Новоселов А. Е.

Жаңартылды 16.03.2022 10:03

Новоселов Александр Ефремович (1884-1918 жж.) - жазушы,этнограф- ғалым, өлкетанушы, қоғам қайраткері.

Павлодар маңындағы Железинскі стансасында дүниеге келген. Казак әскері пансионын, Сібірдегі үздік оқу орны - Омбы кадет корпусын аяқтайды. Оқу барысында классикамен және тарих, этнография, география саласы бойынша саяхатшы-ғалымдар еңбектерімен танысып, Омбының жалынды жастарымен жақындасып, Омбы әдеби үйірмесіне қатысады. Алғашқы әңгімесі «Катька» 1903 жылы «Степной край» Омбы газетінде жарияланған. 1904 ж. кадет корпусын тастап, үйіне оралып, мұғалімдер семинариясына экстерн емтихан тапсырып, Петропавловскіге таяу казак мектебінде жұмыс істейді. Кейін Большенарым ауылында қызмет істеп, жазушы әрі этнограф-ғалым ретінде қалыптасады. 1907 ж. казак әскерінің Омбы әскери пансионына тәрбиеші болады. «Степные картинки», «Алтайские этюды», «Дорожный кинемо» суреттеме мен очерктер, «Легкая жизнь» (1909), «Экзамен» (1910), «В юрте» (1909) әңгімелерін жазған. «Омский вестник», «Сибирские вопросы» мерзімді басылымдарында жарияланады. 1912 ж. А. Е. Новоселов Орыс императорлық географиялық қоғамы Батыс-Сібір бөлімінің мүшесі, Алтайға жол тартады. Алтайға жасаған саяхат нәтижесін «Известия Западно-Сибирского отдела РГО» басылымында «У старообрядцев Алтая» деген атпен жариялайды. Алтай мен Бұқтырма жеріне соңғы рет 1914 ж. саяхат жасайды. «Жабья жизнь», «Санькин марал» шығармалары мен «Беловодье» повесі - соның жемісі.

Үш мәрте жасалған үлкен этнографиялық саяхат  нәтижесі оның баяндамалары мен дәрістерінен көрініс тапқан: «Из быта алтайских старообрядцев» (1914), «Старая Русь на Алтае» (1913), «Г. Потанин как этнограф» (1916), «Народная медицина у алтайских старообрядцев» (1916), «О жилище алтайских старообрядцев» (1917). А. Е. Новоселовтың ғылыми еңбектері тарихшы, географтар, филологтар мен этнографтардың жұмысында кеңінен қолданылады. 1917 ж. қыста ол эсерлер партиясына кіреді. Оның мәнсаптық жолы қарқынды, бірақ қысқа еді: 1918 ж. қаңтарда - Сібір автономды үкіметінің Ішкі істер жөніндегі министрі болады. Қыркүйектің 20-нан 21-не қараған түні тұтқындалып, 1918 ж. 23 қыркүйекте өлтіріледі.

А. Е. Новоселов шығармалары

Произведения Новоселова А. Е.

Кітаптар - Книги

Новоселов, А. Е. Задачи Сибирской этнографии [Текст] : оттиск из записок Западно - Сибирского отдела И. Р. Географического общества / А. Е. Новоселов. - Омск : Электро-типография "Печатное искусство", 1916

Новоселов, А. Е. Санькин марал [Текст] : рассказы / А. Е. Новоселов. - Барнаул : Изд. культ.-просвет. отд. Алт. кооп-ов, 1917. - 15 с.  

Новоселов, А. Е. Беловодье [Текст] : повести и рассказы / А. Е. Новоселов ; авт. предисл. Г. Раппопорт ; худож. В. Заборский. – Барнаул: Алтайское книжное издательство, 1957. - 200 с.

Новоселов, А. Е. Беловодье [Текст] : повести, рассказы, очерки / А. Е. Новоселов. - Алма - Ата: Казгослитиздат, 1960.- 236 с.                  

Новоселов, А. Е. Беловодье [Текст] : повести и рассказы / А. Е. Новоселов. - Иркутское Восточно-Сибирское книжное издательство, 1981г.

А. Е. Новоселовтың мерзімді басылымдар мен жинақтардағы жарияланымдары

Публикации А. Е. Новоселова в периодических изданиях и сборниках

Новоселов, А. Е.   Иртышский казак [Текст] / Александр Новоселов // Тобольск и вся Сибирь : альманах / ред. Ю. С. Осипов. - Тобольск : Возрождение Тобольска, 2011. - № 14: Сибирское казачье войско. - С. 200-207 .

А. Е. Новоселовтың өмірі мен шығармашылығы туралы әдебиеттер

Литература о жизни и творчестве А. Е. Новоселова

Шығыс Қазақстан Облысы [Мәтін] : энциклопедия. - Алматы : Қазақ энциклопедиясы, 2014. - Новоселов Александр Ефремович : 371 с.

Новоселова, Г. Александр Ефремович Новоселов [Текст] : к годовщине смерти / Г. Новоселова // Сибирский рассвет, 1919, № 11-12.

Вяткин, Г. Памяти А. Е. Новоселова[Текст] / Г. Вяткин //«Культхроника», 1928.

Андреев, С. Горькая любовь [Текст] / С.Андреев // Знамя коммунизма. - 1962. - 24 апреля. - С. 2.

Оноприенко, П. Наш земляк: [О жизни и творчестве А.Новоселова]  /П. Оноприенко // Ленинская смена.- 1966.- 4 нояб.

