Құнанбайұлы А.
- Жаңартылды 25.12.2024 09:04
Құнанбайұлы Абай (Ибрагим) (1845-1904) - ақын, композитор, ағартушы, ойшыл, қоғам қайраткері, қазақ жазба әдебиеті мен тілінің негізін қалаған классик.
1845 ж. 10 тамызда Батыс-Сібір генерал-губернаторлығы Семей уезінің (1845 ж. бері Семей облысы) Жидебай бөктерінде (қазір Шығыс Қазақстан облысы Абай ауданының әкімшілік бөлімшесі), Арғын тайпасының Тобықты руының ірі феодалы Құнанбай Өскенбайұлының отбасында дүниеге келген. Абайдың отбасы жергілікті ақсүйектер әулетінен: атасы Өскенбай және арғы атасы Ырғызбай ру басылары, атақты билеп-төстеушілер болған. Абайдың нағыз есімі – Ибрагим, бірақ әжесі Зере қойған Абай есімі («зерделі», «абай болу») мәңгілікке қалды.
Ауыл молдасынан алған білімін Семей медресесінде, кейін приходская училищесінде жалғап, араб, парсы және тағы басқа шығыс тілдерін меңгереді, Шығыстың ұлы ақын-ғалымдары (Науаи, Низами, Сағди, Фердоуси т.б.) шығармаларымен танысады. Осы кезде орыс мектебінен де білім алады. Бес жыл оқыған соң өз өлеңдерін досы Көкбай Жанатаев атынан жаза бастайды. Құнанбай Абайды 13 жасынан ру басы қызметіне әзірлейді. Абай 28 жасында осы басшылық ісінен кетіп, білім алумен айналысады. Тек 40 жасынан бастап өзінің тұңғыш өлеңдерін жазады. Орыстың саяси жер аударылушылары Е. Михаэлис, Н. Долгополов, С. Гросспен жақын танысады.
Сондай-ақ, Абай дүниетанымының қалыптасуына гуманистік көзқарастағы Шығыс ақындары мен ғалымдары (Фирдоуси, Алишер Навои, Низами, Физули, Ибн Сина т.б.), сондай-ақ, орыс классиктерінің шығармалары, еуропа әдебиеті ерекше әсерін тигізді. Абай Крылов, Лермонтов, Пушкин, Гете мен Байронды қазақша сөйлетті.
«Қараңғы түнде тау қалғып» («Горы дремлют в тёмной ночи») халық әнінің өзіндік тарихы бар. Гете «Wanderers Nachtlied» («Ночную песню странника») өлеңін жазды, Лермонтов оны орысшаға келтірді, ал, жарты ғасырдан кейін Абай Құнанбаев ән мазмұнын қазақ тілінде жеткізді.
Абай Құнанбайұлы орыс және еуропа мәдениетінің қазақ арасына таралуына ықпал етті.
Абай біршама уақыт болыс қызметін атқарды.
Кеңес әдебиеттанушыларының Абай ауылдың әдет-ғұрып, салт-дәстүрін келемеждейді, «әйелдердің адам төзгісіз жағдайына» және «жамандық пен надандыққа қарсы шықты» - деген пікірі қалыптасқан.
Абай Құнанбайұлы қазақ поэзиясына жаңа бетбұрыс әкелді. Қазақша өлең құрылысына жаңа ұйқастар мен үлгілер енгізді: мысалы "Сегіз аяқ" өлеңі.
Абайдың 170 өлеңі және 57 аудармасы, поэмалары, «Қара сөздері» бар.
Сонымен бірге Абай композиторлық қырымен танылды, жиырмадан аса әні бүгінгі күнге жетіп, халық арасына кеңінен таралған. Абай кейбір өлеңдеріне ән жазды, ал, «Көзімнің қарасы» әні халық әніне айналып кеткен.
Абай Құнанбайұлы XIX ғ. басы − XX ғ. аяғында оянған қазақ ұлттық интеллигенциясына ерекше ықпал етті. Алаш-Орда қозғалысының көсемдері Абайды қазақ халқының рухани көшбасшысы деп қабылдады. Әлихан Бөкейханов Абайдың тұңғыш биографы. Сондай-ақ, Абай қайтыс болғанда жазған «Абай (Ибрагим) Кунанбаев» некрологы 1905 жылы «Семипалатинский листок» газетінде басылды. Кейін осы мақаласы 1907 жылы Абайдың портретімен «Записки Семипалатинского подотдела Западно-Сибирского отдела Императорского русского географического общества» басылымына басылған.
