қызметтерін атқарған.
Негізгі ғылыми бағыты: ботаника; мемлекеттік тапсырыстың қоршаған ортаны қорғау мәселелері бойынша «Жаңа технологияларды пайдалана отырып көлдердің тазару және қалыптасу әдістемесін жасау: ШҚО, Бородулиха ауданының Большое өзені негізінде», «Шығыс Қазақстанның ауыспалы емдік өсімдіктер ресурсын зерттеу және бұталарды пайдаланудың ғылыми негіздерін жасау», «Орталық, Батыс және Шығыс Қазақстан аумағында сортаңды шұбаршөп пен тәжі түймебастан шикізат даярлау және пайдалану тәртібін жасау» ғылыми-зерттеу жұмыстарын жазған. «Шығыс Қазақстанның жоғары тамырлы өсімдіктерінен жасалған эфир майларын сәйкестендіру» жұмысының ғылыми жетекшісі.
Марапаттары: ғылыми мәселелерді шешу жөнінде белсенді зерттеу жұмыстарын жүргізіп, ғылымның дамуына үлес қосқаны үшін дарынды жас ғалымдарға арналған ҚР БҒМ мемлекеттік ғылыми шәкіртақысы тағайындалған.
80-нен астам ғылыми-әдістемелік еңбектің авторы.
А. Мырзағалиеваның ғылыми еңбектері
Научные труды А. Мырзагалиевой
Кітаптар – Книги
Мырзағалиева, А. Ботаникалық ресурстану [Мәтін] : оқу құралы /А. Мырзағалиева. - Өскемен : С. Аманжолов атындағы ШҚМУ баспасы, 2013. - 124 б.
Мырзағалиева, А. Цитология [Мәтін] : оқулық / А. Мырзағалиева. - Алматы : Дәуiр, 2013. - 216 б.
***
Мырзагалиева, А. Биология [Текст]: методическое пособие / А. Мырзагалиева.- Усть-Каменогорск: Изд-во ВКГУ им. С. Аманжолова, 2004.- 64 с.
Мырзагалиева, А. Цитология[Текст]: учебное пособие / А. Мырзагалиева. - Усть-Каменогорск, 2007. - 132 с.
Мырзагалиева, А. Ресурсы лекарственных растений [Текст]: монография / А. Мырзагалиева. - Усть-Каменогорск: Издательство ВКГУ им. С. Аманжолова, 2012. - 316 с.
А. Мырзағалиеваның қатысуымен шыққан кітаптар
Книги, вышедшие при участии А. Мырзагалиевой
Андреева, А. Биосинтез анабазина в культуре клеток Anabasis aphylla [Текст] : монография / А. Андреева, А. Газалиев, А. Мырзагалиева. - [Б. м.] : LAP LAMBERT, 2013. - 168 с.
Өмірі мен ғылыми шығармашылығы туралы әдебиеттер
Литература о жизни и деятельности
Шығыс Қазақстан облысы [Мәтін] : энциклопедия. - Алматы : Қазақ энциклопедиясы. - 2014. - Мырзағалиева Анар Базарқызы: б. 561
Қазақстан ғалымдары [Мәтін] : энциклопедиялық анықтамалық. Т. 2. - Алматы : Қазақ энциклопедиясы, 2016. - Мырзағалиева Анар Базарқызы: б. 181.
Сілтемелер - Ссылки
Мыңжан Н.
- Жаңартылды 08.09.2022 09:56
Мыңжан Нығмет ( 1922-1993 ж.) - тарихшы, этнограф, әдебиет зерттеушісі.
1922 жылы 22 наурызда Шығыс Қазақстан облысы, Тарбағатай ауданы, Толы ауылында дүниеге келген.