Иванов, Вс. Писатель большой мечты: [О жизни и творчестве А.Новоселова] / А. Иванов // Звезда Прииртышья.- 1966.- 11 нояб.

Изотов, А. Писатель, публицист, исследователь: [О жизни и творчестве А.Новоселова] /А. Изотов // Звезда Прииртышья.- 1966.- 20 нояб.

Черных, С. Е. Исследователь Беловодья [Текст] / С. Е.Черных // Рудный Алтай. - 1972. - 13 января. - С. 3.

Яновский, Н. Послесловие[Текст] / Н.Яновский //Новоселова А.Е. «Беловодье». - Иркутское Восточно-Сибирское книжное издательство, 1981.

Яновский, Н. Александр Новоселов[Текст] / Н. Яновский // Прииртышье мое. - Омск, Книжное изд-ство, 1988.

Мусина, Г. Он знал лицо своей Родины...: О писателе и исследователе А.Е.Новоселове (1884 - 1918) /Г. Мусина // Звезда Прииртышья.- 2003.- 4 окт.- С.8

Царегородцева, С. История обители на Убе [Текст] / С. Царегородцева // Семь дней. - 2004. - 27 февр.

Тарлыкова, О. Он громко славил жизнь и торопился жить... [Текст] : К 120-летию писателя, этнографа А. Е Новоселова / Тарлыкова О. // Нива. - 2004. - №12. - С. 134-145.

Тарлыкова, О. Он громко славил жизнь и торопился жить... [Текст] : (К 120-летию писателя, этнографа А. Е. Новоселова) / Тарлыкова О. // Ақ Ертіс - Иртыш. - 2004. - №6. - С. 68-81

Царегородцева, С. Реабилитация памятью [Текст] : к 120-летию писателя Александра Ефремовича Новоселова / С. Царегородцева // Деловой Усть-Каменогорск һttp://www.aaa.kz. - 2004. - №1. - С. 28-29.

Царегородцева С. Реабилитация памятью [Текст] : К 120-летию писателя Александра Ефремовича Новоселова / С. Царегородцева // Деловой Усть-Каменогорск һttp://www.aaa.kz. - 2004. - №1. - С. 28-29

Тарлыкова, О. Он громко славил жизнь и торопился жить... [Текст] : К 120-летию писателя, этнографа А.Е Новоселова / О. Тарлыкова // Нива. - 2004. - №12. - С. 134-145

Тарлыкова, О. Он громко славил жизнь и торопился жить... [Текст] : (К 120-летию писателя, этнографа А.Е. Новоселова) /О.Тарлыкова  // Ақ Ертіс - Иртыш. - 2004. - №6. - С. 68-81

Тарлыкова, О. Он громко славил жизнь и торопился жить... [Текст] : [ 120-летию учителя, писателя, этнографа А. Е. Новоселова] / О. Тарлыкова // Педагогический вестник ВКО. - 2005. - №1. - С. 60.

Царегородцева, С. Обитель на Убе: поиски и находки [Текст] / С. Царегородцева // Деловой Усть-Каменогорск һttp://www.aaa.kz. - 2006. - №7. - С. 32-34.

Тарлыкова, О. Он громко славил жизнь и торопился жить... [Текст] / О.Тарлыкова// Деловой Усть-Каменогорск һttp://www.aaa.kz. - 2008. - №1. - С. 32-34.

Немцев, М. С. Литературный Риддер [Текст] : биографический справочник / М. С. Немцев - Усть-Каменогорск : Медиа - Альянс, 2012. - 245 с.

***

Отчет о поездке на Алтай. У старообрядцев Алтая. Известия Западно-Сибирского отдела Русского географического общества. 1913г., вып.2. Фонды ВКОМ.

Панкратьева Е. Дневник. Фонды ВКОМ.

Пашковская, Д. Письмо в ВКОМ от 20.02.04 (Восточно-Казахстанский областной музей)

Умирающая старина // Записки Семипалатинского подотдела ЗСОРГО, вып.10, 1915г.

Черных, С. Исследователь Беловодья. Рукопись. Фонды ВКОМ.

Черных, С. Письмо Н.Яновскому в Новосибирск от 23.05.82. Фонды ВКОМ.

Черных, С. Письмо С.Бабинцеву в Ленинград от 14.04.80. Фонды ВКОМ областной музей).

Барбашова, Е. Н. Традиции пейзажного бытописания и стиль рассказа начала XX века [Г.Д. Гребенщиков, А.Е. Новоселов, С.И. Исаков] [Электронный ресурс] : монография / Е. Н. Барбашова ; Федер. гос. бюджет. образоват. учреждение высш. образования Краснояр. гос. пед. ун-т им. В. П. Астафьева. - Красноярск : КГПУ, 2015.

Интернет ресурстар

Интернет-ресурсы

Новоселов Александр Ефремович [Электронный ресурс] : [биография] //Литературная карта павлодарского прииртышья : сайт. – Режим доступа : http://map.pavlodarlibrary.kz/index.php?option=com_content&view=article&id=77%3A2012-05-30-05-53-58&catid=6&Itemid=17&lang=ru (23.12.2018)

Новоселов Александр Ефремович [Электронный ресурс] : [биография] // Литературный клуб : сайт. – Режим доступа : http://litlife.co/a/?id=127399 (23.12.2048)

Новоселов Александр Ефремович [Электронный ресурс]: сайт. – Режим доступа : https://lektsii.org/16-19798.html (23.12.2018)

Нұралин С.