Абай Құнанбайұлы 1904 жылы 23 маусымда (6 шілде) қайтыс болды.
1914 жылы тюрколог В.В.Гордлевский қазақ әдебиетінің көрнекті өкілдері Абай Құнанбайұлы пен Міржақып Дулатов шығармаларын шығыстанушы, академик Н.И.Веселовскийдің 70 жылдығына арналып шығарылатын «Восточный сборник» жинағына енгізеді.
Абай мұрасы қазақ әдебиеті мен тілінің өркендеп дамуына жол ашты. Абайдың ағартушылық қызметі бүкіл қазақ, Орта Азия, Шығыс халықтары мәдениетінің дамуына ықпал етті. Абай шығармалары әлемнің көптеген тілдеріне аударылды. Абайдың музыкалық мұрасы қазақ халқының ұлттық мәдениеті тарихынан ерекше орын алады.
Абайды мәңгілік есте қалдыру үшін Қазақстанның әдебиет саласы бойынша Мемлекеттік сыйлық белгіленген. Көптеген әкімшілік аудандар көшелер, театрлар, кітапханалар Абай есімімен аталады.
Мәліметтер-Источники
"Біздің Абай" электрондық кітапханасы
Құнанбаев А. А.
- Жаңартылды 20.02.2024 10:57
Құнанбаев Ақылбай Абайұлы (1861 -1904) – ақын, қоғам қайраткері, Абай Құнанбаевтың үлкен ұлы.
1861 жылы Шыңғыстау бөктерінде (қазір Шығыс Қазақстан облысы Абай ауданы) дүниеге келген. Атасы Құнанбай мен кіші анасы Нұрғанымның тәрбиесінде болады. Мұсылман медресесінде оқып, білім алған. Ақындық бағытта қалыптасуына Абай әсер етті. Халық арасында Әлмағамбет әншінің өтінішімен жазған әндері кеңінен таралған. Орыс және еуропа әдебиетін өздігінен оқып-үйренді. «Зұлыс», «Жаррах», «Дағыстан» поэмаларының авторы. Ақылбайдың «Зұлыс» поэмасына ағылшын жазушысы Генри Хаггарттың «Копи царя Соломона» романының сюжеті негіз болған. Поэманың толық нұсқасы сақталмаған. Бізге жеткен «Дағыстан» поэмасында Кавказдағы оқиғалар арқылы әділетсіздік пен зұлымдықты әшкерелейді. Семейлік ақын Мұрат Сұлтанбеков «Дағыстан» поэмасын орыс тіліне аударған. Ақылбай лирикасынан тек бірнеше өлеңі ғана сақталған екен. Замандастарының естеліктеріне жүгінсек, Ақылбай әкесі Абай және Мағауиямен бірге «Халыққа білім беру қоғамына» мүше болған, болыстық басқаруға тағайындалған.
Ақылбай Құнанбаев 1904 ж. 1 тамызда жастайынан, әкесінен кейін 40 күннен соң Семей қаласында қайтыс болды.
А. А. Құнанбаев шығармалары
Произведения Кунанбаева А. А.
Кітаптар – Книги
Құнанбаев, А. Дағыстан [Мәтін] : поэма / А. Құнанбаев // Мұхамедханов Қ. Көп томдық шығармалар жинағы Т. 3 : Абайдың ақын шәкірттері, 2005. - Б. 58-73.
Құнанбаев, А. Зұлыс [Мәтін] : поэма / А. Құнанбаев // Мұхамедханов Қ. Көп томдық шығармалар жинағы Т. 3 : Абайдың ақын шәкірттері, 2005. - Б. 74-80.
А. А. Құнанбаев өмірі мен шығармашылығы туралы әдебиеттер
Литература о жизни и творчестве А. А. Кунанбаева
Абай [Мәтін]: энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 1995. -Ақылбай Абайұлы: Б. 68-69.
Шәкәрім [Мәтін] : энциклопедия / бас ред. Е. Сыдықов ; жауапты ред. Т. Шаңбай. - Семей, 2008.- [Ақылбай Құнанбаев туралы]
Шығыс Қазақстан облысы [Мәтін] : энциклопедия. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы». - 2014. - Ақылбай Абайұлы Құнанбаев: б. 155.