1941 жылы моңғол-қазақ мектебін және Үрімшідегі милиция мектебін бітірген. 1945-49 жылдары Шыңжаң провинциялық қаржы бөлімінің бас хатшысы, 1949-50 жылдары провинциялық үкімет Бас хатшысының орынбасары, 1950-52 жылдары ҚКП ОК Шыңжаң бөлімінің меңгерушісі, 1952-58 жылдары Пекин ұлттық баспасының қазақ редакциясының жетекшісі болды. Ол 1958 жылы «оңшыл» ретінде тұтқындалып, 1976 жылға дейін түрмеде отырды. 1978 жылы ол толық қалпына келтіріліп, азшылық тілдерді зерттеу институтында ғылыми зерттеулер бастады. Мыңжан қазақ, ұйғыр, көне түркі тілдерін, сондай-ақ қытай, орыс және араб тілдерін білген. Қазақстанның тарихымен 1980 жылдан бері айналысады, оның ішінде «Шыңжаң қазақтары» (1981), «Қазақ тайпалары мен ұрандары" (1982). Ол «Қазақтың қысқаша тарихы» атты шағын еңбегін жазды. Ол «Тіл – әдебиет» (1942), «Қазақ тарихының фактілері» (1949), «Қазақ хандығының ауызша әдебиеті» (1980), «Қазақ әдебиетінің қалыптасу және даму дәуірі» (1981) еңбектерін жазды. «Бақтияр және оның қырық тарауы» (1982), «Қазақ әдебиетіндегі әңгіме жанры» (1982), «Қазақ халық эпосы тарихынан кейбір фактілер» (1982), «Қорқыт Ата Кітабы және Қорқыт қазақ әні» (1984), «Қазақ мифтік аңыздары» (1986) тақырыптарында көптеген ғылыми еңбектер жазған. 1987 жылы «Қазақтың қысқаша тарихы» және «Қазақтардың мифтік аңыздары» монографияларын шығарды. Мыңжанның «Өмір тілшісі» (1948) повесі мен оның «Қарлығаш» романы да қытай-қазақ әдебиетінің дамуындағы елеулі туындылар болды. Мянани аударма саласында да үлкен жұмыс жасады. Ол Шәкәрімнің «Салиха-Самен», «Қазақ шежіресі», Абайдың «Қазақтың шығу тегі туралы» эпостарын қытай тіліне аударған. Сондай-ақ қытайдың ескі әдеби тілінде жазылған «Су бойында» (3-томын), «Қызыл сарай түсі» (4, 6-томдарын) сияқты классикалық шығармаларды қазақ тіліне аударды.
1993 жылы 22 маусымда қайтыс болған.
Н. Мыңжан кітаптары
Книги Н. Мынжан
Мыңжан, Н. Қазақтың қысқаша тарихы / Н. Мыңжан ; арап қарпінен көшірген М. Қани. - Алматы : Жалын, 1994. - 400 б.
Мерзімді басылым беттеріндегі жарияланымдары
Публикации в периодических изданиях
Мыңжан, Н.Қазақ хандарының заңдары [Мәтін] / Н. Мыңжан// Қазақ. – 2014.- 15 - 29 тамыз (№ 33/34).- 11 б.(НБРК)
ыңжан, Н. Қазақ хандығының жарғылары [Мәтін] / Н. Мыңжан // Оңтүстік Қазақстан. – 2013.- 24 қазан (№ 160).- 4 б.(НБРК)
Мыңжан, Н. Қазақ хандығының заңдары [Мәтін] / Н. Мыңжан // Жоғарғы сот жаршысы. – 1995.- N 4.- 19-21 б.(НБРК)
Мыңжан, Н. Қазақ хандығының заңдары [Мәтін] / Н. Мыңжан // Қазақтың ата заңдары = Древний мир права казахов : Құжаттар, деректер және зерттеулер = Материалы, документы и исследования. 10 томдық / Бағдарлама жетекшісі С.З.Зиманов. – Алматы: Жеті жарғы, 2004. – 2-т.- 399-402 б.(НБРК)
Мыңжан, Н. Сақ тайпалары [Мәтін] / Н. Мыңжан // Қазақ. – 2007.- 16 наурыз.- 9 б.(НБРК)
Насенов Б.