Жаңартылды 06.09.2022 22:25

Нұралин Сағидолла (1909 – 1981 жж.) – ақын.
1909 жылы Шығыс Қазақстан облысы, Зайсан ауданы, Сұңқар ауылында дүниеге келген. Жасында арабша оқып, сауатын ашқан. 1926-1956 жж. Шығыс Түркістан өлкесінің Алтай аймағында (Қытай Халық Республикасы) әкімшілік-шаруашылық қызметтерде болған. Алғашқыда ауыз әдебиетінің мұраларын, халық ақындарының шығармаларын жаттайды, кейіннен өзі де өлең шығаруға машықтанады. Халық арасына тараған өлең-жыр, аңыз, дастандарды жинайды. Сол жинағандары мен өз өлеңдерін қосып 1929 жылы «Мұра және толғау» деп аталатын қолжазба жинағын шығарып таратады.
30-жылдың 2-жартысында шыға бастаған «Ерікті Алтай» газеті, «Таң Шолпаны», «Бірлік» журналдарында «Бақша», «Бір мысал», «Мен білемге жолықсаң» сияқты өлеңдері тұңғыш баспа бетін көрді. Ел аузындағы әңгіме-жырлардың, тарихи оқиғалардың желісімен «Түкібай – Шолпан», «Арқалық батыр», «Мырзаш батыр», «Көгедей төренің өлімі», «Ошаған бүлігі», «Мыңбайдың бұлды болуы» т.б. дастандарын шығарды. 1956 жылы туған елге қайта оралып, ақындық шығармашылығын бұрынғыдан да өрістете түсті. «Жоғалған шыны», «Зақымның көргені» атты дастандарымен қатар көптеген терме, нақыл өлеңдері соңғы жылдардың жемісі.
1981 жылы дүниеден өтті.

С. Нұралин туралы әдебиет

Ақын-жыраулар [Мәтін]. - Алматы: Ғылым, 1979. - 184 б.

Шығыс Қазақстанның мәдени мұралары (тарих, мәдениет, білім) [Мәтін]. - Өскемен: ШҚМУ, 2006. - 432 б.

Нұқаев Т.

Жаңартылды 10.06.2025 14:06

Нұқаев Тұрғазы (1937-2001 жж.) - ақын, Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі.

Шығыс Қазақстан облысы, Ұлан ауданының Егінсу ауылдық кеңесіне қарасты Тұяқ ауылында 1937 жылы 27 -ші маусымда дүниеге келген.
1955 - 1960 жылдары Қазақтың Абай атындағы педагогика институтында оқып, осы оқу орнының тарих-филология факультетін тәмамдайды.
1960-1968 жылдары Ұлан ауданы мектептерінде мұғалім, мектеп директоры болып жұмыс істейді. Бұл жылдары Тұрғазының өлеңдері, балладалары, мақалалары облыстық, республикалық баспасөзде жиі жарияланып тұрды.
Ол 1966 жылы облыстық газетке жұмысқа ауысады. Дарынның шыңдалар тұсы да дәл осы жылдардан бастау алды. Міне содан бергі кезеңде оның шығармашылық қызметі «Дидар» газеті ұжымымен тікелей байланысты өтті.
Ол редакцияда әдеби қызметкерден бастап, редактордың орынбасарына дейінгі жолдан өтті. Мұнда істеген жылдар ішінде Т. Нұқаевтан тәлім тәрбие алып республикамыздың сан қиырында журналист, жазушы болып жүргендер қаншама.
Тұрғазы Нұқаев баршамызға қаламы ұшталған тәжірибелі журналист- публицист, ақын — жазушы ретінде таныс. Ол «Тұңғыш», «Ұлы даланың ұлымын», «Әз ағамыз Әнекең», «Анаға тағзым», «Жарқыраған қос жұлдыз» атты ғұмырнамалық кітаптардың авторы. Ақын Жазушылар одағының мүшесі. Ақын жырлары байсалды, өлеңдерінде бекзаттық, азаматтық әуен басым.
1978 жылы «Жалын» баспасынан «Тұңғыш» атты жыр кітабы жарық көрді. Кітапқа Кенді Алтайдың келісті келбеті, замандастарымыздың жарқын бейнесі, ой-арманы мен жан сезімі арқау болған. «Туған жермен сырласу» атты жырында халқы алдындағы азаматтық абзал ісін өтеу мақсаты айқын аңғарылады. «Марқакөлдің ажары», «Рахман жаңбыры», «Қаба» деген өлеңдерінен ел деп соққан жүректі, ел үмітін ақтап шықсам деген өршіл тілек пен туған жерге деген махаббатты сезінеміз.
Жылдар өткен сайын ақын талай күрделі тақырыптарды игерді, өлеңдерінің көркемдік қасиеттерін жетілдіре түсті. Шығармалары әрдайым нақты өмір тәжірибесінен алынған шынайылығымен оқырман жүрегінен орын алған. «Ауыл», «Жол үстінде», «Тау тарланы» т.б лирикалық дастандары мен толғаулары осының айқын куәсі. Сондай – ақ Т. Нұқайұлының көптеген шығармаларында ел бірлігі, өзара ынтымақ мәселері айқын, анық айтылып, береке бірлік, ынтымақты нығайтуға шақырады.
Тұрғазы Нұқайұлы З.Баянов атындағы облыстық журналистер жүлдесінің иегері. Алдағы уақытта да ақынның жырлары әдебиет сүйер қауымның көңілінен шығатынына сеніміміз зор.

Т. Нұқаев (Т. Нұқайұлы) шығармалары

Произведения Нукаева Т.

Кітаптар - Книги

 

Нұқаев, Т. Тұңғыш [Мәтін] : өлеңдер / Т. Нұқаев - Алматы : Жалын, 1978. - 32 б.