1960-2000
XVIII-XIX ғасырлардағы қазақ ақындары шығармаларының жинағы [Мәтін]. - Алматы : Қазақ ССР Ғылым Академ. баспасы, 1962.
Үш ғасыр жырлайды [Мәтін] : революцияға дейінгі қазақ ақындарының шығармалары / Қазақ ССР Ғылым Академиясы, М. Ә. Әуезов атындағы әдебиет және өнер институты. - Алматы : Жазушы, 1965. - 666 б.
Бес ғасыр жырлайды [Мәтін] : XV ғасырдан XX ғасырдың бас кезіне дейінгі қазақ ақын-жырауларының шығармалары / Қазақ ССР ғылым академиясы М. О. Әуезов атындағы әдебиет және өнер институты : үш томдық. - Алматы : Жазушы, 1989. - 496 б.
Ай заман-ай, заман-ай... [Мәтін] : ХVғасырдан ХХғ.бас кезіне дейінгі қазақ ақын-жырауларының шығармалары (Бес ғасыр жырлайды). 2 томдық. - Алматы : Қазақ ССР Баспасөз жөніндегі мемлекеттік комитеті Бас редакциясы, 1991. - 876 б.
Жеті ғасыр жырлайды [Мәтін] : XIX ғасырдан XX ғасырдың бас кезіне дейінгі қазақ ақын-жырауларының шығармалары. Т. 2 / құраст. Е. Дүйсенбайұлы . - Алматы : Жазушы, 2004. - 528 б.
Мұхамедханов Қ. Көп томдық шығармалар жинағы Т. 3 : Абайдың ақын шәкірттері, 2005. - Ақылбай Абайұлы Құнанбаев: б. 14-57.
Шаңбай, Т. Ұғым мәдениеті [Мәтін] : (Шәкәрім шығармашылығы аясында) / Т. Шаңбай . - Алматы : Раритет, 2009. - 352 б
Исрайылқызы, Г. Ризамын асылдың сынығы боп өткеніме [электрондық ресурс] : [Абайдың шөбересі Г. Исрайылқызының бұл кітабында Ақылбай, ағасы Әубәкір, әкесі Исрайыл туралы құнды деректер бар. ] / Г. Исрайылқызы . - Семей : Талант, 2010. - 198 б. с.
***
Жиренчин, А. Абай и его русские друзья [Текст] / А.Жиренчин. - Алма-Ата: Наука КССР, 1949. - С.119-120.
Мухамедханов К.М. Акылбай Кунанбаев / В кн. Казахская ССР в 4-т Т4.- Алма-Ата, 1991- С. 114.
Аяганов, Б. Дети Абая [Текст] / Б.Аяганов // Казахстанская правда. -1994. - 11 июня. - С.2.
Гайнуллина , Ф.А. Литература Семипалатинского Прииртышья [Текст] : учебное пособие / Ф.А. Гайнуллина. - Семипалатинск, 2002. - Акылбай Кунанбаев: с. 18-20.
Баймагамбетова, Л. Талантливые дети великого отца [Текст] / Л.Баймагамбетова // Семипалатинские вести. - 2004. - 25 июня. - С.4.
Писатели Семипалатинского региона [Текст] : био-библиографический указатель / Семипалатинская универсальная научная библиотека им. Абая. - Семипалатинск : Талант, 2006. - Акылбай Кунанбаев: с. 46-47.
Мухамбетова, Г. С. Романтические тенденции в казахской поэзии первой четверти ХХ века [Текст] : автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата филологических наук / Г. С. Мухамбетова . - Алматы, 2006. - 30 с.
Корабай, С. Потомки - последователи Абая [Текст] / С. Корабай // Казахстанская правда. - 2014. - 15 августа (№ 158). - С. 20.
Важнейшие жизненные ориентиры мыслителя [Текст] // Вести Семей. - 2015. - 2 июня. - С. 4.
Ибраева, У. Поэтическое окружение Абая [Текст] / У. Ибраева // Вести Семей. - 2016. - 9 февраля. - С. 4.
Құнанбаев К. Ы.