- Жаңартылды 08.09.2022 09:37
Болатбек Насенов (1937) – тарих ғылымдарының докторы, экономика ғылымдарының кандидаты, профессор.
1937 жылы Семей (қазіргі Шығыс Қазақстан) облысының Қайнар кентінде туған. Оның әкесі Насеннің екі ұлы болған: Болатбек және Серікбек. Серікбек - көп жылдар бойы теміржол саласында еңбек еткен энергетика саласының маманы. Болатбек Насенов Ташкент қаржы-экономикалық институтын бітірген. 1982 жылы ҚР Қаржы министрлігінің алқа мүшесі, ҚР министрлігінің Кіріс-шығыс бөлімінің бастығы болды. Салық басқармасы бастығының бірінші орынбасары болып қызмет атқарады.. Зейнетке шыққаннан кейін тарихи материалдар мен мұрағат құжаттарын жинаумен және басып шығарумен айналысқан. Жиырма төрт томдық тарихи антологияның авторы. Қазақстан тарихы бойынша барлық ақпарат Қазақстан Республикасының орталық мемлекеттік мұрағатының, ҰҚК мұрағаттарының және Семей қаласының милициясының, көршілес Ресей мұрағаттарының және куәгерлерінің деректеріне негізделген. Бұрынғы Семей (қазіргі Шығыс Қазақстан) облысының Абыралы ауданында тұрған Болатбек Нәсенов 1953 жылы жер бетіндегі алғашқы сутегі бомбасын сынаған куәгерлердің бірі болды. Ол тұрған аймақ кейінірек полигонның аумағына айналды.
Б. Нәсеновтың шығармалары
Произведения Б. Насенова
Кітаптар-Книги
Нәсенов, Б. Абыралы - Сарыарқаның кіндігі [Мәтін] / Б. Нәсенов - Новосибирск: [б. ж.]
Нәсенов, Б. Абыралы - Сарыарқаның кіндігі [Мәтін]. Т. 2, 3-ші кітап : Абыралы - қанды жылдары (1905-1945 ж.), 2002. - 642 б.
Нәсенов, Б. Абыралы - Сарыарқаның кіндігі [Мәтін]. Т. 3, 4-ші кітап : Абыралы - Сұңқарлары, 2002. - 758 б.
Нәсенов, Б. Абыралы - Сарыарқаның кіндігі [Мәтін]. Т. 4, 5-ші кітап : Абыралы саңлақтары ; 6-шы кітап : Абыралының тұңғыш тарландары және Дегелең, 2002. - 613 б.
Нәсенов, Б. Абыралы - Сарыарқаның кіндігі [Мәтін]. Т. 5, 7-ші кітап : Қазақтың 200 жылғы тарихы ; 8-ші кітап : Достар, 2005. - 305 б.
Нәсенов, Б. Абыралы - Сарыарқаның кіндігі [Мәтін]. Т. 6, 9-шы кітап : Біз де Абыралыданбыз, 2005. - 742 б.
Нәсенов, Б. Абыралы - Сарыарқаның кіндігі [Мәтін]. Т. 7, 10-шы кітап : Халық жаулары ; 11-ші кітап : Кең даланың күйреуі, 2005. - 344 б.
Нәсенов, Б. Абыралы - Сарыарқаның кіндігі [Мәтін]. Т. 9, 14-ші кітап : Абыралы көтерілісі, 2005. - 835 б.
Нәсенов, Б. Абыралы - Сарыарқаның кіндігі [Мәтін]. Т. 10, 15-ші кітап : Кенесары - дала маршалы, 2005. - 563 б.
Нәсенов, Б. Абыралы - Сарыарқаның кіндігі [Мәтін]. Т. 11, 16-шы кітап : Абылай хан, 2005. - 601 б.