Нұқайұлы, Т. Әз ағамыз-Әнекең [Мәтін] / Т. Нұқайұлы - Өскемен : Полиграфия, 1994. - 52 б.

Нұқайұлы, Т. Ұлы даланың ұлымын [Мәтін] : өлеңдер,баллада,толғаулар. / Т. Нұқайұлы. - Өскемен : Полиграфия, 1995.

Нұқаев, Т. Анаға тағзым [Мәтін] : хикаят / Т. Нұқаев - Өскемен : Полиграфия, 1996. - 91 б.

Нұқайұлы, Т. Жарқыраған қос жұлдыз [Мәтін] : ғұмырнама / Т.Нұқайұлы - Өскемен : Полиграфия, 1999. - 173 б.

Нұқайұлы, Т. Ұлы даланың ұлымын [Мәтін] : өлеңдер, балладалар, толғау, дастандар / Т. Нұқайұлы. - Өскемен : С. Аманжолов атындағы ШҚМУ баспасы, 2014. - 260 б.

 

Т. Нұқаевтың мерзімді басылымдар мен жинақтардағы жарияланымдары

Публикации Т. Нукаева в периодических изданиях и сборниках

 

1990 –

Нұқаев, Т. Тегіне тартқан тарлан ер [Мәтін] : [Қаракерей Қабанбай батырдың туғанына 300 жыл] / Т. Нұқаев // Дидар. - 1991. - 8 тамыз.

Нұқаев, Т. Қолдасын ата аруағың [Мәтін] : [Қаракерей Қабанбай батырдың 300 жылдық мерейтойы] / Т. Нұқаев, Ә. Қайырбаев // Дидар. - 1991. - 25 қыркүйек.

Нұқаев, Т. Қабанбай батыр [Мәтін] / Т. Нұқаев // Арай. - 1991. - 24 тамыз.- Б.3

Нұқаев, Т. Батыр мерейі - халық мерейі [Мәтін] : [Қаракерей Қабанбайдың 300 жылдық тойы] / Т. Нұқаев // Дидар. - 1991. - 10 шілде

Нұқаев, Т. Атадан жеткен асыл сөз [Мәтін] : [өлкеміздегі жер аттары тарихына шолу ] / Нұқаев Т. // Дидар. - 1994. - 29 қараша. - Б.3.

Нұқайұлы, Т. Ғалым мұрасы - ғибратты қазына [Мәтін] : [тіл білімінің білгірі С.Аманжолов жайында] / Нұқайұлы Т. // Дидар. - 1994. - 26 мамыр. - Б.2.

Нұқайұлы,Т. Ақын мен уақыт [Мәтін] / Т.Нұқайұлы // Дидар. - 1995. - 23 қараша. - Б. 4.

Нұқайұлы, Т. Қазақ жұртына тілеу [Мәтін] : [Өлең] / Т.Нұқайұлы // Дидар. - 1995. - 1 қаңтар. - Б.2.

Нұқайұлы, Т. Қалбадағы қаламгер тойы [Мәтін] : [Өткір тілді сықақшы Ғ.Қабышевтің туған жері - Ұлан ауд. 60 жасқа толу мерейтойы тойланды] / Т.Нұқайұлы // Дидар. - 1995. - 17 тамыз.- Б. 4.

Нұқайұлы, Т. Майдангер сөзі [Мәтін] : [Өлең] / Т.Нұқайұлы // Дидар. - 1995. - 18 ақпан. -  Б.3.

Нұқаев, Т. Өткен өмір елестері [Мәтін] : деректі повестен үзінді  / Т. Нұқаев // Дидар. - 1995. - 19, 26 қыркүйек. - Б. 4.

Нұқайұлы, Т. Ақынның оралуы [Мәтін] : [Катонқарағайлық ақын А.Нұрбаевтың "Сырымды айтам..." жинағы жайлы] / Т. Нұқайұлы // Дидар. - 1996. - 10 қыркүйек. - Б. 3.

Нұқайұлы, Т. Ізгілік іздері [Мәтін] : [жаңа шығармадан үзінді] / Т. Нұқайұлы // Дидар. - 1996. – 11, 13, 15 маусым. - Б. 4.

Нұқайұлы, Т. Ат тұяғын тай басар [Мәтін] : [Ұландық репрессия құрбаны болған  К.Асылбаев жайлы] / Т. Нұқайұлы // Дидар. - 1997. -  6 желтоқсан. – Б. 2.

Нұқайұлы, Т. Бір кесірлі мақаланың лаңы [Мәтін] : [репрессия жылдары облыстық"Екпінді"газетінде жарияланған мақала туралы] / Т.Нұқайұлы // Дидар. - 1997. - 27 қараша. - Б. 3.

Нұқайұлы, Т. Ғалымның бағалы зерттеуі [Мәтін] : ШҚМУ доценті Ұ.С. Әлімбетовтың "Рынокке өту кезеңінде Қазақстан түсті металлургиясында үнемдеу мен қайталама ресурстарды пайдалану проблемалары" атты ғылыми зерттеу еңбегі туралы / Т. Нұқайұлы // Дидар. - 1997. -  29 қараша. - Б. 3.

Нұқайұлы, Т. Зерделі ойлар сандығы [Мәтін] : [Қ.Алтынбаевтың"Қалбатау"жинағы жайында] / Нұқайұлы Т. // Дидар. - 1997. - 6 қараша. - Б. 3.

Нұқаев, Т. Алтайым- ардағым менің [Мәтін] : [Толғау] / Т.Нұқаев // Дидар. - 1998. - 24 қараша. - Б. 2.