- Жаңартылды 07.02.2020 11:06
Құнанбаев Кәкітай (Ғабдулхакім) Ысқақұлы (1868-1915) - Абай мұраларын тұңғыш бастырушы.
1868 ж. Шығыс Қазақстан облысы Абай ауданында дүниеге келген. Кәкітай (Ғабдулхакім) Құнанбаев Абайдың інісі Ысқақтың баласы. Сегіз жасынан бастап ауыл молдасынан төрт жылдай сауатын ашып, түрікше, арабша хат таныған. Кәкітайдың ерекше зеректігін байқаған Абай 1882 жылы оны өзіне бала етіп алып, Мағауиямен бірге тәрбиелеген. Семейге ертіп барып, орыс тілін үйреткен. Бір-екі жыл ішінде Кәкітай орыс тілін жетік біліп қана қоймай, орыс әдебиетінің классиктерінің шығармаларын Европа елдері мәдениет қайраткерлерінің еңбектерін оқып, өз заманының білімді азаматы болды. Абайдың ақыл-кеңесімен Тұрағұл екеуі қарасөз, аударма, көңіл-күй тақырыбындағы қысқа өлеңдер жазумен айналысқан.
«Абай» ағамның қатарында жүрген 24 жыл ішінде оның үйретпеген білімі болмады, бірақ бәрін түгел ұғып ала алмадым. Сондықтан мен Абай ағама зор қарыздармын, ендігі мақсатым- шамам келгенше оның асыл қазынасын кейінгі жастарға жеткізіп беру»- деп өзіне-өзі уәде берген.
Жидебайда бала оқытып жүрген молда Мүрсейіт Бікеұлына өз ақшасын беріп, бұрыннан жинап жүрген Абай шығармаларын көшіртіп жазғызған.
«Мен Абайдың қарызын ұмытпай, шамам келгенше қызмет етуді өз борышым деп біліп, арттағы жастарға қалдырған өсиетін, қазақ халқына істелген еңбегін баспаға бастырып, көпке таратуды міндетіме аламын» - деп Абай баласы Тұрағұлмен бірге ұлы ақынның мұрасын ыждаһатты түрде жинастырып, баспаға әзірлеп, осы істердің ұйтқысы болып, басшылық еткен.
Абай қайтыс болған соң, қазақтың аса көрнекті қайраткері Әлихан Бөкейханов ақынның өмірбаянын орыс тілінде тұңғыш рет жазып, 1905 жылы Семейдегі «Семипалатинский листок» газетіне жариялаған. Онда ақын өміріне байланысты барлық деректерді Кәкітай бергенін ерекше атап көрсеткен.
1905 жылы Әлиханның кеңесімен Абай шығармаларын баспаға әзірлеуге кіріскен. Кәкітай сол жылы жазда Семейге, одан әрі Омбыға барып бастырта алмаған соң Қазан қаласына барған. Осы қалада С.- Петербург баспаханасының өкілімен келісім-шарт жасасып, болашақ кітаптың корректорлығын өз мойнына алып, ақысын алдын-ала төлеген.
Илияс Бораганский баспасы әр баспа табақты пошта арқылы Шыңғыстаудағы Кәкітайға жіберіп отырған, ол қателерін түзеп, қайта баспаға жіберген. Қолдан көшірілген жинақты бастыруға екі жылдай уақыт кеткен.
1909 жылы Абайдың тұңғыш жинағы – «Қазақ ақыны Ибрагим Құнанбайұғылының өлеңі» бастырған Кәкітай, Тұрағұл Құнанбайұғландары» деген тақырыппен, С.-Петербургте жарық көріп, барлық данасы Семейге Кәкітайға жіберілен. Сол жерден бүкіл қазақ даласына тараған. Абай мұрасын тұңғыш рет кітап қылып бастыруда Кәкітай мен Тұрағұлдың еңбегі ерекше.
Кәкітайдың осы жинақта жариялаған «Абай (Ибраһим) Құнанбайұғлының өмірі» атты өмірбаяндық мақаласын М. О. Әуезов жоғары бағалаған. Ұлы ақынның өмірбаянын жазу кезінде Кәкітай мақаласының көп көмегі тигенін тебірене еске алған.
Абайдың тұңғыш жинағын дайындаған кезде Кәкітай мен Тұрағұл ақын өлеңдерінің мазмұны мен тақырыбына қарай өздерінше жүйелеп 17 бөлікке жеткізген.