Нәсенов, Б. Абыралы - Сарыарқаның кіндігі [Мәтін]. Т. 12, 17-шы кітап : Абылайхан, 2005. - 590 б.
Нәсенов, Б. Абылай хан [Мәтін] : Омбы архиві сөйледі. Т. 11, 16-шы кітап, І-тарауы, І-тарауы. - Алматы; Новосибирск, 2011 (2005). - 601 б.
Нәсенов, Б. Абылай Хан [Мәтін] : Омбы архиві сөйледі. Т. 12, 17-ші кітап, ІІ-тарауы, ІІ-тарауы. - Алматы; Новосибирск, 2011 (2005). - 590 б.
Нәсенов, Б. Абылай хан [Мәтін] : Мәскеу архивтері сөйледі. Т. 13, 18-ші кітап, ІІІ-тарауы, ІІІ-тарауы. - Алматы; Новосибирск, 2011. - 849 б.
Нәсенов, Б. Әбілхайыр хан [Мәтін] : Мәскеу архивтері сөйледі : Санкт-Петербургтің кітапханасы сайрайды. Т. 16, 21-ші кітап, І-тарауы, І-тарауы. - Алматы; Новосибирск, 2011. - 833 б.
Нәсенов, Б. Әбілхайыр хан [Мәтін] : Мәскеу архивтері сөйледі : Санкт-Петербургтің кітапханасы сайрайды. Т. 17, 22-ші кітап, ІІ-тарауы, ІІ-тарауы. - Алматы; Новосибирск, 2011. - 841 б.
Б. Нәсеновтың мерзімді басылымдардағы мақалалары
Нәсенов, Б. 372 күн [Мәтін] / Б. Нәсенов // Семей таңы. - 2004. - 13, 20 тамыз.- Б.3
Нәсенов, Б. Абыралы көтерілісі [Мәтін] / Б. Нәсенов // Ертіс өңірі. - 2006. - 26 шілде.- Б.10.
Алаш көсемдерінің бірі Халел Досмұхаметовтың хаты [Мәтін] / Б. Нәсенов // Семей таңы. - 2009. - 30 сәуір.- Б.4.
Нәсенов, Б. Әбілқайырды кім, не себепті өлтірген? [Мәтін] / Б. Нәсенов // Егемен Қазақстан. - 2009. - 26 тамыз.- Б.9.
Нәсенов, Б. Жәңгір хан және Орбұлақ шайқасы [Мәтін] / Б. Нәсенов // Алаш : тарихи-этнологиялық ғылыми журнал. - Алматы, 2010. - N 3(тамыз).- Б.4-15.
Нәсенов, Б. Абыралы көтерілісіне - 80 жыл [Мәтін] / Б. Нәсенов // Алаш. - Алматы, 2010. - N 4.- Б. 4-32.
Нәсенов, Б. Әбілқайыр Мұқамбетғазы Баһадүр хан (1693-1748) [Мәтін] / Б. Нәсенов // Алаш. - Алматы, 2010. - N 1.- Б.14-30.
Нәсенов, Б. Абылай хан: «Ешқандай Барабы татарларын естіген емеспін, білмеймін. Жер біздікі!» [Мәтін] / Б. Нәсенов // Егемен Қазақстан. - 2011. - 28 қаңтар.- Б.5.
Нәсенов, Б. Айбынды Абылай ханға - 300 жыл [Мәтін] / Б. Нәсенов // Дарабоз. - Алматы, 2011. - N 4.- Б.10-15.; N 5.- Б.15-20.; N 6.- Б.4-9.
Нәсенов, Б. Айбынды Абылай ханға - 300 жыл [Мәтін] / Б. Нәсенов // Дарабоз . - 2011. - № 6. - С. 4-7 б.