Нұқаев, Т. Өзіңе сенбе, жас ойшыл,тіл өнері дертпен тең [Мәтін] : [«Тарбағатай ақындары жырлайды»  атты кітапқа пікір ] / Т.Нұқаев // Дидар. - 1999. - 16 желтоқсан. - Б. 4.

Нұқайұлы,Т. Пендемін деп күн кешесің [Мәтін] : [жаңа өлеңдер] / Т.Нұқайұлы // Дидар. - 1999. - 6 ақпан. - Б. 2.

 

***

 

2000 -

Нұқайұлы ,Т. Алтайдың ардақ тұтар түлегі [Мәтін] : [Зарықбай Ыбыраев ағамыз Кенді Алтайдан өмірге қанат жайған журналистер, ақындар үшін орны бөлек, ерекше қымбат тұлға. Әріптестерінің  ақынның туғанына 80 жыл толуына орай ой толғаулары] / Т.Нұқайұлы // Дидар. - 2001. - 5 мамыр.- Б. 4.

Нұқайұлы, Т. Арманың аяласын Тілеубек ! [Мәтін] : ["Қазмырыш" ААҚ-на қарасты Өскемен өндірістік алаңының озат жұмысшыларының бірі, белгілі тәжірибелі анадшы Т.Заманбеков туралы] / Нұқайұлы Т. // Дидар. - 2001. - 2 маусым.- Б.2

Нұқайұлы, Т. Олар ерлікпен өткен жол [Мәтін] : [Ұлы Отан соғысының ардагерлері Әубәкір және Қайырбану Байбатшиндер туралы ] / Т. Нұқайұлы // "Казцинк" ААҚ жаршысы. - 2001. - №20.- Б.3-4; N21.-3-4.

Нұқаев, Т. Сәрсен аға [Мәтін] / Т.Нұқаев // Қазақ әдебиеті. - 2003. -  26 желтоқсан. - Б. 6-7.

 

Т. Нұқаевтың өмірі мен шығармашылығы туралы әдебиеттер

Литература о жизни и творчестве Нукаева Т.

 

Шығыс Қазақстан облысы [Мәтін] : энциклопедия. - Алматы : Қазақ энциклопедиясы, 2014.- Нұқай Тұрғазы: б. 573.

***

Байбатыров, Ғ. Жүрек сөзі, жан сыры [Мәтін] : [Т.Нұқаевтың "Ұлы даланың ұлымын" атты кітабының жарық көруіне орай] / Ғ.Байбатыров // Дидар. - 1995. - 12 тамыз. - Б. 3.

Қаңтарбаев, Ә. Ғұмырлы болыңыз аға [Мәтін] : [ақын Т.Нұқаев туралы] / Ә.Қаңтарбаев // Дидар. - 1997. -  26 маусым. - Б. 2.

Алтай, Ө. Жұлдыздар жайлы сыр [Мәтін] : [Т. Нұқайұлының "Жарқыраған қос жұлдыз" атты ғұмырнамалық кітабының тұсаукесер рәсімінен] / Ө.Алтай // Дидар. - 1999. -  8 мамыр. - Б. 3.

Нұқаев, Т. Әзілхан мен Әділхан немесе қос майдангер дос туралы хикая [Мәтін] : [жазушы Ә. Нұршайықовтың кейіпкері Әділхан туралы] / Т. Нұқаев, С. Төлеуов  // Семей таңы. - 2000. - 26 мамыр.-  Б.3. ; Семей таңы . - 2000.; 9 маусым. - Б. 3.

Сәрсенбайқызы, Ғ. Сауыттан оқ өтпеген, сөз өткізген [Мәтін] : [Т.Нұқайға арналған мүшәйра] / Ғ.Сәрсенбайқызы // Дидар. - 2002. -  7 желтоқсан. -  Б.1.

Уалханова, Р. Ақын аға, сізді іздеп жүрміз [Мәтін] : [жергілікті ақын Тұрғазы Нұқай туралы] / Р.Уалханова // Дидар. - 2002. -  30 қараша. - Б.6.

Қасенов,С. Аға рухын аңсау [Мәтін] / Қасенов С. // Дидар. - 2003. -  5 сәуір .- Б. 6.

Сәрсенбайқызы, Ғ. Нағыз дарын көмескіде қалмайды немесе ІІ облыстық мүшәйрадан соңғы ой [Мәтін] / Ғ. Сәрсенбайқызы // Дидар. - 2004. -  3 шілде. - Б. 5.

Сәрсенбайқызы, Ғ. Нағыз дарын көмескіде қалмайды немесе ІІ облыстық мүшәйрадан соңғы ой [Мәтін] / Ғ. Сәрсенбайқызы // Дидар. - 2004. -  3 шілде. - Б. 5.

Мәнәпқызы, А. Ұлы даланың ұлы [Мәтін] / А.Мәнәпқызы // Ұлан таңы. - 2007. -  21 шілде. - Б. 2.

Сәрсенбайқызы, Ғ. Өзіңе келді тәу етіп артыңда қалған жұрнағың... [Мәтін] / Ғ.Сәрсенбайқызы // Дидар. - 2008. - 20 қараша. -  Б. 4.

Байхонов, С. Тұрағаң "Үш қоңырдың" үлкені еді : [ақын Т. Нұқай шығармашылығынан] / С. Байхонов // Дидар. - 2011. - 15 маусым (№68). - Б. 5

Сәрсенбайқызы, Ғ. "Ұлы даланың ұлының" айтары көп [Мәтін] : [ақын Т. Нұқайұлының жыр жинағы жарық көрді] / Ғ. Сәрсенбайқызы // Дидар. - 2014. - 7 тамыз.- Б. 22.