Жинаққа ақынның 145 өлеңі, «Әңгіме Масғұт», «Ескендір әңгімесі» дастандары енген. Кітап соңында Абайдың өмірбаяны мен фотосуреті берілген. Кәкітай жазған Абай өмірбаянының көлемі шағын болғанмен, ақын өмірінің көп қырын қамтыған.
Кәкітай Ысқақұлы 1915 жылы қайтыс болды.
Кәкітай бастырған Абай жинағы 1922 жылы Қазанда және Ташкентте өзгеріссіз қайта басылып шыққан.
М. О. Әуезов: «Қазақтың мәдениет тарихында, Абай мұрасына ерекше еңбек сіңірген, Абай өзі тәрбиелеп баулыған жас, жұртшылықтың көрнекті өкілі болған Кәкітай Ысқақұлының еңбегін айрықша айту керек» - деп Кәкітай еңбегіне лайықты баға берген.
К. Ы. Құнанбаевтың өмірі мен шығармашылығы туралы әдебиеттер
Литература о жизни и творчестве Кунанбаева К. И.
Кітаптар – Книги
Мырзахметов, М. Абай жүрген ізбенен [Мәтін] / М. Мырзахметов. - Алматы : Қазақстан, 1985. - 172 б.
Абайдың ақын шәкірттері [Мәтін] - Алматы : Дәуір. 1-ші кітап / алғы сөзін жазып, баспаға әзірлеген Қ. Мұхамедханұлы ; Республикалық Абай қоры. - Алматы : Дәуір, 1993. - 224 б.
Мұхамедханов, Қ. Абай мұрагерлері [Мәтін] / Қ. Мұхамедханов. - Алматы : Атамұра, 1995. - 208 б.
Семей өңірінің ақын-жазушылары [Мәтін] : био-библиографиялық көрсеткіш / Абай атындағы әмбебап ғылыми кітапхана. - Семей : Талант, 2005. - 96 б.
Мұхамедханов, Қ. Көп томдық шығармалар жинағы [Мәтін] / Қ. Мұхамедханов. - Алматы : Алаш, 2005.
Т. 3 : Абайдың ақын шәкірттері. - 328 б. - Құнанбаев К..: б. 221-247.
Шәкәрім [Мәтін] : энциклопедия / бас ред. Е. Сыдықов ; жауапты ред. Т. Шаңбай. - Семей, 2008. - 864 б. - Әдебиеттер тізімі: б. 863.
Бұл өлең шыққан екен бірталайдан... [Мәтін] : [ "Біржан-Сара айтысына" қатысты зерттеу мақалалар мен ғылыми ой-тұжырымдар] - Өскемен : С. Аманжолов атындағы ШҚМУ "Берел" баспасы, 2014. - 506 б.
Мақалалар-Статьи
Бөкейханов, Ә. Кәкiтай [Мәтін]: [Кәкiтай Ысқақұлының қайтыс болғанын естiгеннен кейiн жазған естелiк, көңiл айтуы] / Ә. Бкейханов // Қазақ. - 1915. - 18 февр.
Жиреншин, Ә. Абай шығармаларын тұңғыш бастырушы [Мәтін]: [Кәкiтай Ысқақұлы Құнанбаевтың қайтыс болғанына 50 жыл] / Ә. Жиреншин// Қазақ әдебиетi. - 1965. - 19 февр.
Әрхамқызы, М. Кәкiтай [Мәтін]: [Абайдың немере iнiсi К. Құнанбаев туралы] / М. Әрхамқызы // Абай. - 1995. - № 1-2. - Б. 166-169.
Медеуханұлы, Ә. Асыл жандарды ұмытпайық [Мәтін] : [Кәкiтай Ысқақұлының туғанына 140 жыл ] // Семей таңы. - 2008. - 18 желтоқсан .- Б.3.
Ысқақов, Ә. Ақынның мұрасы [Мәтін]: [Колчак әскерлерi Кәкiтайдың кiлетiндегi 3 абдыра жиған кiтабын, жазған еңбектерiн және Абайдың көп материалдарын өртеп жiбердi] / Ә. Ысқақов // Абай. - 2009. - № 3. - Б. 71-72.