Нәсенов, Б. Абылай хан - мұрағат қорларында [Мәтін] / Б. Нәсенов // Түркістан . - 2012. - 16 ақпан (№ 7). – Б. 9
Нәсенов, Б. Соғыс кезінде қалай ғана аштан өліп қалмағанбыз деп таңғаламын. [Мәтін] / Б. Нәсенов // Дидар. - 2014. - 9 мамыр.- Б.8.
Нәсенов, Б. Құнанбайды Шоқан кепілдеме беріп түрмеден шығарып алған [Мәтін] / Б. Нәсенов // Аңыз адам. - 2015. - № 13.- Б.37-38
Нәсенов, Б. Жүректі сағыныш сыздатқанда... [Мәтін] / Б. Нәсенов // Қазақ әдебиеті . - 2017.- 20 - 26 қазан (№ 43). – Б. 23
Нәсенов, Б. Ұстазға деген сағыныш [Мәтін] / Б.Нәсенов // Қазақ әдебиеті . - 2017.- 10-16 қараша (№ 46). – Б. 22
Нәсенов, Б. Шаниннің ерлігі [Мәтін] / Б. Нәсенов // Жұлдыз. - 2018. - N3.- Б.205-207
Нәсенов, Б. Ерлігі ескірмейтін батыр [Мәтін] / Б. Нәсенов // Егемен Қазақстан. - 2020. - 17 шілде.- Б.9
Нәсенов, Б. Абай да жаламен үйқамақта отырған [Мәтін] : Абай-175 / Б. Нәсенов // Төртінші билік. - 2020. - 15 қаңтар.- Б.4.
Нәсенов, Б. Семей полигоны-қазақ елінің қасіреті [Мәтін] / Б. Нәсенов // Семей таңы. - 2021. - 19 қаңтар.- Б.6.
Нәсенов, Б. Жазықсыз жазаланған [Мәтін]: [Семей облысы Абыралы ауданының азаматы Байкен Тыштыбаевтың тағдыры жайында] / Б. Нәсенов // Ана тілі. - 2021. - 27 мамыр-2 маусым.- Б.8.
Нәсенов, Б. Өмірлік ұстазым болды... [Мәтін] : [белгілі алаштанушы, қоғам қайраткері С. Тәбәріков туралы ] / Б. Нәсенов // Семей таңы. - 2021. - 28 желтоқсан.- Б.7.
Нәсенов, Б. Қара қылды қақ жарған Қазыбек би [Мәтін] / Б. Нәсенов // Семей таңы. - 2022. - 15 ақпан.- Б.7.
Б. Нәсенов туралы мерзімді басылымдарда
Нұрғали, Р. Абыралы: тарихы мен трагедиясы [Мәтін] : [Б. Нәсенов туралы] / Р. Нұрғали // Егемен Қазақстан. - 2003. - 22 наурыз.- Б.16
"Абылай хан" және "Достар" [Мәтін]: [Б. Нәсенов туралы] // Семей таңы. - 2005. - 9 желтоқсан.- Б.3
Бүгінде 1700 батырдың есімі белгілі [Мәтін] : [белгілі тарихшы Б. Нәсеновтың 23 кітаптан тұратын 28-томдығының тұсаукесері өтті. ] // Ертіс өңірі . - 2012. - 6 маусым.- Б.8.
Аманжол, Қ. Архив адам [Мәтін] : [Б. Нәсенов туралы] / Қ. Аманжолов // Егемен Қазақстан . - 2017.- 1 тамыз (№ 145). - 7
Интернет-ссылки
Очевидец испытания водородной бомбы [Электронный ресурс]: [Воспоминания Б. Насенова]. -Режим доступа: https://rus.azattyq.org/a/ochevidec-ispytaniya-vodorodnoy-bomby/25072537.html
Ссылка в Сибирь за «неправильно построенную школу»[Электронный ресурс].- сайт.- Режим доступа: https://e-history.kz/ru/news/show/3983/