Құмарбекұлы , М. Айыртаудың қос шыңындай асқақ болатын [Мәтін] : [ақындар С. Ғабдуллаұлы  мен Т. Нұқайұлы туралы естелік] / М. Құмарбекұлы  // Дидар. - 2015. - 14 қаңтар. - Б. 5.

 

***

Новая книга Тургазы Нукаева  [Текст] :  о Т.Нукаеве  // Рудный Алтай.- 1999.- 11 мая. - С.2.

Поздравляем вас, Турага!  : [Текст]  :  [журналист газ. "Рудный Алтай", первый зам. редактора обл. газ. "Дидар" Т. Нукаев принят в Союз писателей Казахстана]  // Рудный Алтай.- 1996.- 25 мая. - Б. 4. 

 

Нұрбаев А.

Жаңартылды 23.01.2025 09:54

Нұрбаев Ақтан (1926-1988) - ақын.

Ақтан Нұрбаев 1926 жылы 27 мамырда Шығыс Қазақстан облысы, Катонқарағай ауданы, Берел ауылында дүниеге келген.

1939 жылы Шыңғыстай мектебінің 8-сыныбын аяқтайды. Ұлы Отан соғысы жылдарында Еңбек армиясына ілініп, Көккөл кенішінде вольфрам шығаратын кәсіпорында жұмыс істеген.

Шығыс Қазақстан облысының облыстық, аудандық газеттерінде 30-40 жыл бойы үнемі өлең жазып, жергілікті ақындармен айтыс өткізіп жүрді.
60-жылдарда Ақтан ақынның өлеңдері аудандық, облыстық, кейінірек республикалық баспасөз беттерінде жариялана бастады. Көзі тірісінде өзі кітап шығаруды құнттамаған ақынның бірнеше жинағын кейінірек балалары шығарды.
1995 жылы «Сырымды айтам» атты алғашқы жыр жинағы, 2003 жылы «Айтып өткен ақында арман бар ма?» кітабы, 2019 жылы «Шығармалары» 2 томдық жинағы, 2024 жылы «Абай әлемі» кітаптар топтамасы» жобасымен «Таңдамалы» жыр жинағы жарыққа шықты.
Ақтан Нұрбаев Кеңес дәуірі кезеңінде айтыс өнерін дамытуға ат салысқан ақын. 1980 жылдардың басында шығысқазақстандық айтыс ақындарын бастап, Жезқазған облысына барып, айтыс додасына қатысып қайтқан.
Ақынның жиырмаға жуық өлеңіне ән жазылып, өскемендік сазгер Маржангүл Маниярованың Ақтан Нұрбаевтың өлеңдеріне жазылған «Туған елім» атты жыр жинағы жарық көрді.
1995 жылы ақынның туған жері Берел ауылында өзі тұрған көшенің атына Ақтан Нұрбаевтың есімі берілді.
1988 жылы қайтыс болды.

 

Ақтан Нұрбаевтың шығармалары

Произведения А. Нурбаева

Нұрбаев, А. Сырымды айтам [Мәтін] : [жерлес ақын А. Нұрбаевтың тұңғыш жинағына туған жер, табиғат туралы өлеңдері топтастырылған] / А. Нұрбаев. - Алматы : Ғылым, 1995. - 136 б.

Ағажай, Алтайдай жер қайда [Мәтін] : өлеңдер жинағы. - А. : Полиграфия, 1999. - 303 б.

Нұрбаев, А. Айтып өткен ақында арман бар ма... [Мәтін] : өлеңдер мен толғаулар, естеліктер / А. Нұрбаев . - Өскемен : Медиа-Альянс, 2003. - 260 б.

Нұрбаев А. Ақтанымын Алтайдың [Мәтін]. Т.1 : Поэзия, 2019. - 304 б.

Нұрбаев А. Ақтанымын Алтайдың [Мәтін]. Т.2 : Айтыстар, поэмалар, проза, арнаулар, естеліктер, 2019. - 312 б. 

 

Мерзімді басылым беттерінде жарияланған мақалалары

Публикации в периодической печати

 

Нұрбаев А. Мерейлi көктем : өлең [Мәтін] / А. Нұрбаев // Лениншiл жас.- 1970.- 12 июнь.

Нұрбаев А. Туған жер: өлең [Мәтін] / А. Нұрбаев // Лениншiл жас. - 1970. - 14 июль.

Нұрбаев А. Таңғы аяз : өлең [Мәтін] / А. Нұрбаев // Қазақ әдебиетi. - 1970. - 30 окт.

Нұрбаев А. Дала : өлең [Мәтін] / А. Нұрбаев // Лениншiл жас. - 1971. - 25 сент.

Нұрбаев, А. Тобылғы торы [Мәтін] : әңгіме / А. Нұрбаев // Арай. - 1972. - 1 январь.- Б.4.; 25 январь.- Б. 4

А. Нұрбаев туралы әдебиеттер

Литература о Актан Нурбаеве

Кітаптар - Книги

Кітапбаев, Б. Шежіре [Мәтін] : тоғыз таңбалы найман / Б. Кітапбаев. - [Б. м.] : [б. ж.], 1992. - 598 б.

Елубай, О. Аялайық Алтайды [Мәтін] : (Деректі әңгіме, жолжазба, очерк,толғау, мақалалар) / Елубай О. - Өскемен : [б. и.], 2004. - 227 б.