***
Гайнуллина, Ф. А. Литература Семипалатинского Прииртышья [Текст] : учебное пособие / Ф.А. Гайнуллина. - Семипалатинск, 2002. - 132 с.
Құнанбаев Е.
- Жаңартылды 14.03.2022 14:55
Құнанбаев Есенсары (1890-1961) – ақын.
1890 жылы Шығыс Қазақстан облысы (бұрынғы Семей облысы) Аягөз ауданына қарасты Таңсық өңірінде дүниеге келген.
Садыр ақыннан тәлім-тәрбие алған Есенсары үш жасынан бастап өлең жаза бастайды. Абай, Әріп, Әсет шығармалары және халық ауыз әдебиетінен нәр алады. Бірнеше жыл бойы Әсет Найманбаевтың жанында жүріп, оның ақындық және ән өнері мектебінен өтеді. Айтыс ақындары арасында көзге түседі.
1939 ж. жыр алыбы Жамбыл қатысқан ақындар слетіне қатысады.
1945 ж. әйгілі халық ақыны Сапарғали Әлімбетовпен айтысады.
Таңсық өңірінде «Көшелі жырау», «Зарқұм», «Қабанбай батыр», «Ер Науан» т.б. хисса-дастандарды жатқа айтып, бір өзі қазақ сахнасында елді аузына қаратқан көшпелі театрдай болған өнерлі адам еді.
Жырау ретінде халықтың әріден сақталған жырлары мен фольклорлық дастандарын айтып, өзі де күрделі дастандар жазған еді.
Есенсары көптеген өлеңдер, толғау-дастандардың авторы. Оның келесідей поэмалары мен эпостары бар: «Ахмет-Кәшім», «Гүлбаһрам - Сәбит», «Тобағұл батыр», «Ғаббасұлы Сабыржан», «Мәлік батыр» (Кеңес Одағының батыры М. Ғабдуллин туралы), «Қазақ қызы», «Бөдес батыр» және «Жеке дара ана» повесі.
1961 жылы қайтыс болды.
Еңбектері Ғылым Академиясы институтында сақталған.
Е. Құнанбаевтың өмірі мен шығармашылығы туралы әдебиеттер
Литература о жизни и творчестве Кунанбаева Е.
Кітаптар – Книги
Исмаилов, Е. Ақындар [Мәтін] : [Жамбыл және халық ақындарының творчествосы туралы монография.] / Е. Исмаилов. - Алматы : Қазақтың мемлекеттік көркем әдебиет баспасы, 1956. - 340 б.
Кәрімқызы, Ж. Таңсық-тарландар елі [Мәтін] : [киелі Таңсық ауылынан шыққан, ауылдың атын шығарып, даңқын асқақтатқан ұл-қыздары мен қазыналы қарттары туралы сыр толғайды] / Ж. Кәрімқызы. - Алматы, 2007. - 152 б.
Шығыс жұлдыздары.[Мәтін] : энциклопедиялық анықтамалық. Т. 1. – Астана: Фолиант, 2011, - Е. Құнанбайұлы .: б. 111.
Мақала -Статья
Нұрпейісов, М. Халық ақыны Есенсары [Мәтін] / М. Нұрпейісов // Аякөз жаңалықтары. - 2007. - 23 маусым. - Б. 5.
Құнанбаев М. А.
- Жаңартылды 20.12.2024 12:25
Құнанбаев Мағауия Абайұлы (1870-1904) – ақын.
1870 жылы Шығыс Қазақстан облысы Абай ауданында дүниеге келген. Мағауия Абайдың Ділдәдан туған кіші ұлы, ақындық мектептің көрнекті өкілі. Ауыл молдасынан оқығаннан кейін, 1884 ж. әкесі Семейдің орыс қалалық училищесіне оқуға жібереді. Мағауия үш жылдан кейін денсаулығы нашарлауына байланысты ауылға оралып, орыс және шығыс әдебиеттерін оқиды. Әкесімен бірге болыстық міндеттерді атқарады. Мағауия әкесінен ғылым-білімді көп үйреніп, еуропа ақындарына еліктеп поэмалар жазады.
Еңлік-Кебек» (1890), «Абылай» (толық сақталмаған), «Медғат-Қасым» (1900) поэмаларының авторы. «Шамиль» поэмасының қолжазба нұсқасы жоғалған. Мағауияның өлеңдері де бар. Ағасы Әбдірахманға (Әбішке) арнап жазған өлеңі сақталған.