Қапанов, Б. Анамдай әлпештеген Асқар Алтай [Мәтін] / Б. Қапанов. - Өскемен : [б. и.], 2011. - 566 б.

Назырбаев, Қ. Катонқарағай [Мәтін] / Қ. Назырбаев. - Астана : Фолиант, 2011. - 280 б.

Назырбаев, Қ. Катонқарағай қаламгерлері [Мәтін] / Қ. Назырбаев. - Астана : Нұра-Астана, 2017. - 176 б.

 

Мақалалар

1990-...

Байбатыров, Ғ. Көңілде мәңгі жүресің [Мәтін] : [Катонқарағайлық ақын А.Нұрбаевтың 70 жылдығына орай естелік] / Ғ. Байбатыров // Дидар. - 1996. - 5 қыркүйек

Құмарбекұлы, М. Әз ағаның артында сөзі қалды [Мәтін] : [Катонқарағайлық ақын А.Нұрбаевтың 70 жылдығына орай] / М. Құмарбекұлы // Дидар. - 1996. - 5 қыркүйек.

Мұқтарханұлы Ақтан Нұрбай [Мәтін] : [ақын А.Нұрбайдың 70 ж. арн өлең] / Мұқтарханұлы // Арай. - 1996. - 10 қыркүйек.

Нұқайұлы, Т. Ақынның оралуы [Мәтін] : [Катонқарағайлық ақын А.Нұрбаевтың "Сырымды айтам..." жинағы жайлы] / Т. Нұқайұлы // Дидар. - 1996. - 10 қыркүйек..

Нұрбаев, А. Алтайымды, адамдықты жырлаймын [Мәтін] : [Жыр жолдары] / А. Нұрбаев // Дидар. - 1996. - 10 қыркүйек.

Рақымжанов, Т. Ақтан туралы сөз [Мәтін] : [Ақын А.Нұрбаев жайлы толғаныс] / Т. Рақымжанов // Арай. - 1996. - 24 қыркүйек.

Таңбин, Қ. Алтайдың ақиығы Ақтан ақын [Мәтін] : [Ақынның 70 жылдығына арн. ас жөнінде] / Қ. Таңбин // Арай. - 1996. - 24 қыркүйек.

Құмарбекұлы, М. Ақынға арналған ас [Мәтін] : [Катонқарағай ауд. ақын марқұм А.М.Нұрбайға 70 толуына арналған ас берілді] / М. Құмарбекұлы // Дидар. - 1996. - 26 қыркүйек.

Әбішев, С. Ақтанға [Мәтін] : [Ақын А.Нұрбаевқа арн. өлең] / С. Әбішев // Арай. - 1996. - 4 қазан..

Қызыр, Ж. Ақын ауылы [Мәтін] : [Катонқарағайлық ақын А.Нұрбаевқа арн. өлең] / Ж. Қызыр // Арай. - 1996. - 4 қазан.

Нұржақыпов, Қ. Көңілде жарқын бейнесі [Мәтін] : [ақын А.Нұрбаев жайлы] / Қ. Нұржақыпов // Дидар. - 1997. - 21 қаңтар.

Әшімханұлы, Д. Өкініш [Мәтін] : [Ақын А.Нұрбаев туралы] / Д. Әшімханұлы // Дидар. - 1997. - 18 ақпан.

2000 - ...

Қаңтарбаев, Ә. Ақтан ақынның орындалған арманы [Мәтін] / Ә. Қаңтарбаев // Дидар. - 2003. - 6 желтоқсан. - Б.5

Қаңтарбаев, Ә Сырыңызды айтып тауысуға үлгермедіңіз-ау! немесе Ақын ағамен сырласу [Мәтін] / Ә. Қаңтарбаев // Дидар. - 2006 - 3 маусым. - 3 маусым. - Б.6

Касенова, А. Ақтан Нұрбаев шығармаларындағы суреткерлік шеберлік [Мәтін] / А. Қасенова // ШҚО педагогика жаршысы. - 2007. - № 1. - Б. 35-37.

Байжұмаұлы, Т. Сағындырған сырлы жыр [Мәтін] : [ақын А. Нұрбаевтың "Сырымды айтам" атты жаңа жыр жинағы жарық көрді] / Т. Байжұмаұлы // Дидар. - 2011. - 14 мамыр. - Б. 5.

Ғабдуллин, С. Табиғи талант тарланы [Мәтін]: зерттеу / С. Ғабдуллин // Нұрбаев А. Шығармалары : айтыстар, поэмалар, проза. арнаулар, естеліктер. - Алматы: Орхон баспа үйі, 2019. Т. 2.- Б.204-208.

Ғабдуллин, С. Ақ алғысым Ақтанға [Мәтін] : өлең / С. Ғабдуллин // Нұрбаев А. Шығармалары : айтыстар, поэмалар, проза. арнаулар, естеліктер. - Алматы : Орхон баспа үйі, 2019. Т. 2.- Б.208-210.

Райысова, Б. Сулулықтың сүрей суреткері [Мәтін] : зерттеу / Б. Райысова // Нұрбаев А. Шығармалары : айтыстар, поэмалар, проза. арнаулар, естеліктер. - Алматы : Орхон баспа үйі, 2019. Т. 2.- Б.213-216.

Райысова, Б. Ақтан аға [Мәтін] : өлең / Б. Райысова // Нұрбаев А. Шығармалары : айтыстар, поэмалар, проза. арнаулар, естеліктер. - Алматы : Орхон баспа үйі, 2019. Т. 2.- Б.217.