Мағауия Құнанбаев 1904 жылы 26 мамырда қайтыс болды.
М. А. Құнанбаев шығармалары
Произведения М. А. Кунанбаева
Кітаптар – Книги
Құнанбаев [Абайұлы] М. Медғат-Қасым [Мәтін] : поэма / М. Абайұлы // Дастандар : октябрь революциясына дейінгі қазақ ақындарының дастандары. - Алматы : Қазақтың мемлекеттік көркем әдебиет баспасы, 1960. - Б. 54-88.
Құнанбаев [Абайұлы] М. Медіғат-Қасым [Мәтін] : поэма / М. Құнанбаев // Мұхамедханов Қ. Көп томдық шығармалар жинағы Т. 3 : Абайдың ақын шәкірттері, 2005. - Б. 140-160.
Құнанбаев [Абайұлы] М. Еңлік - Кебек[Мәтін] : поэма / М. Құнанбаев // Мұхамедханов Қ. Көп томдық шығармалар жинағы Т. 3 : Абайдың ақын шәкірттері, 2005. - Б. 161-170.
Құнанбаев [Абайұлы] М. Әбішке хат; Әбішке [Мәтін] : өлеңдер / М.Құнанбаев // Қ. Мұхамедханов Көп томдық шығармалар жинағы. Т. 3 : Абайдың ақын шәкірттері, 2005. - Б. 135-137.
Құнанбаев [Абайұлы] М. Медғат-Қасым [Мәтін] : поэма / М. Құнанбаев // Қазақтың 100 поэмасы. Т. 1. - Алматы : Жазушы, 2013. - 376 б.
М. А. Құнанбаев өмірі мен шығармашылығы туралы әдебиеттер
Литература о жизни и творчестве М. А. Кунанбаева
Абай [Мәтін] : энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 1995. - Мағауия Абайұлы Құнанбаев: Б.391-393.
Семей өңірінің ақын-жазушылары [Мәтін] : био-библиографиялық көрсеткіш / Абай атындағы әмбебап ғылыми кітапхана. - Семей : Талант, 2005. - Мағауия Құнанбаев : б.56.
Шәкәрім [Мәтін] : энциклопедия / бас ред. Е. Сыдықов ; жауапты ред. Т. Шаңбай. - Семей, 2008.-Мағауия Құнанбаев: б.
Шығыс Қазақстан облысы [Мәтін] : энциклопедия. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы». - 2014. - Мағауия Абайұлы Құнанбаев: б. 506.
1960 – 2000
Қазақ әдебиетінің тарихы [Мәтін]. Т. 2, 1-ші кітап. XVІІІ-XІX ғасырлардағы қазақ әдебиеті. - 1961. - 582 б.
XVIII-XIX ғасырлардағы қазақ ақындары шығармаларының жинағы [Мәтін]. - Алматы : Қазақ ССР ҒА баспасы, 1962.
Үш ғасыр жырлайды [Мәтін]: революцияға дейінгі қазақ ақындарының шығармалары / Қазақ ССР Ғылым Академиясы, М. Ә. Әуезов атындағы әдебиет және өнер институты. - Алматы : Жазушы, 1965. - 666 б.
Жұмалиев Қ. Қазақ әдебиеті [Мәтін] : орта мектептің 9-класына арналған оқулық / Жұмалиев Қ. - Алматы : Мектеп, 1969. - 272 б.
Бес ғасыр жырлайды [Мәтін] : XV ғасырдан XX ғасырдың бас кезіне дейінгі қазақ ақын-жырауларының шығармалары / Қазақ ССР ғылым академиясы М. О. Әуезов атындағы әдебиет және өнер институты. Т. 3 : үш томдық. - Алматы : Жазушы, 1985. - 352 б.
Бес ғасыр жырлайды [Мәтін] : XV ғасырдан XX ғасырдың бас кезіне дейінгі қазақ ақын-жырауларының шығармалары / Қазақ ССР ғылым академиясы М. О. Әуезов атындағы әдебиет және өнер институты. Т. 2 : үш томдық. - Алматы : Жазушы, 1989. - 496 б.
Ай заман-ай, заман-ай... [Мәтін] : ХVғасырдан ХХғ.бас кезіне дейінгі қазақ ақын-жырауларының шығармалары (Бес ғасыр жырлайды). Екі томдық. - Алматы, 1991. - 876 б.
Абайдың ақын шәкірттері [Мәтін]. 1-ші кітап / алғы сөзін жазып, баспаға әзірлеген Қ. Мұхамедханұлы. - Алматы: Дәуір, 1993. - 224 б.
Әуезов, М.О. Абай Құнанбаев [Мәтін] : монографиялық зерттеулер мен мақалалар / М. О. Әуезов - Алматы : Санат, 1995. - 320 б.
Абайдың балалары [Мәтін] // Абай Құнанбаев. - Алматы: 1995. - Б. 38-40.
Исин ,А. Абайдың Мағауияға жазған хаты [Мәтін] / А.Исин// Абай. - 1997. - № 2-3. - Б. 1-4.
Бітібаева, Қ. Әдебиетті тереңдетіп оқыту [Мәтін] : ХІХ ғасырдың ІІ жартысы, ХХ ғасыр / Қ. Бітібаева - Алматы : Ы.Алтынсарин атындағы ҚР білім акад. Респ. баспа кабинеті, 2000. - 274 б.
Кенемолдин, М. Қызыл қырғынның құрбандары немесе өз елі, туған жерінде қуғын-сүргінге ұшыраған қазақ зиялылары хақында // Семей таңы. - 2003. - 24,31 қаңтар.
Жеті ғасыр жырлайды [Мәтін] : XIX ғасырдан XX ғасырдың бас кезіне дейінгі қазақ ақын-жырауларының шығармалары. Т.2 / құраст. Е. Дүйсенбайұлы. - Алматы : Жазушы, 2004. - 528 б.
Мұхамедханов, Қ. Көп томдық шығармалар жинағы [Мәтін]. Т. 3 : Абайдың ақын шәкірттері, 2005. - 328 б.
Тәбәрікұлы, С. Тауқымет [электрондық ресурс] : [Мағауия Абайұлының отбасы тағдыры жайлы] / С. Тәбәрікұлы. - Семей, 2005. - 160 б.
Қирабаев, С. Көп томдық шығармалар жинағы [Мәтін]. Т. 8 / ред.: Ұ. Оспанбай , Ә. Орынбаева. - Алматы : Қазығұрт, 2007. - 448 б.
Рахманова, С. "Абай жолы" эпопеясындағы Әбіш және Мағаш бейнелері [Мәтін] / С. Рахманова // Қазақстан мектебі : республикалық ғылыми-педагогикалық журнал. - Алматы, 2010. - N 8. - Б.74-76.
Тәбәрікұлы, С. Мағауия ақын [Мәтін] / С. Тәбәрікұлы // Аудан тынысы. - 2010. - 23 шілде. - Б. 5.; 27 шілде.- Б. 4.
Досжан, Д. Абайдың соңғы күндері [Мәтін] / Д. Досжан // Жұлдыз. - 2012. - № 4. - Б.3-31.
Тоқмаханбетова, А. "Медғат - Қасым" поэмасын оқыту [Мәтін] / А. Тоқмаханбетова // Қазақстан мектебі. - 2014. - №5.- Б. 58-60.
Абайдың ұлдарына қатысты деректер табылды [Мәтін] // Дидар. - 2015. - 12 маусым. - Б. 2.
***
Писатели Семипалатинского региона [Текст] : био-библиографический указатель / Семипалатинская универсальная научная библиотека им. Абая. - Семипалатинск : Талант, 2006, 2006. - 82 с
Гайнуллина, Ф. А. Литература Семипалатинского Прииртышья [Текст] : Учебное пособие / Ф.А. Гайнуллина . - Семипалатинск : Б. и., 2002, 2002. - 132 с.
Мухамбетова Г. С. Романтические тенденции в казахской поэзии первой четверти ХХ века [Текст] : автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата филологических наук / Мухамбетова Г. С. - Алматы : Б. и., 2006, 2006. - 30 с.
Важнейшие жизненные ориентиры мыслителя [Текст] // Вести Семей. - 2015. - 2 июня. - С. 4.
Ибраева, У.А. Поэтическое окружение Абая [Текст] / У. А. Ибраева // Вести Семей. - 2016. - 9 февраля. - С. 4.