Рақымжанов, Т. Ақтан туралы сөз [Мәтін] : естелік / Т. Рақымжанов // Нұрбаев А. Шығармалары : айтыстар, поэмалар, проза. арнаулар, естеліктер. - Алматы : Орхон баспа үйі, 2019. Т. 2.- Б.204-210.

Байбатыров, Ғ. Өміршең жырлар [Мәтін] : зерттеу / Ғ. Байбатыров // Нұрбаев А. Шығармалары : айтыстар, поэмалар, проза. арнаулар, естеліктер. - Алматы : Орхон баспа үйі, 2019. Т. 2.- Б.204-210.

Нұқайұлы, Т. Ақынның оралуы [Мәтін] : өлең / Т. Нұқайұлы // Нұрбаев А. Шығармалары : айтыстар, поэмалар, проза. арнаулар, естеліктер. - Алматы : Орхон баспа үйі, 2019. Т. 2.- Б.223-225.

Малғажин Ә. Ақтан ағаға [Мәтін] : өлең / Ә. Малғажин // Нұрбаев А. Шығармалары : айтыстар, поэмалар, проза. арнаулар, естеліктер. - Алматы : Орхон баспа үйі, 2019. Т. 2.- Б.226

Қызыр, Ж. Ақын ауылы [Мәтін] : өлең / Ж. Қызыр // Нұрбаев А. Шығармалары : айтыстар, поэмалар, проза. арнаулар, естеліктер. - Алматы : Орхон баспа үйі, 2019. Т. 2.- Б.227

Әбішұлы, С. Алтайдың ақ иығы-Ақтан ақын [Мәтін] : өлең / Ж. Қызыр // Нұрбаев А. Шығармалары : айтыстар, поэмалар, проза. арнаулар, естеліктер. - Алматы : Орхон баспа үйі, 2019. Т. 2.- Б.228

Кітапбаев, Б. Алтайдың Ақтан ақыны [Мәтін] : естелік / Б. Кітапбаев // Нұрбаев А. Шығармалары : айтыстар, поэмалар, проза. арнаулар, естеліктер. - Алматы : Орхон баспа үйі, 2019. Т. 2.- Б.232-237.

Әлиханов, Қ. Қайран, Ақтан аға-ай [Мәтін] : естелік / Қ. Әлиханов // Нұрбаев А. Шығармалары : айтыстар, поэмалар, проза. арнаулар, естеліктер. - Алматы : Орхон баспа үйі, 2019. Т. 2.- Б.238-239.

Әлиханов, Т. Жүрегі жырға толы еді [Мәтін] : естелік / Қ. Әлиханов // Нұрбаев А. Шығармалары : айтыстар, поэмалар, проза. арнаулар, естеліктер. - Алматы : Орхон баспа үйі, 2019. Т. 2.- Б.256-262.

Жөндібаев, Х. Беу-беу, жалған дүние - ай ! [Мәтін] : естелік / Х. Жөндібаев // Нұрбаев А. Шығармалары : айтыстар, поэмалар, проза. арнаулар, естеліктер. - Алматы : Орхон баспа үйі, 2019. Т. 2.- Б.204-210.

Құмарбеков, М. Әз ағаның артында сөзі қалды [Мәтін] : естелік / Х. Жөндібаев // Нұрбаев А. Шығармалары : айтыстар, поэмалар, проза. арнаулар, естеліктер. - Алматы : Орхон баспа үйі, 2019. Т. 2.- Б.258-262.

Қаңтарбаев, Ә. Сырыңызды айтып, тауысуға үлгермедіңіз-ау немесе ақын ағамен сырласу [Мәтін] : естелік / Ә. Қаңтарбаев // Нұрбаев А. Шығармалары : айтыстар, поэмалар, проза. арнаулар, естеліктер. - Алматы : Орхон баспа үйі, 2019. Т. 2.- Б.263-266.

Назырбаев, Қ. Артында сөзі қалды [Мәтін] : естелік / Ә. Қаңтарбаев // Нұрбаев А. Шығармалары : айтыстар, поэмалар, проза. арнаулар, естеліктер. - Алматы : Орхон баспа үйі, 2019. Т. 2.- Б.271-273

Әшімханұлы, Д. Дәнекер [Мәтін] : естелік / Ә. Қаңтарбаев // Нұрбаев А. Шығармалары : айтыстар, поэмалар, проза. арнаулар, естеліктер. - Алматы : Орхон баспа үйі, 2019. Т. 2.- Б.274-278.

Асқаров, Ә. Біз білетін Ақтан ақын [Мәтін] : естелік / Ә. Асқаров // Нұрбаев А. Шығармалары : айтыстар, поэмалар, проза. арнаулар, естеліктер. - Алматы : Орхон баспа үйі, 2019. Т. 2.- Б.279-280.

Ақтанқызы, Г. Әке, өзіңді әлі іздеп жүрмін [Мәтін] : естелік / Г. Ақтанқызы // Нұрбаев А. Шығармалары : айтыстар, поэмалар, проза. арнаулар, естеліктер. - Алматы : Орхон баспа үйі, 2019. Т. 2.- Б.298-301

Кенжеханұлы, М. Ақтан ақын бақытты ма? [Мәтін] / М. Кенжеханұлы // Дидар. - 2019. - 26 қыркүйек.- Б.17.

Тұрлыбек, Д. Мұзтаудың көкке өрлеген Мұзбалағы : [ақын Ақтан Нұрбаев туралы] / Д. Тұрлыбек. - Мәтін // Арай. - 2023. - 6 қаңтар ; 13 қаңтар. - Б. 3.